TÜRK VE KUZEY AMERİKA KIZILDERİLİ KÜLTÜRÜNDE SEPET ÖRÜCÜLÜĞÜ

Yıl 2023, Sayı: 58, 205 - 225, 08.09.2023

Mehmet Ali Eroğlu , Mine Demirkan

https://doi.org/10.30794/pausbed.1275349

Öz

Sepet örücülüğü, bitkilerin liflerini birbiri içine geçirerek veya dolayarak nesneler üretmek olarak tanımlanabilir. Sepetler genellikle yiyecek ve eşya taşımak için kullanılan kaplardır. Ancak birçok uygarlıkta sepetler, Kuzey Amerika Yerlilerinde olduğu gibi, saklama ve taşıma fonksiyonundan farklı işlevlerde de kullanılmıştır. Amerika Yerlilerinin balık avlama, tohum toplama gibi günlük işlerinde kullanmak amacı ile sepet ürettikleri gibi cenaze törenleri için de farklı teknik ve formlarda sepetler ördükleri bilinmektedir. Kuzey Amerika Yerlilerinde olduğu gibi, sepet örücülüğü Türklerin de en eski sanatlarındandır. Bu çalışmada, ayrı kıtalarda, farklı coğrafyalarda, farklı hammaddeler ile yapılan Kuzey Amerika Yerli ve Türk sepet örücülüğünün desen, hammadde ve motiflerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırmaya konu olan Kızılderili kültürü ile Anadolu kültüründe benzerlikler gözlemlenmektedir. Bu benzerliklerden biri de bitkisel örücülüğün önemli ürünlerinden olan sepet örücülüğüdür. Bu bağlamda; iki kültür arasındaki sepet örücülüğü ürünlerindeki benzerliklerin incelenmesi amacıyla, 2015 yılında Kuzey Amerika Kızılderili rezervasyon alanında alan araştırması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitkisel örücülük, sepet örücülüğü, sepet, Kuzey Amerika Yerlileri, Türkler

BASKET KNITTING IN TURKISH AND NORTH AMERICAN INDIAN CULTURE

Öz

Basket weaving, the practice of intertwining plant fibers to create objects, has been utilized for diverse purposes throughout history. Native North Americans and Turks, although geographically separate, both have profound histories in this craft. Besides their conventional use for storage and transport, baskets have served various roles including fishing aids and ceremonial objects. This study aims to draw comparisons between the materials, patterns, and motifs in Native North American and Turkish basket weaving. The striking similarities observed despite differing geographies and raw materials highlight the shared aspects of human creativity and functionality. In this context, a field study was conducted in 2015 in a Native American reservation area in North America to examine the similarities in basket weaving products between the two cultures.

