TÜRKİYE’DE ENGELLİLİK POLİTİKASININ GÜNDEME GELMESİNDE ULUSLARARASI AKTÖRLERİN ETKİSİ

Yıl 2023, Sayı: 57, 1 - 19, 18.07.2023

Adil Çamur , İbrahim Arap

https://doi.org/10.30794/pausbed.1228006

Öz

Kamu politikalarının gündeme gelmesinde birçok faktör etkili olmaktadır. Vatandaşlardan uluslararası örgütlere kadar çeşitli aktörler gündeme gelme aşamasında yer almaktadır. Bu çalışmada engellilik politikasının gündeme gelmesini sağlayan faktörler tanımlanarak uluslararası aktörlerin ve farklı ülkelerdeki gelişmelerin etkisi analiz edilmektedir.
Engellilik konusu, özellikle geçtiğimiz kırk yıl boyunca uluslararası kurumların ve ülkelerin ilgisini çekmektedir. Birleşmiş Milletler’in 1980’lerden itibaren genişleyen çabaları ve 1990’da engelliliğe özgülenmiş ilk kanunun Amerika Birleşik Devletleri’nde kabulü, engellilik gündeminin yaygınlaşmasını sağlamıştır. Bu gelişmelerin Türkiye’ye yansıması 2000’lerin başında gerçekleşmiş ve yasanın odağında olduğu yeni bir engellilik politikası başlatılmıştır.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de engellilik politikasının gündeme gelme aşamasının incelenmesidir. Bu kapsamda, Birleşmiş Milletler’in, Avrupa Konseyi’nin, Avrupa Birliği’nin ve farklı ülkelerin uygulamalarının Türkiye politikası ile ilişkisi açıklanmaktadır. Politika belgeleri, raporlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi tutanakları ve yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen verilerle desteklenen çalışmada uluslararası kurumların karar ve uygulamaları ile çeşitli ülkelerde kaydedilen gelişmelerin Türkiye’de engellilik politikasının gündeme gelmesinde önemli etkisi olduğu sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Engellilik Politikası, Gündeme Gelme, Uluslararası Aktörler, Kamu Politikası

Destekleyen Kurum

Dokuz Eylül Üniversitesi

Proje Numarası

2019.KB.SOS.004

THE IMPACT OF THE INTERNATIONAL ACTORS ON THE AGENDA SETTING OF DISABILITY POLICY IN TURKEYEY

Öz

Many factors are effective in agenda setting stage of public policies. Various actors, from citizens to international organizations can take part in this stage. In this study, the factors that cause the agenda setting of disability policy are defined and the effects of international actors and developments in different countries are analyzed.
The issue of disability has attracted the attention of international institutions and countries, especially over the past forty years. The expanding efforts of the United Nations since the 1980s and the adoption of the first disability-specific law in the United States in 1990 led to the spread of the disability agenda. The reflection of this effects on Turkey took place in early 2000s and a new disability policy which was the focus of the law was initiated,
The aim of this study is to examine the agenda setting of disability policy in Turkey. In this context, the relationship between the practices of the United Nations, the Council of Europe, the European Union and different countries with Turkey's policy is explained. In the study, main data is obtained from policy documents, reports, the minutes of the Turkish Grand National Assembly and semi-structured interviews. it is concluded that the decisions and practices of international institutions and the developments in various countries have a significant impact on the disability policy in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Disability Policy, Agenda Setting, International Actors, Public Policy

