AN EXAMINATION OF SELİMİYE, SEVAÎ, GEZİ, AND MEYDANİYE FABRICS OF THE OTTOMAN EMPIRE PERIOD WITHIN THE SCOPE OF LITERATURE REVIEW

Yıl 2025, Sayı: 67, 249 - 269

Nesrin Önlü , İlkan Çoban

Öz

The Ottoman Empire has been renowned for its rich culture, aesthetic vision, and magnificent textile production. Selimiye, Sevaî, Gezi, and Meydaniye fabrics are notable examples of Ottoman textile artistry. Selimiye is a silk fabric featuring a flower water pattern, while Sevaî is a unique silk fabric adorned with gold and silver with threads. Gezi is a moire fabric woven with cotton and silk, and Meydaniye is a semi-silk fabric traditionally used in men's clothing, especially on religious holidays.
In this study, the materials, techniques, motifs, patterns and production methods of Selimiye, Sevaî, Gezi, and Meydaniye fabrics will be examined within the scope of the literature review. It also reviews the production regions and usage areas of these fabrics. A qualitative research approach was used, utilizing document analysis of Turkish fabric art history. Scientific publications and relevant visuals were consulted to support the research on Selimiye, Sevayi, Gezi, and Meydaniye fabrics.

Anahtar Kelimeler

Selimiye, Sevayi, Gezi, Meydaniye, Osmanlı Dokuma Kumaşları

OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİ SELİMİYE, SEVAÎ, GEZİ, MEYDANİYE KUMAŞLARININ YAZIN TARAMALARI KAPSAMINDA İNCELENMESİ

Öz

Osmanlı İmparatorluğu; tarih boyunca zengin kültürü, estetik anlayışı, ihtişamlı tekstil üretimiyle ve kumaşlarıyla büyük bir üne sahip olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi kumaşlarından Selimiye, Sevaî, Gezi ve Meydaniye kumaşları da bu ihtişamlı tekstil üretiminin bir parçasıdır. Selimiye; ipekten yapılan, çiçek suyu desenli olan bir dokumadır. Sevaî, ipek iplikle birlikte altın ve gümüş klaptan kullanılan özel bir ipekli kumaş türüdür. Gezi ise pamuk ve ipekle dokunan hareli bir kumaştır. Meydaniye yarı ipekli, çoğunlukla erkek giyiminde kullanılan bir kumaş türüdür. Kaynaklarda özellikle bayram günlerinde tercih edildiği belirtilmiştir.
Bu çalışmada; Selimiye, Sevaî, Gezi ve Meydaniye kumaşların malzeme, teknik, motif, desen ve üretim yöntemleri yazın taramaları kapsamında incelenecektir. Kumaşların üretim bölgeleri ile kullanım alanlarından da söz edilecektir.
Çalışma nitel bir araştırmadır ve doküman analizi yönteminden yararlanılmıştır. Bu kapsamda, Türk kumaş sanatının tarihi ve kumaş türleri ile birlikte, araştırma konusu olan Selimiye, Sevaî, Gezi, Meydaniye kumaşlarına ilişkin bilimsel yayınlar konu kapsamında taranarak, ilgili görsellerle araştırma desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selimiye, Sevayi, Gezi, Meydaniye, Osmanlı Dokuma Kumaşları

Etik Beyan

ETİK BEYAN FORMU 02/09/2024 Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımızı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimizi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimizi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımızı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederiz. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririz. Prof.Nesrin ÖNLÜ İlkan ÇOBAN

