AN EVALUATION OF THE MEDITERRANEAN POLITICS THE GREAT POWERS PURSUED PRIOR TO THE FIRST WORLD WAR IN TERMS OF RAILWAY CONCESSION AND OIL

Yıl 2024, Sayı: 63, 251 - 266

Sehernaz Güvenbaş

https://doi.org/10.30794/pausbed.1477485

Öz

Throughout history, the Mediterranean has been a connecting region between three continents. States that aspire to dominate the geography of the Mediterranean have never hesitated to engage in conflict. The competition for control of the Mediterranean, which originated with economic and trade routes, persisted prior to the First World War in order to exploit the region's mineral resources. The Ottoman State's discovery of the most significant oil deposits within its borders at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century prompted these countries to concentrate their efforts on the Mesopotamia region in the energy competition among industrialized nations. The primary dynamic of this competition was the acquisition of strategic locations through the acquisition of commercial and economic concessions and the utilization of these resources through railway investments. It is evident that the neighboring states and great states of the Mediterranean have always been interested in this geography due to its geopolitical and geostrategic significance. The geopolitical and geostrategic significance of this region has consistently piqued the interest of neighboring states and major Mediterranean states, indicating its susceptibility to future threats as a result of its location and current energy potential. The objective of this investigation was to examine the politics and conflicts that the main states were involved in prior to the First World War, utilizing Ottoman Turkish sources and literature to draw comparisons.

Anahtar Kelimeler

Dominating the Mediterranean, Mediterranean Politics, Baghdad Railway, Oil

BİRİNCİ DÜNYA HARBİ ÖNCESİ BÜYÜK DEVLETLERİN TAKİP ETTİĞİ AKDENİZ SİYASETİNİN DEMİRYOLU İMTİYAZI VE PETROL AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Üç kıtayı birbirine bağlayan Akdeniz, tarih boyunca buraya hâkim olmak isteyen devletlerin ilgisini çekmiş ve devletler bu uğurda savaşmaktan da geri durmamıştır. Akdeniz hâkimiyet mücadelesi bölgedeki ticaret yollarına sahip olup ekonomiye hükmetme düşüncesiyle başlamışken bu mücadele Birinci Dünya Harbi öncesi bölgedeki kaynakların elde edilmesi politikasına dönüşmüştür.19. Yüzyıl sonları ile 20. Yüzyıl başlarında, Osmanlı Devleti sınırları içinde bilinen en mühim petrol yataklarının tespit edilmesi, endüstrileşmiş ülkeler arasındaki enerji rekabetinde bu ülkelerin dikkatlerini Mezopotamya bölgesine yoğunlaştırmalarına sebep olmuştur. Ticari ve iktisadi imtiyazlar alarak stratejik noktaları elde etmek ve demiryolu yatırımlarıyla bu kaynaklara ulaşmak, bu rekabetin temel dinamiği olmuştur. Jeopolitik ve jeostratejik öneminden dolayı günümüzde de Akdeniz’e komşu devletler ile büyük devletlerin ilgisini kaybetmeyen bu coğrafya, mevcut konumu ve enerji potansiyeli ile mücadele alanı olmaya gebe bir bölge olduğu açıkça görülmektedir. Bu çalışmada Birinci Dünya Harbi öncesinde büyük devletlerin yürütmüş olduğu siyaset ve mücadele, literatürden tespit edilen ve Osmanlı Türkçesi kaynaklarla karşılaştırmalı olarak analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akdeniz’e Hâkimiyet, Akdeniz Siyaseti, Bağdat Demiryolu, Petrol

