Kırsal Kalkınmada Kadın Kooperatiflerinin Önemi: Türkiye Özelinde Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 119 - 150, 29.06.2022

Talha Kutay

https://doi.org/10.30586/pek.1020843

Cited By: 2

Öz

Kapitalizme eklemlenme süreçleri dünyanın farklı bölgelerinde farklı şekilde gerçekleşmiş ve köylülüğün topraktan kopma süreci İngiltere’ye benzer biçimde işlememiştir. Fransa ve İsviçre gibi gelişmiş kapitalist ülkelerde de belirgin olan bu durum az gelişmiş kapitalist ülkelerde daha belirgin olmuş ve topraktan kopamayan bir kitlenin doğmasına neden olmuştur. 1950’li yıllardan itibaren çeşitli dönemler altında gelişim gösteren kırsal kalkınma, bahsi geçen kitlenin bulunduğu ülkelerde önemli bir kavram olarak öne çıkmaktadır. Çünkü o ülkelerde kırsal ekonomi, ülke ekonomisi içindeki yüksek payını halen korumaktadır. Kırsal kalkınma altındaki yaklaşımlar 1950’lerden başlayarak günümüze kadar çeşitli dönemler altında farklılaşmıştır. Özellikle 1980’ler itibariyle kadının da kalkınmaya dahil edildiği görülmektedir. 1990’lı yıllardan itibaren ise, kırsal kalkınma için önemli olan mikro krediler bir araç olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yoksulluk küresel boyutta önemli bir sorun haline gelmiştir. Kadınların istihdama katılımı artmasına rağmen istenen düzeyde değildir ve kadın yoksulluğu ciddi bir sorun olarak dile getirilmektedir. Kadın istihdamı dünya genelinde marjinal, güvencesiz ve esnek istihdam biçimlerine kaymaktadır. Ayrıca istihdama katılımda kayıt dışılık oldukça yüksektir. Bu kayıt dışılığın kırsalda daha yoğun olması, kırsal kalkınmada kadınların önemini arttırmaktadır. Kadınların istihdam dışında özellikle sağlık ve eğitim gibi sosyal haklara erişimde ciddi sorunlar yaşadıkları bilinmektedir. Dayanışma ve işbirliğini amaçlayan kooperatifler ekonomik ve sosyal açıdan dezavantajlı grupların sorunlarını çözmek açısından önemli rol üstlenmektedirler. Kadın kooperatifleri de kadınların yoksulluğunun azaltılmasında ve kadınların güçlendirilmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Bu çalışmada kırsal kalkınmada kadın kooperatiflerin önemi tartışılacak ve Türkiye özelinde değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kooperatif, Kadın, Yoksulluk, Kalkınma, İstihdam, Kırsal

Teşekkür

Bu çalışma daha önce 23. Uluslararası İktisat Öğrencileri Kongresinde “Kırsal Kalkınmada Kadın Kooperatiflerinin Önemi: Türkiye Özelinde Bir Değerlendirme” başlığıyla bildiri olarak sunulmuştur. İçerik açısından kısaltılıp ve düzenlenip yayına hazır hale getirilmiştir. Çalışmanın yayına hazır hale getirilmesi sürecinde içerik hakkında yorumlarını esirgemeyen Doç. Dr. Özgür Teoman’a teşekkür ederim.