Anahtar Kelimeler

Herbal knitting, basket knitting, basket, North American Indians, Turks

Kaynakça

• Akan, H. (2013). An Ethnobotanical Investigation on The Baskets of Mardin, South East Anatolia. ADYÜTAYAM, Cilt 1, Sayı 1, s. 21-30. https://dergipark.org.tr/en/pub/adyutayam/issue/61035/906389
• Aksoy, E. (2021). Navajo Kabilesinin Motifleri ile Anadolu Dokumalarında Kullanılan Motifler Arasındaki Benzerlikler. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 0, Sayı 28, s. 1-33. https://dergipark.org.tr/tr/pub/diclesosbed/issue/65582/889138
• An Apache Tray. (2005). (13 Aralık 2022). https://www.bonhams.com/auctions/13100/lot/5187/
• Bernstein, B. D. (2003). The Language of Native American baskets. ISBN:0-9719163-1-4.
• Core Memory:Louisiana Native American Basketry. (2022). (12 Aralık 2022). https://newcombartmuseum.tulane.edu/portfolio-item/louisiana-native-american-basketry/
• Çelik, A. - Karakelle, A. - İleri, B. (2013). Hatay Yöresinde Bitkisel Örücülük. Akdeniz Sanat, Cilt 6, Sayı 11, s. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akdenizsanat/issue/27658/291541
• Çelik, E. (2016). Kocaeli Yarımadasına Özgü El Sanatlarından Örnekler. II Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli.
• Daniels, M. (2018). Bir Nefeste Dünya Mitolojisi, 10. Baskı. (Çev: P. Üstel), Maya Kitap, İstanbul.
• Demir, G. K. (2020). Bergama’da Son Ustasıyla Yaşatılan Sepetçilik. Folklor Akademi Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, s. 53-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/folklor/issue/58667/792362
• Demircili Köyü Sosyal Medya Hesabı. (2020). (15 Ocak 2023). https://www.facebook.com/espiyedemircili/photos/a.1391168377876784/2658418491151760/?type=3
• Durmuşkahya, C. (2008). 12.000 Yıldır Kullandığımız Sepet. Bilim ve Teknik Dergisi, Cilt 0, Sayı 490, s. 92-93. https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/tamsayi_pdf/2008_9.pdf
• Eroğlu, M. A. (2015a). [Fotoğraf Çekimi]. Amerikan Yerlileri Ulusal Müzesi (National Museum of the American Indian), Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2015b). [Fotoğraf Çekimi]. Navajo Rezervasyon Alanı, Amerika Birleşik Devletleri.
• Ertuğ, Z. F. (2006). Ethnobotany:At the Junction of the Continents and the Disciplines. Proceedings of the IVth International Congress of Ethnobotany (ICEB 2005) Yeditepe University, İstanbul.
• Hupa/Karuk Area Basket. (t.y.). (14 Aralık 2022). https://redmesagallery.com/product/hupa-karuk-area-basket-circa-1900-bew-108
• Kaliteli Bal İçin Sepet Sovan Örüyorlar. (2018). (18 Ocak 2023). https://www.tarimtv.gov.tr/tr/video-detay/kaliteli-bal-icin-sepet-kovan-oruyorlar-10009
• Kanatlı, M. (2023). Kültür Bakanlığı Zembil Örücülüğü Sanatçısı Mine Kanatlı’nın Zembil Çalışmaları [Yazılı Görüşmeden Elde Edildi].
• Karatay, S. K. (2019). Aksaray-Gülağaç İlçesi Sepet Örneklerinde Kullanılan Motifler ve Anlamları. Sanat Dergisi, Cilt 0, Sayı 33, s. 64-69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/44589/546063
• Kılıç, S. - Albayrak, A. (2012). İslamiyetten Önce Türklerde Yiyecek ve İçecekler. Journal of Turkish Studies, Cilt 7, Sayı 2, s. 707-716. doi:10.7827/TurkishStudies.3336
• Kırmacı, M. - Şahin, Z. (2019). Basket Making and Its Usage in Aydın Province, Turkey. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 55–59. https://bibad.gen.tr/index.php/bibad/article/view/23
• Köleoğlu, N. (2023). Sepetçilik Hasır Örme Kültür Sanatçısı Kişisel Sosyal Medya Hesabı [Instagram Gönderisi]. https://www.instagram.com/niyazikoleoglu_bugdaysapi/
• MEGEP. (2006). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Megep (Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi) Tüm Alanlar Meslek Etiği. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
• Menteşoğlu, H. G. (1936). Giresun Bahçe Kültürleri İstasyonu Açılış Töreni (14 Ocak 2023). https://www.yesilgiresun.com.tr/makale/6366743/huseyin-gazi-menteseoglu/besinci-emisyon-bes-liralik-banknot-ve-findik-toplayan-kizlar
