MUSTAFA SALIM [TUNAKAN]'S ARTICLES ON MATHEMATICS-I

Yıl 2024, Sayı: 63, 189 - 206

Müjdat Takıcak

https://doi.org/10.30794/pausbed.1477294

Öz

Mustafa Salim [Tunakan] was an significant mathematician who flourished during the final years of the Ottoman Empire. He imparted knowledge of algebra, integration and machine theory at the universities of this period. In addition to his textbooks in these fields, he published one article in Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası, one article in Mühendis Mektebi Mecmuası, two articles in Genç Mühendis and seven articles in Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası. The aim of this study is to make a mathematical analysis of all of Mustafa Salim's articles published in the field of mathematics in the journals named Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası, Mühendis Mektebi Mecmuası and Genç Mühendis. For this purpose, Mustafa Salim's four articles published in these journals were initially translated into Latin letters, after which mathematical analyses were conducted on the topics covered in the articles. In these articles; Mustafa Salim defined and solved problems at undergraduate levels in the subjects of integral, differential calculus, linear algebra, functions and geometric location. Mustafa Salim, who adopted a very simple and concise narrative style, did not make any mathematical mistakes in his articles, except for a few minor errors.

Anahtar Kelimeler

History of Science, History of Mathematics, Ottoman Science, Mustafa Salim [Tunakan]

MUSTAFA SALİM [TUNAKAN]’IN MATEMATİK KONULU MAKALELERİ-I

Öz

Mustafa Salim [Tunakan ]Osmanlı’nın son döneminde yetişmiş değerli bir matematikçidir. Döneminin yüksek öğretim kurumlarında cebir, integral ve makine teorileri alanlarında hocalık yapmıştır. Söz konusu alanlarda yazdığı ders kitaplarının yanı sıra akademik dergilerde matematik alanında, Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası’nda 1, Mühendis Mektebi Mecmuası’nda 1, Genç Mühendis’te 2 ve Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası’nda 7 makalesi yayımlanmıştır. Eldeki çalışmanın amacı, Mustafa Salim’in, Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası, Mühendis Mektebi Mecmuası ve Genç Mühendis isimli dergilerde matematik alanında yayımlanan makalelerinin tamamının matematiksel analizini yapmaktır. Bu amaçla Mustafa Salim’in söz konusu dergilerde yayımlanan 4 makalesi önce Latin harflerine translite edilmiş ve ardından makalelerde ele alınan konuların matematiksel analizleri yapılmıştır. Söz konusu makalelerinde Mustafa Salim integral, diferansiyel hesap, lineer cebir, fonksiyon ve geometrik yer konularında lisans seviyesinde problem durumları tanımlamış ve çözümlemiştir. Oldukça sade ve kısa bir anlatım üslubu benimseyen Mustafa Salim, makalelerinde küçük birkaç tane hata dışında herhangi bir matematiksel yanlış yapmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilim Tarihi, Matematik Tarihi, Osmanlı Bilimi, Mustafa Salim [Tunakan]

Teşekkür

Mustafa Salim [Tunakan]'ın el yazması eserlerinin Latin harflerine transliterasyonunda yardımcı olan Semiha Betül Takıcak'a ve Alaattin Dolu'ya; ileri seviye matematik makalelerinin analizi sürecinde değerli görüşleri ile katkı sunan Ahmet Kaçar'a, Göksal Bilgici'ye, Abdülkadir Tuna'ya, Murat Gevgeşoğlu'na ve Zafer Ünal'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• “Büyük Bir Kayıp”, Cumhuriyet Gazetesi, (1943, 30 Aralık).
• Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiyye (1332/1913). Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiyye Salnamesi, Dârülhilâfeti’l-ʿaliyye Hikmet Matbâ-i İslâmiyyesi, İstanbul.
• “Darülfünun Divanı”, Vakit Gazetesi, (1930, 3 Kasım).
• Demirtaş, A. (2018). Darülfünundan Üniversiteye Öğretim Üyelerinin Toplumsal Profilleri (1900-1946). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, İstanbul.
• Dilgan, H. (1955). Matematiğin Tarih ve Tekâmülüne Bir Bakış, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul.
• “Divan Ne Vakit Toplanacak”, Vakit Gazetesi, (1930, 4 Kasım).
• Dölen, E. (2009). Türkiye Üniversite Tarihi 1, Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922), Cilt 1, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Eden, A.; Irzık G. “German Mathematicians in Exile in Turkey: Richard von Mises, William Prager, Hilda Geiringer, and Their İmpact on Turkish Mathematics”, Historia Mathematica, 39, 432-459.
• “Fünûn Fakültesi’nde Teşkilât”, Vakit Gazetesi, (1919, 31 Mart).
• Günergun, F. (1995). “Darülfünun Fünun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916-1933)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 1, 285–349.
• İshakoğlu-Kadıoğlu, S. (1998). İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihçesi (1900-1946), (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu), Bilim Tarihi Müzesi ve Dökümantasyon Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, Y. (2016). H. 1332 (M. 1913) Tarihli Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Salnamesi Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kırıkkale.
• Kökçü, A. (2014a). “Bir Osmanlı Muallimi ve Mühendisi Mustafa Salim Bey ve Hesâb-ı Asgar-ı Nâmütenâhiyat (Kısm-ı Evvel) Hesâb-ı Tefâzülî Adlı Eseri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54, 407–418.
• Kökçü, A. (2014b). Osmanlılar’da Diferansiyel İntegral Hesap ve Eğitimdeki Yeri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe (Bilim Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Mustafa Salim [Tunakan]. (1909a). “Kısm-ı Riyazî”, Genç Mühendis, 13, 33.
• Mustafa Salim [Tunakan]. (1909b). “Riyâziyyât”, Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası, 3, 52–53.
• Mustafa Salim [Tunakan]. (1910). “Hendese Mesʾelesi”, Genç Mühendis, 25, 11.
• Musta Salim [Tunakan]. (1915). Asgâr-ı Nâmütenâhiyât Kısm-ı Evvel Hesâb-ı Tefâzulî, üçüncü baskı, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul.
• Mustafa Salim [Tunakan]. (1923). “Hesâb-ı Tahlîliyye”, Mühendis Mektebi Mecmuası, 17, 257–260.
• Neftçi, A., Yiğit, N., Şahin, H. H., Uysal, A. O., Satar, S. (2007). İstanbul Teknik Üniversitesi Arşivi: Hendese-i Mülkiye
• Mektebi (HMM) , Mühendis Mektebi Müdüriyeti (MÜM), Yüksek Mühendis Mektebi, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Okay, C. (2004). Eski Harfli Mühendislik Dergileri, Kurtiş Matbaası, İstanbul.
• Uluçay, Ç., & Kartekin, E. (1958). Yüksek Mühendis Okulu, Berksoy Matbaası, İstanbul.
• “Yeni Profesörler Kim Olacak”, Vakit Gazetesi, (1933, 2 Ağustos).