The Importance of Women's Cooperatives in Rural Development: An Evaluation Specific to Turkey

Öz

The processes of articulation to capitalism took place differently in different parts of the world and the process of separation of the peasantry from the land did not work like England. This situation, which is also evident in developed capitalist countries such as France and Switzerland, has become more evident in underdeveloped capitalist countries and has led to the emergence of a mass that cannot break away from the soil. Rural development, which has developed under various periods since the 1950s, stands out as an important concept in the countries where the aforementioned group is located. Because in those countries, the rural economy still maintains its high share in the country's economy. Approaches within the scope of rural development have diversified in different periods, starting from the 1950s until today. Especially since the 1980s, we see that women are also included in development. Since the 1990s, micro-credit, which is important for rural development, has been used as a tool. Poverty has become an important problem on a global scale. Although women's participation in employment has increased, it is not at the desired level and women's poverty is expressed as a serious problem. Women's employment is shifting to marginal, precarious and flexible forms of employment around the world. In addition, informality in employment participation is quite high. The fact that this informality is more intense in rural areas increases the importance of women in rural development. It is known that women have serious problems in accessing social rights, especially health and education, apart from employment. Cooperatives aiming at solidarity and cooperation play an important role in solving the problems of economically and socially disadvantaged groups. Women's cooperatives also play an important role in reducing women's poverty and empowering women. In this study, the importance of women's cooperatives in rural development will be discussed and an evaluation will be made in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Cooperative, Women, Poverty, Development, Employment, Rural

Kaynakça

• "5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu". 26205 Sayılı Resmi Gazete. 21.06.2006
• “1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu”. 13195 Sayılı Resmi Gazete. 10.05.1969
• “7061 sayılı Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”. 30261 Sayılı Resmi Gazete. 05.12.2017.
• Acar-Savran, G., 2004. Beden Emek Tarih – Diyalektik Bir Feminizm İçin. 1. Baskı. İstanbul: Kanat Kitap.
• Açıkgöz, R., 2010. Kadın Yoksulluğu Üzerine Bir İnceleme. Yardım ve Dayanışma, 45-60.
• Akbolat, S., 2012. Türkiye’de Kooperatiflerin Doğuşunda Devlet Etkisi ve Memleket Sandıkları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Akkaya, F. A., 2018. Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Sürdürebilir Kırsal Turizmdeki Önemi ve Finansal Performansların Analizi. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Aksoy Demirci, A., Günay, G., 2018. Türkiye’de Kadın Kooperatifçiliği. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 53(1), 77-90.
• Akşit, B., 1978. Kırsal Dönüşüm ve Köy Araştırmaları: 1960-1980. 11. Tez, 7, 11-29.
• Al, S. İ., 2020. Kolektif Ekolojik Tüketici İnisiyatiflerinin Alternatif Dayanışma Ağı ve Dönüşürken/Dönüştürürken Kadın Üretici Örgütlenmeleri. Işıl, Ö. S., Değirmenci, S. (der.). Yaşamı Örgütleyenler Deneyimler – Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde. İstanbul: Notabene Yayınları, 197-234.
• Amin, S., 1992. Emperyalizm ve Eşitsiz Gelişme. Lim, S. (çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Amin, S., 2009. Dünya Yoksulluğu, Yoksullaşma ve Sermaye Birikimi. Mülkiye Dergisi, 33 (262), 89-97.
• Anon. 2012. Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi Eylem Planı 2012-2016. Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü.
• Anon. 2013. Gelişmiş Ülkelerde Kooperatifçilik Uygulamaları. Ankara: T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.
• Anon. 2015. Türkiye'de Kadın Kooperatifleşmesi: Eğilimler ve İdeal Tipler. İstanbul: KEİG.
• Anon. 2015a. 5. Kadın Kooperatifleri Buluşması Raporu. 23-24-25 Aralık. İstanbul: Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı.
• Anon. 2018a. Bir Mücadele Alanı Olarak Kadın Kooperatifleri – I [çevrimiçi]. Erişim: http://isyandan.org/makaleler/bir-mucadele-alani-olarak-kadin-kooperatifleri-i/ [Erişim Tarihi: 05.02.2018].
• Anon. 2018b. Bir Mücadele Alanı Olarak Kadın Kooperatifleri – II [çevrimiçi]. Erişim: http://isyandan.org/makaleler/bir-mucadele-alani-olarak-kadin-kooperatifleri-ii/ [Erişim Tarihi: 19.03.2018].