• Native American Basketry. (t.y.). (16 Aralık 2022). https://artsandculture.google.com/story/2AWBiVDR6UhdKQ
• Neptune, J. S. (2008). Spirit of the Basket Tree:Wabanaki Ash Splint Baskets From Maine (11 Ocak 2023). https://hoodmuseum.dartmouth.edu/sites/hoodmuseum.prod/files/hoodmuseum/publications/spirit_of_the_basket_tree_final.pdf
• Neptune, J. S. - Neuman, L. K. (2015). Basketry of the Wabanaki Indians. Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures Sayı, s. 1-10. doi:10.1007/978-94-007-3934-5_10220-2
• Neziroğlu, F. (2007). Sepet Örme Tekniği Ve Sanatsal Yorumlar, (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi
• Niyazoğlu, K. (2022). Kültür Ekonomisi Bağlamında Samsun’da Geleneksel Sepetçiliğin Geleceği. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s. 196-209.m https://dergipark.org.tr/tr/pub/uhad/issue/70073/1103689
• Özcan, N. (2017). Fütürizm Ve Çit Örücülüğünün Tekstil Tasarımında Tekstür, Strüktür Ve Form Oluşumuna Etkileri, (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi
• Özdemir, A. (2010). Kalkolitik Smintheion (Gülpınar) yerleşiminde hasırcılık ve dokumacılık, (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
• Özmenli, M. - Gürsoy, A. - Demir, A. (2013). Giresun’da Ağaç Kültürü, Giresun’un Geleneksel El Sanatlarında Ağacın Yeri ve Önemi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 8, s. 29-51. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksbd/issue/16223/169905
• Passamaquoddy Basket. (2008). (24 Aralık 2022). https://hoodmuseum.dartmouth.edu/objects/160.35.14544 Santa Barbara Museum Of Natural History Kataloğu. (t.y.). (11 Haziran 2022). https://www.sbnature.org/uploads/pages/AmericanIndianBasketryCatalog01072019-1555019465.pdf
• Şahin, H. M. (2021). Trakyalı Arıcılara Özgü Konik Sepet Kovan Geleneği Nesilden Nesile Aktarılıyor (19 Ocak 2023). https://www.aa.com.tr/tr/yasam/trakyali-aricilara-ozgu-konik-sepet-kovan-gelenegi-nesilden-nesile-aktariliyor/2365161
• Trinket Baskets:Insides/Outsides. (2018). (13 Aralık 2022). https://www.clarkemuseum.org/past-mini-exhibits Turnbaugh, S. P. - Turnbaugh, W. A. (2004). Indian baskets. Schiffer Publishing Ltd., Pennsylvania.
• Türkmen, T. (2023). Karamürsel Kadın Girişimci Üretim ve İşletme Kooperatifi Sepet Örücülüğü Sanatçısı Özel Arşivi [Yazılı Görüşmeden Elde Edildi].
• Türktaş, Z. (2011). Anadolu’da “Hasır Dokuma ve Sepet” Kullanımına İlişkin Eski Bir Örnek; Çatalhöyük (Ve Günümüzde Görülen Uzantıları). Akdeniz Sanat, Cilt 4, Sayı 7, s. 133-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akdenizsanat/issue/27654/291470
• TÜRSAB. (2020). Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB), 2020, COVID-19’un Turizme etkileri ve Hatay Turizmin Geleceği (16 Aralık 2022). https://www.tursab.org.tr/assets/assets/uploads/ticaret-odasi/hatay.pdf Who Was Ashurbanipal. (2018). https://www.britishmuseum.org/blog/who-was-ashurbanipal
• Yanar, A. - Arin, K. (2021). Bitkisel Örücülük ve Sepet Ürünlerinde Koruma Onarım Çalışmaları. Art-e Sanat Dergisi, Cilt 14, Sayı 27, s. 588-608. doi:10.21602/sduarte.881987
• Yeşildal, Ü. Y. (2019). Küpe Motifinin Kültür Değişimi Kuramları Bağlamındaki Yolculuğu. Milli Folklor, Cilt 16, Sayı 124, s. 189-201. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/51228/666939
• Yıldız, N. (2023). Kültür Bakanlığı Bitkisel Örücülük Sanatçısı Nebiye Yıldız Özel Arşivi [Yazılı Görüşmeden Elde Edildi].
• Zaimoğlu, Ö. (2012). Orta Asya Şiğ (Kamış) Dokuma Sanatı. Sanat Dergisi, Cilt 0, Sayı 20, s. 129-135. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/2608/33568
• Zeytinoğlu, Ö. (2020). Bir İnsanlık Trajedisi:Kuzey Amerika Kızılderililerinin Trajik Öyküsü. Uluslararası Suçlar ve Tarih, Cilt 0, Sayı 21, s. 191-213. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ustich/issue/57960/821491