Kaynakça

• Arça, Alpaslan, S. (2009). Bir Reformcu, Şair, Müzisyen Sultan III. Selim Han. İstanbul: Promat Basım Yayın San. Ve Tic. A.Ş.
• Akpınarlı, F. H ve Başaran, F. N. (2018). “Multidisipliner Çalışmalar-4”, Geleneksel Kumaşların Özellikleri ve Kullanım Alanları: Çankırı Örneği, ed. Hacer Arslan Kalay, Podgorica, Montenegro: Institut Za Geograiju, s. 21-29.
• Alan, E. (2011). Gaziantep Yöresi El Dokumalarından “Kutnu” Üzerine Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı.
• Atasoy, N., Denny, W.B., Mackie, L.W. ve Tezcan, H. (2001). İpek Osmanlı Dokuma Sanatı, İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık
• Arıkan, Ekşi, I. (2014). Estetik Açıdan Lampas Tekniğinin Yapısal Bir İncelemesi, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil Anasanat Dalı.
• Başaran, F. N. (2018). “Anadolu Geleneksel Bez Dokumacılığından Bazı Örnekler ve Günümüzdeki Durumu”, Arış, Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, Sayı 13, s. 15-25.
• Berber, Ş. G. (2013). Selimiye Kumaşları, Yıldız Sarayı Şehir Müzesi Örnekleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarımı Anasanat Dalı.
• Dalsar, F. (1960). Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Dölen,Emre(1982).Tekstil Tarihi,İstanbul, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları No:92/1.
• Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Gök, Çatalkaya, E. (2023). “Bursa Sevaî Kumaş Örneklerinden Bir Grup Üzerine İnceleme”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 16, Sayı 44, s. 1949-1963. Doi: 10.12981
• Görünür,Lale(2010),Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemi’nde Kadın Giysileri/Sadderg Hanım Müzesi Koleksiyonu, İstanbul, Mas Matbaacılık A.Ş.
• Gürsu, N (1989). Türk Dokumacılık Sanatı/Çağlar Boyu Desenler, İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• İmer, Z. (2001). Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca, Meydaniye Kumaşların Bazı Teknolojik Özellikleri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınevi.
• Kütükoğlu,S.Mübahat(1983),Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri,İstanbul,Enderun Kitabevi, Ünal Matbaası.
• Kütükoğlu, Mübahat S.(2020),Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadi Yapısı, Ankara,T ürk Tarih Kurumu YayınlarıI,2. Basım, V/A-2-2,5.Dizi-Sayı:10¹
• Masaracı, Y. (2022). “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Müze Koleksiyonundaki Selimiye ve Çatma Dokumaları”, Hars Akademi, 5, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, s. 299-313.
• Öner, M. (2019). “Geleneksel Kültürdeki Dokumanın Güncellenmesi: Gaziantep Kutnu Örneği”, Millî Folklor, Cilt 31 Sayı 121, s. 128-140.
• Öz, T. (1946). Türk Kumaş ve Kadifleri I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Öz, T. (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özbel, K. (1948). El Sanatları III Eski Türk Kumaşları, Ankara: C.H.P. Halkevleri Bürosu.
• Özen, E. M. (1982). “Türkçe ’de Kumaş Adları”, Tarih Dergisi, Sayı 33, s. 291-240.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Salman, F. (2011). Türk Kumaş Sanatı, Zafer Ofset Matbaacılık,2011.
• Sezgin, Ş., Önlü, N. (1994).’Günümüzde Gaziantep’te Dokunan Kutnu ve Aba Benzeri Geleneksel Dokumalarımızın Turizm Açısından Değerlendirilmesi’,Turizm Yıllığı 1994,Türkiye Kalkınma Bankası, A.Ş.,Desen Ofset,Ankara.
• Schorta, Monochrome Seidengewebe des hohen Mittelalters, Berlin:Deutsher Verlag Fur Kunstwissenschaft, 2001.
• Söyledir, E., Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Kütüphanesi Bünyesindeki Kenan Özbel Koleksiyonunda Bulunan Dokumaların Yapısal ve Teknik Analizleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil Anasanat Dalı.
• Tezcan, H. (1984). “Eski Türk Kumaş Örnekleri”, Sanat Dünyamız, Sayı 31, s. 54-57.
• Tezcan, H. (1993). Atlaslar Atlası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tezcan, H. (2008). Üsküdar’da Kadın, İstanbul: Mor Salkım Dergisi, GD Ofset, Yıl 2, Sayı 2 Mart.
• Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî, Ankara: Türk Dil Kurumları Yayınları.
• Quataert, D. (1999). Sanayi Devrimi Çağında İmalat Sektörü, çev. Tansel Güney, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yatman, N. (1945). Türk Kumaşları, Ankara, Ankara Halkevi.
• Kutnuculuk,21 Aralık 2024 tarihinde https://gaziantep.ktb.gov.tr/TR-52301/kutnuculuk.html adresinden alındı
• Meydaniyeler,20 Aralık 2024 tarihinde (https://www.mekkikutnu.com/kutnu-kumas-kategori-meydaniyeler.html adresinden alınmıştır.
• Kutnu Kumaşı Nasıl Turizm Elçisi oldu, 21 Aralık 2024 tarihindeki https://www.turizmgunlugu.com/2017/08/06/kutnu-kumasi-nasil-turizm-elcisi-oldu/ adlı adresten alınmıştır.