Proje Numarası

2019.KB.SOS.004

Kaynakça

• Afflerbach, T. ve Garabagiu, A. (2007). Council of Europe actions to promote human rights and full participation of people with disabilities: improving the quality of life of people with disabilities in Europe. Syracuse Journal of International Law and Commerce, 34(2), 463-482. Erişim adresi https://home.heinonline.org/
• Aktüel. (2002). 2002 Seçim beyannameleri.
• Altan, Z. (1976). Sakatlar ve Türkiye’de çalışma sorunları. Eskişehir: Ticari ve İdari İlimler Akademisi Yayınları.
• Avrupa Birliği (AB). (2000). 2000 İlerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr
• Avrupa Birliği. (2001). 2001 İlerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr
• Avrupa Birliği. (2002). 2002 İlerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr
• Avrupa Birliği. (2003). 2003 İlerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr
• Avrupa Birliği. (2004). 2004 İlerleme raporu. Erişim adresi: https://www.ab.gov.tr
• Aydın, A. Ö. (2005). An application of European Union disability policies to the case of Turkey. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Reno: University of Nevada.
• Aysoy, M. (2004). Avrupa Birliği sürecinde özürlüler politikası. İstanbul: Açı Kitapları.
• Aysoy, M. (2008). Hayatı paylaşmak için engel çok. İstanbul: Açı Kitaplar.
• Azarkan, E. ve Benzer, E. (2018). Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme ve Türkiye'de engelli hakları. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23 (38), 3-29. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Bagenstos, S. R. (2003). Comparative disability employment law from an American perspective. Comparative Labour Law & Policy Journal, 24(4), 649-668. Erişim adresi https://home.heinonline.org/
• Barnartt, S. N. (1992). Disability policy issues in developing countries. Journal of Disability Policy Studies, 3(1), 45–65. doi: 10.1177/104420739200300103
• Başbakanlık. (1993). 19.4.1993 tarih ve 1993/11 sayılı Sakatlar Günü Genelgesi. Başbakkal, Z. ve Bilsin, E. (2014). Dünyada ve Türkiye'de engelli çocuklar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(2), 65-78.
• Baumgartner, F.R. (2001). Political Agendas. International Encyclopedia of Social and Behavioral Science Vol 12 içinde (ss.288-290). Ed. Neil J. Smelser, ve Paul B. Baltes. Oxford: Elsevier.
• Baytal, Y. (2012). Atatürk döneminde sosyal yardım faaliyetleri (1923-1938). Ankara: Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi.
• Behzadifar, M., Shahabi, S., Zeinali, M., Ghanbari, M. K., Martini, M. ve Bragazzi, N. L. (2021). A policy analysis of agenda-setting of Brucellosis in Iran using a multiple-stream framework: health policy and historical implications. Journal of Preventive Medicine and Hygiene, 62(2), E544. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2021.62.2.2041
• Béland, D. ve Orenstein, M. A. (2013). International organizations as policy actors: An ideational approach. Global Social Policy, 13(2), 125-143. doi: 10.1177/1468018113484608
• Bezmez, D. ve Yardımcı, S. (2010). In search of disability rights: citizenship and Turkish disability organizations. Disability & Society, (25)5, 603-615. doi:10.1080/09687599.2010.489312
• Birkland, T. A. (2007). Agenda setting in public policy. Handbook of public policy analysis içinde (ss. 63-78). Ed. Frank Fischer, Gerald J. Miller ve Mara S. Sidney. New York: CRC Press.
• Burcu, E. (2015). Engellilik sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Burgdorf, R. (1998). Disability rights in the USA and abroad. Civil Rights Journal, 3, 3-5. Erişim adresi https://home.heinonline.org/
• Cobb, R. W. ve C. D. Elder (1972). Participation in American politics: The dynamics of agenda-building. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
• Council of Europe. (2002). A coherent policy for the rehabilitation of people with disabilities. Council of Europe Publishing. Erişim adresi: https://www.coe.int/en/web/portal/home
• Council of Europe. (2003). Rehabilitation and integration of people with disabilities: Policy and legislation. Council of Europe Publishing. Erişim adresi: https://www.coe.int/en/web/portal/home
• Council of Europe. (2004). Citizens not patients: Developing innovative approaches to meet the needs of disabled people. Council of Europe Publishing. Erişim adresi: https://www.coe.int/en/web/portal/home