• Anon. Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi Ana Sözleşmesi. Ticaret Bakanlığı.
• Atasoy, M., 2009. Türkiye’de Tarımsal Üretici Örgütlemesi ve Yapısal Sorunlar. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Aydın, Z., 1986. Kapitalizm, Tarım Sorunu ve Azgelişmiş Ülkeler (1). 11. Tez, 3, 126-156.
• Aykaç, A., 2018. Dayanışma Ekonomileri. İstanbul: Metis.
• Baş, K., Ateş, H. Ç., 2010. Muş İli Tütün Ekicilerinin Yeni Tütün Yasası (4733 Sayılı Yasa)’nın Uygulanmasına İlişkin Sorunları ve Çözüm Önerileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(22), 33-44.
• Baş, L., Ciğerci Ulukan, N., 2020. Fındık Tarımında Mevsimlik Çalışan Yerli Kadın İşçiler: Fatsa Örneği. Fiscaoeconomia, 4(1), 111-131.
• Başsüllü, Ç., 2009. Akhisar Yöresinde Tütün Üretimi, Yöreye Katkıları ve Alternatif Bitkiler. 2. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi. 19-21 Şubat. Isparta, 432-443; http://ormanweb.isparta.edu.tr/ormis/bildiriler/43.pdf.
• Bekar, E., 1997. Özel Öğretim Kurumları ve Kooperatifleşme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Biber, A. E., 2011. Tarımda Kapitalist Gelişim Sürecinin Türkiye Tarımsal Yapılarına ve Dış Ticaretine Etkisi. Doktora Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Bor, Ö., 2011. Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Tütün. Mülkiye Dergisi, 35(270), 65-91.
• Boratav, K., 1969. Tarımda Feodal Üretim İlişkileri, Feodal Kalıntılar ve Basit Meta Üretimi. Emek Dergisi, 14, 8-9.
• Boratav, K., 1970. Tarımda Üretim İlişkileri Üzerine. Proleter Devrimci Aydınlık Sosyalist Dergi, Cilt 1-15, 177-217.
• Boratav, K., 1972. Türkiye’de Tarımın 1960’larda Yapısı Üzerine Bazı Gözlemler. SBF Dergisi, 27(3), 771-814.
• Boratav, K., 1980. Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm. No: 454. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Candan, E., Özalp Günal, S., 2013. Tarımda Kadın Emeği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 19(1), 93-103.
• Ciğerci Ulukan, N., 2019. Kırsal Dönüşüm, Tarım Dışı İstihdam ve Kadın Emeği: Fındık Fabrikalarında Çalışan Kadınlar. Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 10(16), 123-140.
• Çelik, C., 2017. Kırsal Dönüşüm ve Metalaşan Yaşamlar: Soma Havzası’nda İşçileşme Süreçleri ve Sınıf İlişkileri. Praksis. Sayı 43. Dipnot Yayınları. 785-810.
• Çelik, M., Yıldız, F., Bulancak, A., 2015. Çukurova Bölgesi Tavukçuluk İşletmesinde Bulunan Kadınların Refah Düzeyleri. Ağrıdağ, G. (ed.). Türkiye’de ve Dünyada Kadın Araştımaları içinde (Ç. Ü. BAP SBT-2015-3873 proje kapsamı). Adana, 313-317.
• Çınar, K., 2018. Bölüşüm Sorununa Kolektif Bir Bakış: Türkiye’de Kadın Kooperatifleri Örneği. İktisat ve Toplum Dergisi, 98, 33-41.
• Çiçek, Ö., 2016. Özelleştirme Sürecine Sendikaların Bakış Açısı: Burdur ve Uşak Şeker-İş Sendikası Örnekleri. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(13), 126-143.
