THE SIGNATURE TRADITION OF PALACE CHIEF ARCHITECT WITH CHANGE AND TRANSFORMATION

Yıl 2025, Sayı: 66, 307 - 325

Şerif Tümer

https://doi.org/10.30794/pausbed.1494498

Öz

DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜMÜYLE HASSA BAŞ MİMARLARININ İMZA GELENEĞİ

Öz

Osmanlı sanatı ve mimarisi, dünya sanatı ve tarihi içerisinde özel ve ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Öncülü olan Türk devletlerinin sanatından beslenen Osmanlı mimarisi halifelik makamının gereği olarak İslâm dünyasına önderlik etmiş, farklı kültür ve medeniyetleri bünyesinde barındırmasının etkisiyle de güçlü bir kültür ve sanat ortamına erişmiştir. Türk-İslam sanatının ekonomik, sosyo-politik vb. alanlarda zirvede olduğu Osmanlı klasik dönemi sanatta da büyük atılımların gerçekleştiği, kendine has üslûp özelliklerinin şekillenmesi bakımından gerek İslam gerekse de dünya sanat tarihi için oldukça önemli bir süreçtir. İmar faaliyetleri ‘‘Hassa Mimarlar Teşkilatı’’ tarafından muazzam bir disiplin ve sanat anlayışı ile meydana getirilmiştir. Bu çalışmada baş mimarların inşa ettikleri eserlere imza koyma gelenekleri ile bu gelenekteki değişim ve dönüşüm ele alınacaktır. İncelenen imzalar hem erken hem de geç dönem Osmanlı mimarisi ile karşılaştırılarak değerlendirilecektir. Ayrıca sanatkârların, eserleri üzerindeki varlığı olan imzalar yapıdaki yeri, imzadaki unvanlar, yazının türü gibi esaslar itibariyle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı mimarisi, Osmanlı mimarları, Hassa mimarlar teşkilatı, Mimar imzaları, Kitâbe, Üslûp.

SIGNATURE TRADITION OF PALACE CHIEF ARCHITECT WITH CHANGE AND TRANSFORMATION

Öz

Ottoman art and architecture have a special and privileged place in world art and history. Ottoman architecture, which was nourished by the art of its predecessor Turkish states, led the Islamic world as required by the caliphate and reached a strong cultural and artistic environment due to the influence of hosting different cultures and civilizations. The Ottoman period, when Turkish-Islamic art was at its peak in economic, sociological, political, etc. areas, was a very important period for both Islamic and world art history in terms of significant breakthroughs in art and the formation of its own unique style characteristics. Construction activities were carried out by the "Organization of palace Architects" with a tremendous discipline and understanding of art. In this study, the traditions of chief architects signing the works they built and the changes and transformations in this tradition will be discussed. The examined signatures will be evaluated by comparing them with both early and late Ottoman architecture. In addition, the spiritual presence of signatures on the works of artists will be examined in terms of their place in the structure, titles in the signature, and type of writing.

Anahtar Kelimeler

Ottoman architecture, Ottoman architects, Palace Architects Organization, Architect signatures, Inscription, Style.