• Çamur, A. (2023). Türkiye’de engellilik politikasının analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
• Çelik, A. (2005). Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye’nin çekinceleri. Türk-İş Dergisi, 366, 91-98.
• Dedelek, Y. (1993). Özürlüler kanun teklifi. 08.02.1994. 2/995
• Degener T. ve Quinn G. (2006). United Nations Disability Convention. Encyclopedia of disability vol 4 içinde (s.1580-1584). Ed. G. L. Albrecht, S.L. Snyder, J. Bickenbach, D. T. Mitchell ve W. O. Schalick III. New York: Sage.
• Demir, A. (2015). Türkiye’nin AB’ye uyum sürecinde engellilerin değişen konumu. Sosyoloji Dergisi, (31), 59-83. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Demirci, M. E. (2005). Homeros’tan Aşık Veysel’e tarihte ve toplum yaşamında körler: Bilgelik mi, çaresizlik mi?. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Demircioğlu, M. (2010). Üretim sürecinde sakat emeği. İstanbul: Kibele Yayınları.
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT). (1992). Sakatlar için politika dokümanı. Ankara: Sosyal Planlama Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi.
• Drake, R. F. (1999). Understanding disability policies. London: Macmillan.
• Duygun, T. (2016). The Influence of International Organisations on the Realisation of Disability Mainstreaming in Turkey. (Yayımlanmamış doktora tezi). University of Kent :United Kingdom.
• Duygun, T. (2020). Policy translation in Turkish disability policy: The role and limitations of international organisations. Global Social Policy, 20(3), 305-332. doi: 10.1177/1468018120928783
• Ecevit, B. (2001). Özürlüler hakkında kanun tasarısı. 24.09.2001. 1/907
• Enç, M. (2018). Bitmeyen gece. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Erkılıc, M. (2018). Developments in disability issues during the late Ottoman period of Turkish History from 1876 to 1909. The Routledge history of disability içinde (s. 56-69). Ed. R. Hanes, I. Brown ve N.E. Hansen. London: Routledge.
• Erlanger, H. S. ve Roth, W. (1985). Disability policy: The parts and the whole. American Behavioral Scientist, 28(3), 319-345. doi: 10.1177/000276485028003003
• Eroğlu, H. T. (2015). Türkiye’de kamu politikası oluşturulmasında uluslararası aktörlerin rolü. Kamu politikası kuram ve uygulama içinde (s.147-165). Ed M. Yıldız ve M. Z. Soobacı. Ankara: Adres Yayınları.
• Geist, F., Petermann, B. ve Widhammer, V. (2003). Disability law in Germany. Comparative Labor Law & Policy Journal, 24(4), 563-608. Erişim adresi https://home.heinonline.org/
• Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nın Beyan ile Onaylanması Hakkında Karar. (2007, 9 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 264888). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409-1.htm
• Green-Pedersen, C. (2015). Agenda Settting, Public Policy in. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences içinde (ss. 357-361). Ed. James D. Wright. New York: Elsevier. doi: 10.1016/B978-0-08-097086-8.75001-X
• Gül, İ. I. (2006). Fiziksel engellilerin uluslararası hukukta korunması ve uluslararası standartların iç hukuka yansıması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Güngör, F. ve Güneş, G. (2011). Dünya’daki gelişmeler paralelinde Türkiye’de değişen özürlülük politikaları. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 25-44. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/
• Harris, L. J. (1999). The Americans with Disabilities Act and Australia’s Disability Discrimination Act: overcoming the inadequacies. Loyola of Los Angeles International and Comparative Law Review, 22(1), 51-98. Erişim adresi https://home.heinonline.org/
• Hendricks, A. (2007). UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities. European Journal of Health Law. (14), 273-298. Erişim adresi https://brill.com/
• Heyer, K. C. (2000) Between equality and difference: the politics of disability in Japan, Japanstudien, 111, 105-133. doi: 10.1080/09386491.2000.11826859
• Heyer, K. C. (2002). The ADA on the road: disability rights in Germany. Law & Social Inquiry, 27(4), 723-762. doi: doi.org/10.1111/j.1747-4469.2002.tb00980.x
• Hvinden, B. ve Halvorsen, R. (2003) Which way for European disability policy?. Scandinavian Journal of Disability Research, (5)3, 296-312. doi: 10.1080/15017410309512631