• Çiçek, Ö., 2021. Türkiye’de Tarımsal Üretimin Güncel Sorunları Karşısında Üretici Kooperatiflerinin Geleceğini Yeniden Düşünmek. Yıldırım, U. D., Öngel, F. S. (der.). Şirketlerden Kooperatiflere Dayanışmadan Rekabete içinde. İstanbul: Notabene, 231-260.
• Dağ, R., 2007. Kırsal Kalkınma Siyaseti. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Değirmenci, E., 2017. Türkiye Tarımında Neoliberal Dönüşüm ve Metalaşma. Praksis. Sayı 43. Dipnot Yayınları. 765-784.
• Demircan Yıldırım, P., 2020. Kırsal Kalkınmada Kadın Kooperatiflerinin Rolü: Ahatlı Kadın Kooperatifi Örneği. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 159-170.
• Duguid, F., Durutaş, G., Wodzicki, M., 2015. Türkiye’de Kadın Kooperatiflerinin Mevcut Durumu. World Bank.
• Ecevit, Y., 2003. Toplumsal Cinsiyetle Yoksulluk İlişkisi Nasıl Kurulabilir? Bu İlişki Nasıl Çalışabilir?.C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 83-88.
• Ellis, F., Biggs, S., 2001. Evolving Themes in Rural Development 1950s-2000s. Development Policy Review, 19(4), 437-448.
• Engiz, A. M., 2007. Türkiye’de Patates Tohumluğu Üretiminin Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi – Nevşehir Örneği. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Erdost, M., 1969. Türkiye Tarımında Hakim Üretim İlişkisi Üzerine. Aydınlık Sosyalist Dergi, 13, 34-58.
• Erdost, M., 1979. Türkiye’de Küçük Köylülüğün Sermaye Tarafından Sömürülmesi Üzerine. Ülke Dergisi, 7, 41-142.
• Erdost, M., 1980. Küçük Köylülüğün “Çözümsüzlüğü” Üzerine Notlar. Ülke Dergisi, 11-12, 32-55.
• Erdost, M., 1988. Kapitalizm ve Tarım. 2. Baskı. Ankara: Onur Yayınları.
• Eren, C. Z., 2017. Köylülüğün İtibar Kaybı: Bakırçay Havzası Dağ Köylerinden Kadınların Anlatıları ve Kırsal Dönüşüm. Praksis. Sayı 43. Dipnot Yayınları, 811-838.
• Eren, E., 2006. Kahramanmaraş İli Göksun İlçesinde Sığır Besiciliği Yapan İşletmelerin Yapısı ve Sorunları. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Ergün, B., 2021. Türkiye’de Çay Üretiminde Özel Sektöre Alternatif Üretim Modeli: ‘Yeni Nesil’ Tarımsal Üretici Kooperatifçiliği. Şahin, Ç. E. (der.). 21. Yüzyıl Türkiyesi’nde Tarım ve Kooperatifler içinde. İstanbul: Notabene, 49-81.
• Erkök, S., 2018. Türkiye Şeker Piyasası İşleyişi Özelinde Bir Ekonomik Model Olarak Kooperatif: Tarım Sanayi Entegrasyonu ve Pankobirlik İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ferguson, H., Kepe, T., 2011. Agricultural cooperative and social empowerment of women: a Ugandan case study. Development in Practice, 21(3), 421-429.
• Geray, C., 1981. Kırsal Türkiye’de Toplum Kalkınması ve Kooperatifçilik (Örnek Olaylar), Ankara: Tuna Yayıncılık.
• Göçer, M. C., 2020. Alternatif Üretim Biçimi Olarak Kooperatifçilik: S.S Ovacık 94 Mah. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin Dayanışma Ekonomileri Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Göçer, M. C., 2021. Bir Dayanışma Ekonomisi Örneği Olarak Ovacık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi: Deneyimler ve Tartışmalar. Şahin, Ç. E. (der.). 21. Yüzyıl Türkiyesi’nde Tarım ve Kooperatifler içinde. İstanbul: Notabene, 179-226.