Etik Beyan

Yoktur.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

Kaynakça

• 1869 Maden Nizamnamesi (1872). Düstur, 1. tertip, Cilt 2, H. 02 Şaban1285, R. 06 Teşrin-i Sani 1284, M. 18 Kasım 1869. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• 1887 Maden Nizamnamesi. (1937). Düstur, 1. tertip, Cilt 5, H. 18 Zilhicce 1304, R. 26 Ağustos 1303, M. 17 Eylül 1887. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• 1906 Maden Nizamnamesi. (1943). Düstur, 1. tertip, Cilt 8, H. 14 Safer 1324, R. 27 Mart 1322, M. 9 Nisan 1906. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• Abulafia, D. (2012). Büyük Deniz, Akdeniz’de İnsanlık Tarihi, (Çev: Gül Çağalı Güven), 1.Baskı, Alfa, İstanbul.
• Acar, N. (2013). “Petrol’ün Stratejik Önemi ve Mezopotamya Petrol Kaynaklarının Paylaşımında Calouste Sarkis Gülbenkyan’ın Rolü (1890-1928)”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (4), 1-32.
• Akkaya, A. (2016). Geçmişden Günümüze Ortadoğu’da Petrol Savaşları ve Devlet Sistemlerine Etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Kamu Yönetimi Bilim Dalı.
• Akşin, S. (2020). Kısa 20. Yüzyıl Tarihi, 7. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Akşin, S. (2020). Kısa Türkiye tarihi, XXVII. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Alperen, A. (2018). “Bağdat Demiryolu: Siyasal Sonuçları olan Bir Türk-Alman Demiryolu Projesi”, 21.Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 7 (19), 1-22.
• Armaoğlu, F. (1997). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Aygün, M. (2004) Yeni İpek Yolu (Traceca) ve Türkiye, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü.
• Balcı, E. (1994). Osmanlı Maden Rejiminde Nizamnameler Dönemi ve İmtiyazlar. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı.
• Bargut, Ş. (1946). Birinci ve ikinci dünya harplerinde Akdeniz, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Berkes, N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul Matbaası, İstanbul.
• Bayartan, M. (2008). “XIX. Yüzyılda Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi. 10 (1), 137-138.
• Bicik, M. (2008). Bilinmeyen Yönleriyle II. Abdülhamit, Akis Kitap, İstanbul.
• Bostan, İ. (1990). “Osmanlı Topraklarında Petrolün Bulunuşu ve İskenderun’da İlk Petrol İşletme Çabaları”, Coğrafya Araştırmaları, 1 (2), 129-135.
• Braudel, F. (1990). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Cilt 2., (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Earle, E. M. (1972). Bağdat Demiryolu Savaşı, (Çev: Kasım Yargıcı), 1. Baskı, Milliyet Yayınları, İstanbul.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Esirgen Ö. S. (2010). Osmanlı Devleti’nde Yabancılara Verilen Kamu Hizmeti İmtiyazları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı.
• Erkal, Ş. (1978). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi VI’ncı Cilt. Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya harekâtı 1914-1918, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Schuman, Frederick L. (1942) “Let Us Learn Our Geopolitics”, Current Hıstory, 2(9), 161-165.
• Hayta, N. (2008). Balkan Savaşlarının Diplomatik Boyutu ve Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Hayta, N. (2015). 1911’den Günümüze Ege Adaları Sorunu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Hayta N. & Birbudak, T.S. (2016). Balkan Savaşlarında Edirne, 2. Baskı, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Karataşer, B. (2018). “Babıâli’nin Amerikan Petrol Şirketi Standard Oil’e Bakışı”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(2), 343-363.
• Kaymakam Ertuğrul (1933). Akdeniz Hâkimiyeti ve Türkler, Erkân-ı Harbiye Reisliği IX. Deniz Şubesi, İstanbul.
• Keskin, Ö. (2005). Orman ve Maadin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Keskin, Ö. (2011). “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”. OTAM, 29, 125-147.
• Küçük, C. (2001). Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, (Haz: Cevdet Küçük, Feridun M. Emecen, İdris Bostan, İlhan Şahin, Vahdettin Engin, Mustafa Oğuz, Ömer İşbilir, Ali Fuat Örenç, Fehmi Yılmaz), Stratejik Araştırma ve Editörler Milli Komitesi, Ankara.
• Leroux, J. G. & Contenau, G. (1966). Eski Akdeniz ve Yakın Doğu Uygarlıkları, (Çev: Nihal Önol), Varlık Yayınevi, İstanbul.
• Oral, C. (1945). Akdeniz Meselesi, İkinci Cild, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
• Revol, İ. (1940). “1911-1912 Türk-İtalyan Harbi”, (Çev: Kadri Demirkaya), Askeri Mecmua, 58, 4-5.
• Tambay, F. (2019). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Tarih Bilim Dalı.
• Tamzok, N. (2008). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Çok Partili Döneme Madencilik Politikaları, 1861-1948”, Ankara Üniversitesi SBS Dergisi, 63(4), 179-204.
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., C.DRB. Nr: 28-1360-001-001(002-008)
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., HRT-h-00961-00001(00002)
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., HR-SYS-00109-000009-001-001(002)
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., Y-MTV-00260-00015-001-001;
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., Y-MTV-00260-00015-002-001
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., Y-MTV-00260-00015-003-001
• T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi; BOA., Y-MTV-00296-00069-001-001
• Ticaret ve Ziraât Nezâreti İstatistik İdare-i Umumiyyesi Müdiriyyeti. (1330). Memâlik-i Osmaniyyenin 1325, 26, 27 Senelerine Mahsus Maâdin İstatistiğidir. Matbaa-i Osmaniyye,Dersaadet.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Millî İktisat 1908-1918. Yurt Yayınları, Ankara.
• Tosh, J. (2013). Tarihin Peşinde: Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular, (Çev: Özden Arıkan), (Yay. haz: Ayşen Anadol, Tansel Demirel), 5.Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Türk-Yunan İlişkileri ve Megalo İdea (1985). (Yay. haz: Hamdi Ertuna, Necati Ökse, Yücel Aktar), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Vellay, C. (1329). Anadolu’nun İstikbali ve Akdeniz Meselesi, (Mütercim: Yusuf Ziya), (Tab ve Naşiri: İbrahim Hilmi), Kitabhâne-i İslâm ve Askerî, Matbaa-i Hayriyye ve Şürekası, Dersaadet.