• Ingstad, B. (2001). Disability in the developing world. Handbook of disability studies içinde (s. 772-792). Ed. G. L. Albrecht, K. D. Seelman ve M. Bury. London: Sage.
• Joachim, J. ve Dalmer, N. (2016). The United Nations and agenda setting Handbook of public policy agenda setting içinde (s.1-22). Ed. N. Zahariadis. Cheltenham: Edward Elgar Publishing
• Jones, B. D. (2016). A radical idea tamed: the work of Roger Cobb and Charles Elder. Handbook of public policy agenda setting içinde (s.25-34). Ed. N. Zahariadis. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Kaminska, M. E., Druga, E., Stupele, L. ve Malinar, A. (2021). Changing the healthcare financing paradigm: domestic actors and international organizations in the agenda setting for diffusion of social health insurance in post‐communist Central and Eastern Europe. Social Policy & Administration, 55(6), 1066-1081. doi: 10.1111/spol.12724
• Kıranlar, S. (2013). Savaş yıllarında Türkiye’de sosyal yardım faaliyetleri (1914-1923). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kingdon, J. W. (2014). Agendas, alternatives, and public policies. ABD: Pearson.
• Knoepfel, P., Corinne L., Varone, F. ve Hill, M. (2007). Public policy analysis. Oxford: Marston Books Services.
• Kock, M. (2004). Disability law in Germany: an overview of employment, education and access rights. German Law Journal 5(11), 1373-1392. doi: 10.1017/S2071832200013286
• Lang, R. (2009). The United Nations Convention on the right and dignities for persons with disability: A panacea for ending disability discrimination?. Alter, 3(3), 266-285. doi: 10.1016/j.alter.2009.04.001
• Livingston, S. G. (1992). The politics of international agenda-setting: Reagan and North-South relations. International Studies Quarterly, 36(3), 313-329. doi: 10.2307/2600775
• Mabbett, D. (2005). The development of rights‐based social policy in the European Union: the example of disability rights. JCMS: Journal of Common Market Studies, 43(1), 97-120. doi. 10.1111/j.0021-9886.2005.00548.x
• Meral, B. F. ve Turnbull, H. R. (2016). Comparison of Turkish disability policy, the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, and the core concepts of US disability policy. Alter, 10(3), 221-235. doi: 10.1016/j.alter.2016.02.001
• Mhazo, A. T. ve Maponga, C. C. (2021). Agenda setting for essential medicines policy in sub-Saharan Africa: a retrospective policy analysis using Kingdon’s multiple streams model. Health Research Policy and Systems, 19(1), 1-12. doi: 10.1186/s12961-021-00724-y
• Mullner, R, M., (2006). World Health Organization. Encyclopedia of disability vol 4 içinde (s.1649-1652).Ed. G.L. Albrecht, S. L. Snyder, J Bickenbach, D.T. Mitchell ve W. O. Schalick III. New York: Sage.
• Mutman, A. (1994). Özürlü vatandaşların sorunlarıyla ilgili kanun teklifi. 01.12.1994. 2/1263.
• Müftüoğlu, G. (1991). Özürlüler kanun teklifi. 21.03.1991 2/519
• Özbek, N. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal devlet. Siyaset, iktidar ve meşruiyet (1876-1914). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü (ÖERHGM). (2020). Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/13143029_TURKYYEYDE_OZEL_EYYTYM_HYZMETLERY.pdf (17.12.2022).
• Özkan Duvan, A. (2019). Ayrımcılık yasağı bağlamında engelli bireylerin haklarına ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(3), 311-349. doi: 10.34246/ahbvuhfd.609118
• Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA). (1999). I. Özürlüler şurası: çağdaş toplum çağdaş yaşam ve özürlüler. Komisyon raporları genel kurul görüşmeleri Ankara: T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
• Patmore, G. (2003). The Disability Discrimination Act (Australia): Time for change. Comparative Labor Law & Policy Journal, 24(4), 533-562. Erişim adresi https://home.heinonline.org
• Perju, V. (2011). Impairment, discrimination, and the legal construction of disability in the European Union and the United States. Cornell Int'l LJ, 44, 279. Erişim adresi https://home.heinonline.org
• Prado C. V. (2019) Disabled person. Dictionary of statuses within EU Law içinde (s.153-160). Ed. A. Bartolini, R. Cippitani, V. Colcelli. London: Springer.