• Güloğlu, T., Korkmaz, A., 2005. Kooperatifçilik İlkeleri, Küreselleşme ve Kooperatifçilikte Yeni Eğilimler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 55(1), 811-831.
• Gülpak, M., 1997. Türkiye’de Kooperatifçilik Hareketinin Gelişimi ve Bu Gelişmede Ahmet Hamdi Başar’ın Yeri ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Gümüşoğlu, F., 2012. Kadınların Toplumsal Alanda Güçlenmesine Bir Örnek: Yağlar Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi. Kadın Araştırmaları Dergisi, 10, 39-60.
• Günşen, H. B., 2006. Batı Karadeniz Bölgesindeki Ormancılık Kooperatiflerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri (Kastamonu Örneği). Yüksek Mühendislik Tezi. Bartın: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi
• Gürel B., 2014. Türkiye’de Kırda Sınıf Mücadelelerinin Tarihsel Gelişimi. Savran, S., Tanyılmaz, K., Tonak, E. A. (ed.). Marksizm ve Sınıflar: Dünya’da ve Türkiye’de Sınıflar ve Mücadeleleri içinde. İstanbul: Yordam Yayınları, 303-385.
• Gürel, B., 2011. Agrarian Change and Labour Supply in Turkey, 1950-1980. Journal of Agrarian Change, 11(2), 195-219.
• Hacısüleyman, D., 2019. Bölgesel Kalkınmada Yerel Yönetimler ve Kooperatifçilik Politikalarının Rolü: Tire Süt Kooperatifi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• İnal Çekiç, T., Ökten, A. N., 2009. Sosyal Sermaye Perspektifinden Kırsal Kalkınma Sorunsalına Yeniden Bakış. Megaron, 4(3), 203-213.
• İslamoğlu, H., vd., 2008. Türkiye’de Tarımda Dönüşüm ve Küresel Piyasalarla Bütünleşme Süreçleri. TÜBİTAK SBB Proje. Proje No: 106K137.
• Karabıyık, İ., 2012. Türkiye’de Çalışma Hayatında Kadın İstihdamı. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 32(1), 231-260.
• Kaya, A. Y., 2017. Kapitalizmin Bunalımı Bağcılığın Dönüşümü: 2000’li Yıllarda Batı Anadolu’da Üzüm Üreticiliği. Üzümün Akdeniz’deki Yolculuğu Konferans Bildirileri. İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi, 95-113.
• Kaya, G., 2018. Tekel Dönemi ve Sonrasının Tütün Ekicisi Ailelere Etkileri (Adıyaman Merkez Köyleri Örneği). Social Sciences Studies Journal, 4(19), 2271-2280.
• Kazar, E. N., 2019. Parasal ve Katılımcı Yoksulluk Yaklaşımları Bağlamında Kadın Yoksulluğunu Azaltmada Kadın Kooperatiflerinin Rolünün Değerlendirilmesi: İstanbul ve Bursa Örneği. Turkish Studies, 14(6), 3287-3308.
• Keyder, Ç., Bilgiç, D. N., Yenal, Z., 2020. COVID-19, Tarım ve Gıda: Dünyada ve Türkiye’de neler yaşandı, neler yaşanacak? [çevrimiçi]. Erişim: https://sarkac.org/2020/07/covid-19-tarim-ve-gida-dunyada-ve-turkiyede-neler-yasandi-neler-yasanacak/#_ftn2 [Erişim Tarihi: 4.07.2020].
• Keyder, Ç., Yenal, Z., 2013. Bildiğimiz Tarımın Sonu – Küresel İktidar ve Köylülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kılıç, B. 2011. Samsun İlindeki Tarımsal Kooperatiflerinde Ortak-Kooperatif İlişkilerinin Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Kısa, N., Öztürk, H., 2009. Türkiye’de Kız Çocuklarının Ortaöğrenime Katılımının Eğitimin Ekonomik Getirileri Açısından Değerlendirilmesi. Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresi. Cilt 3. 13-16 Ekim. İzmir.