Kaynakça

• Afyoncu, E. (1999). “16. Yüzyılda Hassa Mimarları”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, Beta Yayıncılık, İzmir, 207-216.
• Altınay, A. R. (1934). “Büyük Mimar Sinan’ın Halefi Davut Ağa”. Yedigün, Cilt 2, Sayı 51, 6-7.
• Anonim. (1963). “Davut Ağa”, Türk Ansiklopedisi, C. 12, 355-356.
• Anonim. (1994). “Davud Ağa”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 3, 6.
• Arpacı, K. (2020). İstanbul Mimarisinde Sanatkâr İmzaları (1800-1923). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş., İstanbul.
• Aydın, M. (2008). “Revan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, 26-29.
• Can, S. (2002). Osmanlı Mimarlık Teşkilatının XIX. Yüzyıldaki Değişim Süreci ve Eserleri ile Mimar Seyyid Abdülhalim Efendi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Can, S. (2010). Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları İle Son Dönem Osmanlı Mimarlığı, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• Çeçen, K. (1988). “Sinan’ın Yaptığı Köprüler”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri I, (Ed. Sadi Bayram), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 429-438.
• Çobanoğlu, A. V. (1987). Mimar Mehmed Ağa ve Eserleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Çobanoğlu, A. V. (1999). “Davud Ağa”, Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 1, 367-368.
• Çobanoğlu, A. V. (2003). “Mehmed Ağa, Sedefkâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 28, 430-431.
• Delibaş, N. (2016). Kitabelerin Kitabı Fatih, Fatih Belediye Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Demircanlı, Y. Y. (1989). İstanbul Mimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• Dündar, A. (1999). “Osmanlı Mimarisinde Hassa Mimarları”, Dini Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 5, 159-176.
• Eldem, S. H. (1969). Köşkler ve Kasırlar, Kutulmuş Matbaası, İstanbul.
• Erdoğan, M. (1955). “Mimar Davud Ağa’nın Hayatı ve Eserleri”, Türkiyat Mecmuası (12), 179-204. Esemenli, D. (1993). “Dalgıç Ahmed Ağa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 8, 431-432.
• Eyice, S. (1994). “Dâvud Ağa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, 24-26.
• Eyice, S. (1994). “Sinan Paşa Köşkü”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, 1-2.
• Eyice, S. (2000). “İncili Köşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 22, 278-279.
• Eyice, S. (2001). “Kasım Ağa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 24, 539-540.
• Karakaya, E. (2002). “Koca Sinan Paşa Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 26, 139-140.
• Kerametli, C. (1999). “Türk Zevkinin Ünlüleri Ser-i Âlem Dâvud Ağa”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 10, 221-226.
• Kumbaracılar, İ. (2008). İstanbul Sebilleri, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Küçükkaya, A. G. (1987). Mimarbaşı Sedefkâr Mehmed Ağa’nın Yaşamı ve Türk Osmanlı Mimarisine Katkısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi.
• Müderrisoğlu, F. (1993). 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Mülayim, S. (2009). “Sinan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 37, 224-227.
• Mülayim, S. (2013). Sinan Bin Abdülmennan, İsam Yayınları, İstanbul.
• Necipoğlu, G. (2011). 15 ve 16. Yüzyıllarda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, (Ruşen Sezer, Çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Nefes, E. (1999). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Orman, İ. (2020). “Murad III Türbesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 31, 176-177.
• Önkal, H. (2017). Osmanlı Hanedan Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Özkurt, K. ve Tüfekçioğlu, A. (2009). “Türk İslam Sanatında Kitabeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı 14, 275-295.
• Pektaş, K. (2023). “Harem-i Hümâyûn”, Topkapı Saraı 1, (Ed. Nazan Erbil), Mas Matbaacılık San. Tic. A.Ş., İstanbul.
• Refik, A. (1977). Türk Mimarları, Sander Yayınları, İstanbul.
• Sönmez, Z. (1988). Mimar Sinan ile İlgili Tarihi Yazmalar-Belgeler, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Sönmez, Z. (1997). “Davud Ağa”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt 1, 430.
• Sözen, M. (1975). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Şenyurt, O. (2016). “Selanik Hamidiye Cami: II. Abdülhamid Döneminde Mimaride Geleneksel Yaklaşımlar ve Oryantalizm”, Kosbed (31), 185-208.
• Turan, Ş. (1963). “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 159-200.
• Turan, Ş. (2020). “Mimarbaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 30, 90-91.
• Tüfekçioğlu, A. (2001). Erken Dönem Osmanlı Mîmarisinde Yazı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Tüfekçioğlu, A. ve Tümer, Ş. (2019). “Mimar Dâvud Ağa’nın İmzalı Eserleri ve Üslûbu”, Mukaddime, Cilt 10, Sayı 1, 115-139.
• Tüfekçioğlu, A. (2023). “Topkapı Sarayı’nda Mimar İmzaları”, Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Cilt 24, Sayı 36, 36-49.
• Tümer, Ş. (2012). Mimar Dâvud Ağa’nın Hayatı, Eserleri ve Üslup Anlayışı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1959). “Hacı İvaz Paşa’ya Dair”, Tarih Dergisi, Cilt 10, Sayı 14, 25-38.
• Yapar, B. (2007). Yunanistan’daki Türk Eserlerinde Kitabeler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• İnternet Kaynakları “Osmanlı Kitabeleri Projesi” Erişim 26 Kasım 2023, http://www.ottomaninscriptions.com/verse.aspx?ref=list&bid=3039&hid=5338
• “Osmanlı Kitabeleri Projesi” Erişim 26 Kasım 2023, http://www.ottomaninscriptions.com/verse.aspx?ref=list&bid=3039&hid=4918
• “Osmanlı Kitabeleri Projesi” Erişim 26 Kasım 2023, http://www.ottomaninscriptions.com/verse.aspx?ref=list&bid=3039&hid=4918