• Pralle, S. B. (2009). Agenda-setting and climate change. Environmental Politics, 18(5), 781-799. doi: 10.1080/09644010903157115
• Priestley, M. (2005). We’re all Europeans now! The social model of disability and European social policy. The social model of disability: Europe and the majority world içinde (s.17-31). Ed. C. Barnes ve G. Mercer. Leeds: The Disability Press.
• Priestley, M. (2007). In search of European disability Policy: Between national and global. Alter, 1(1), 61-74. doi:10.1016/j.alter.2007.08.006
• Princen, S. (2009). Understanding agenda-setting dynamics. Agenda-setting in the European Union içinde. London: Palgrave Macmillan.
• Resmi Gazete (RG). (1951). Sayı: 7880. Tarih: 09.08.1921.
• Rochefort, D. A. ve Donnelly, K. P. (2013). Agenda-setting and political discourse: major analytical frameworks and their application. Routledge handbook of public policy içinde (s.189-203). Ed. E. Araral Jr., S. Fritzen, M. Howlett, M. Ramesh ve X Wu. New York: Routledge.
• Sağlar, F. ve arkadaşları. (1985). Özürlüler hakkında kanun teklifi. 2/211.
• Schalock, R. L. (2017). Introduction to the special issue on disability policy in a time of change. Intellectual and Developmental Disabilities, 55(4), 215-222. doi: 10.1352/1934-9556-55.4.215
• Schriner, K. F. (1990). Why study disability policy?. Journal of Disability Policy Studies. 1(1), 1-7. Erişim adresi: https://journals.sagepub.com/
• Thorsten A. (2006). Council of Europe disability policyEncyclopedia of disability vol 1 içinde (s.320-22). Ed. G.L. Albrecht, S. L. Snyder, J Bickenbach, D.T. Mitchell ve W. O. Schalick III. London: SAGE.
• Townsend, B., Strazdins, L., Harris, P., Baum, F. ve Friel, S. (2020). Bringing in critical frameworks to investigate agenda-setting for the social determinants of health: Lessons from a multiple framework analysis. Social Science & Medicine, 250, 112886. doi: 10.1016/j.socscimed.2020.112886
• Tuğrul, T. (2017). Millî Görüş Hareketi bibliyografyası. Electronic Turkish Studies, 12(8), 247-336.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (1992). Genel kurul tutanağı. 19. Dönem 2. Yasama Yılı 35. Birleşim, 03.12.1992. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (1993). Özürlülerin problemlerini araştırma komisyonu raporu. Erişim adresi: ttps://www.tbmm.gov.tr
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2000). Genel kurul tutanağı. 21. Dönem, 2.Yasama Yılı, 50. Birleşim, 20.01.2000. Erişim adresi: ttps://www.tbmm.gov.tr
• United Nation (UN). (2006). The United Nations and Disabled Persons-The First Fifty Years. New York: United Nations. https://www.un.org/esa/socdev/enable/dis50y01.htm
• Vo, H. T. M., van Halsema, G., Seijger, C., Kieu Nhan, Dewulf, A. ve Hellegers, P. (2019). Political agenda-setting for strategic delta planning in the Mekong Delta: Converging or diverging agendas of policy actors and of the Mekong Delta Plan?. Journal of Environmental Planning and Management, 62 (9), 1454–1754. doi: 10.1080/09640568.2019.1571328
• Waddington, L. (2006). From Rome to Nice in a wheelchair. The Development of a European Disability Policy. Erişim adresi https://www.ssrn.com/index.cfm/en/
• Waldschmidt, A. (2009). Disability policy of the European Union: The supranational level. Alter, 3(1), 8-23. doi.10.1016/j.alter.2008.12.002
• Weber, M. C. (1999). Reciprocal lessons of the ADA and European disability law. Proceedings of the ASIL Annual Meeting Vol.93 içinde (s.338-341). Cambridge: Cambridge University Press.
• Wenbourne, N. (1999). Disabled meanings: Comparison of the definitions of disability in the British Disability Discrimination Act of 1995 and the Americans with Disabilities Act of 1990. Hastings International and Comparative Law Review, 23(1), 149-172. Erişim adresi https://home.heinonline.org
• Yılmaz, V. (2010). The political economy of disability in Turkey's welfare regime. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Zahariadis, N. (2016). Setting the agenda on agenda setting: definitions, concepts, and controversies. Handbook of public policy agenda setting içinde (s.1-22). Ed. N. Zahariadis. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Zolkowska, T., Kasior-Szerszen, I. ve Blaszkiewicz, I. (2002). European Union policy toward people with disabilities. Disability Studies Quarterly, 22(4), 217-224. doi: 10.18061/dsq.v22i4.387