• Kıymaz, T., 2002. Şeker Politikalarında Yeni Yönelimler ve Türkiye’nin Konumu. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı: İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü.
• Kitazawa, Y., 2010. Japan’s Lost Decades and a Women-led Socio-solidarity Economy. Development, 53(3), 416-420.
• Kurşuncu, H., Yılmaz, S., 2020. Gıda Üretiminde Kadın Emeği: Kadın Dernekleri ve Kadın Kooperatifleri. Işıl, Ö. S., Değirmenci, S. (der.). Yaşamı Örgütleyenler Deneyimler – Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde. İstanbul: Notabene Yayınları, 144-168.
• Lenin, V. İ., 1975. Rusya’da Kapitalizmin Gelişimi. Erdoğdu, S. (çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Manchon, B. G., Macleod, M., 2010. Challenging gender inequality in farmers’ organisations in Nicaragua. Gender & Development, 18(3), 373-386.
• Marx, K., 1976. Fransa’da Sınıf Mücadeleleri 1848-1850. Ağaoğlu, T. (çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx, K., 2011. Kapital 1. Cilt. Selik, M., Satılgan, N. (çev.). 1. Baskı. İstanbul: Yordam Yayınları.
• Murray, M., Dunn, L., 1995. Capacity Building for Rural Development in the United States. Journal of Rural Studies. 11(1), 89-97.
• Müftüoğlu, H., Aydos, V., 2001. Türkiye’de Kooperatifçilik – Türk Konut Kooperatifçiliğin Alternatif Bir Model: Almanya. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Mülayim, Z. G., 1995. Kooperatifçilik. 2. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Nadim, S. J., Nurlukman, A. D., 2017. The Impact of Women Emporwement on Poverty Reduction in Rural Area of Bangladesh: Focusing on Village Development Program. Journa land Government & Civil Society, 2(1), 135-157.
• Ofreneo, R. P., Hega, M. D., 2016. Women’s solidarity economy initiatives to strengthen food security in respone to disasters. Disaster Prevention and Management, 25(2), 168-182.
• Öksüz, E., 1982. Kooperatifçilik Kavramı ve İlkelerinin Işığında Türkiye’de Köy Kalkınma Kooperatifleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0(31), 329-358.
• Özcan, O., 2007. Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihi Gelişimi ve Cumhuriyet Dönemi Kooperatifçiliği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Özçelik, A., Turan, A., Tanrıvermiş, H., 1999. Türkiye’de Tarımın Pazara Entegrasyonunda Sözleşmeli Tarım ve Bu Modelin Sürdürebilir Kaynak Kullanımı ile Üretici Geliri Üzerine Etkileri. Proje Raporu 1999-2. Ankara: Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü.
• Özdemir, G., 2016. Trakya Bölgesinde Geleneksel Gıdaların Ekonomiye Kazandırılmasında Kırsal Kesimin Rolü ve Örgütlenme Olanakları. Bilimsel Araştırma Projesi. Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi.
• Özdemir, G., vd., 2019. Kırsalda geleneksel gıda üretiminde kadınların örgütlenme yaklaşımları. Mustafa Kemal Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 24(3), 253-259.
• Özdemir, G., Yılmaz, E., 2010. Kadın Girişimciliği ve Kooperatifler. Uluslararası 2. Trakya Bölgesi Kalkınma Girişimcilik Sempozyumu, 1-2 Ekim, Öztel, M., Burgazoğlu, H. (ed.). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi.
• Özer, M., Biçerli, K., 2003. Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 55-85.
• Rehber, E., 2011. Kooperatifçilik. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Sefer, B. K., 2020. Türkiye’de Tarım Alanında Kadın Kooperatifleşmesine Yönelik Politikaların Sınıf ve Cinsiyet Perspektifinden Değerlendirilmesi. Işıl, Ö. S., Değirmenci, S. (der.). Yaşamı Örgütleyenler Deneyimler – Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde. İstanbul: Notabene Yayınları, 116-142.
• Serinikli, N., 2016. Kadın Yoksulluğunu Önlemede Girişimciliğin Önemi: Kadın Kooperatifleri ve Mikro Kredi Uygulamaları. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 598-609.
• Sırma K. A., 2019. Türkiye’de Sözleşmeli Tütün Üretimi Denizli İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Şener, Ü., 2012. Kadın Yoksulluğu. Mülkiye Dergisi, 36(4), 51-67.
• Şenses, F., 2006. Küreselleşmenin Öteki Yüzü: Yoksulluk. 4. Baskı. Ankara: İletişim Yayınları.
• Terin, M., Yavuz, F., Yıldırım, L., Güler, O. İ., 2010. Hayvansal Üretimin Gelişmesinde Kooperatiflerin Rolü: Kırklareli Merkez Erikler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, 542-549.
• Terluin, I. J., 2003. Differences in economic development in rural regions of advanced countries: an over view and critical analysis of theories. Journal of Rural Studies, 19, 327-344.
• Tokur, R. E., 2020. Kırsal Kalkınma Projesinde Kadının Katılımcılığı: Kavar Havzası Deneyimi. Işıl, Ö. S., Değirmenci, S. (der.). Yaşamı Örgütleyenler Deneyimler – Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde. İstanbul: Notabene Yayınları, 236-267.
• Topaloğlu, E. Ö., Topaloğlu, M., 2017. Türkiye’de Kadın Girişimci Kooperatifleri: Bacıyan-ı Meram Örneği. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 52, 203-218.
• Tosun, F., 2018. Şeker Pancarı ve Şeker, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü.
• Ulukan, U., 2009. Türkiye Tarımında Yapısal Dönüşüm ve Sözleşmeli Çiftçilik: Bursa Örneği. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Urhan, B., 2011. Türkiye’de Kriz, Kadın Emeği, Hükümet Söylem ve Politikaları. Political Economy, Crisis and Development: Politik İktisat, Kriz ve Kalkınma içinde. Şirinler, İ., vd. (ed.). First Edition. London: Ijopec Publication. 315-331.
• Ültanır, M. S., 2019. Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihsel Seyri: Devlet İnsiyatifi-Kalkınma İdeali. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Yaman, M., 2020. Kooperatifler ve “Dayanışma Ekonomileri” Ataerkil İlişkilere Alternatif mi? Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Bir Değerlendirme. Işıl, Ö. S., Değirmenci, S. (der.). Yaşamı Örgütleyenler Deneyimler – Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde. İstanbul: Notabene Yayınları, 13-35.
• Yercan, M., Kınıklı, F., 2021. Pamuk, Zeytin, Üzüm ve İncir: TARİŞ’in Öyküsü ve Bölge Kalkınmasına Etkileri. Şahin, Ç. E. (der.). 21. Yüzyıl Türkiyesi’nde Tarım ve Kooperatifler içinde. İstanbul: Notabene, 149-177.
• Yıldırım, U. D., 2019. Belediyeler ve Kooperatifler Ekseninde Türkiye Tarımında Alternatif Kamusallık Deneyimleri; Olanaklar ve Sınırlar. Öngel S. ve Yıldırım, U. D. (ed.). Krize Karşı Kooperatifler içinde. İstanbul: Notabene. 25-78.
• Yurdakoş, E., 2009. Türkiye’nin Avrupa Birliği Çeltik Ortak Piyasa Düzenine Uyumunun Piyasalara ve Samsun İli Çeltik İşletmelerine Etkilerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Yüzüak, D., 2005. Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Köylülük ve Tarımsal Meta Üretimi: Boyalık Köyü Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.