Türkiye’de Toplumsal Cinsiyeti Ana Akımlaştırma Stratejisinin Kalkınma Planları Üzerinden Analizi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 492 - 515, 23.06.2024

Tuğba Damgacı

https://doi.org/10.30586/pek.1473843

Öz

Toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinin politika alanlarının tüm aşamalarına ve düzeylerine dahil edilmesi toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma olarak ele alınmaktadır. Toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma ile elde edilmek istenen; eşitlik ve toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili tüm boyutların, ülkenin kamu politikalarına ve kamusal etkinliklerine yansıtılmasıdır. Toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma kavramı, temelde bir insan hakkı süreci üzerinden başlatılan cinsiyet eşitliğinin olumlu ayrımcılık politikaları ile fırsat eşitliğine dönüştürülmesi, kısmi eşitlik politikalarından vazgeçilerek bütünleştirici ve dönüştürücü politikalar üzerinden oluşturulması sürecidir. Türkiye’de hazırlanan kamu politikaları hem kalkınma amaçlı hem de uluslararası kuruluşlarla koordineli olma amaçlı olarak toplumsal cinsiyet eşitliğini gözetmektedir. Bu sebeple toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırmada Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği üzerinden bir yol haritası oluşturulması amaçlanmıştır. Bu çalışmanın amacı; toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırmanın, kamu politikalarının ilk aşaması olan “planlama” aşaması üzerinden Türkiye’deki kalkınma planlarında var olup olmadığını belirlemektir. Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Ana Akımlaştırma kavramının literatüre girdiği tarihten günümüze kadar (1996-2023) tüm kalkınma planları nitel analiz veri yöntemi ile kod analizi şeklinde irdelenmiştir. Kullanılan nitel analiz tekniği MAXQDA 2020 yazılım programı üzerinden gerçekleşmiştir. Çalışmanın temel sorusuna göre tematik kategorilere ayrılarak kod ve alt kodlar oluşturulmuş, tekrarlı okumalar yaparak metinlerde içerik analizine gidilmiştir. Çalışmada ana akımlaştırma için tarihsel bir çizgi üzerinden eşitlik, cinsiyet eşitliği, toplumsal cinsiyet eşitliği süreçleri incelenmiştir. Bu sebeple eşitlik, cinsiyet eşitliği, toplumsal cinsiyet eşitliği ve toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma çalışmadaki ana kodlardır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Toplumsal Cinsiyeti Anaakımlaştırma, Kalkınma Planları, İçerik Analizi

Analysis of Gendermainstreaming Strategy on Developments Plans in Türkiye

Öz

Including the gender equality perspective in all policy areas, stages, and levels is considered gender mainstreaming. What is to be achieved through gender mainstreaming is the reflection of all aspects of equality and gender equality in the country's public policies and activities. The concept of gender mainstreaming is the process of transforming gender equality, which is initiated through the process of human rights, into equality of opportunity through affirmative action policies and abandoning partial equality policies in favor of integrative and transformative policies. Public policies prepared in Turkey pursue gender equality for development purposes and in coordination with international organizations. For this reason, it is aimed to create a road map for gender mainstreaming through the United Nations and the European Union. This study aims to determine whether gender mainstreaming is present in development plans in Turkey through the "planning" stage, which is the first stage of public policies. All development plans in Turkey from when gender mainstreaming was introduced to the literature until today (1996-2023) were analyzed in code analysis with qualitative analysis data method. The qualitative analysis technique used was realized through the MAXQDA 2020 software program. According to the study's main question, codes and sub-codes were created by dividing them into thematic categories, and content analysis was carried out on the texts through repeated readings. In the study, the processes of equality, gender equality, and gender equality were examined through a historical line for mainstreaming. For this reason, gender equality, gender equality, and gender mainstreaming are the main codes in the study.

Anahtar Kelimeler

Gender Equality, Gender Mainstreaming, Development Plans, Content Analysis

Kaynakça

• Agacinski, S. (1998). Cinsiyetler Siyaseti. Ankara: Dost Kitabevi
• Akbaş, G. (2010). Avrupa Birliği Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Stratejesi. Ankara: T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (AB Bakanlığı).
• Alkan, A. (2015). Toplumsal Cinsiyet Anaakımlaştırma. Yerel Yönetimler, Kamu Kurumları ve Sivil Toplum Örgütleri İçin Kadın Dostu Kentler Eğitici Kiti. Ankara.
• Ashford, N. (2011). Eşitlik. Özgür Toplumun İlkeleri. Can Madenci (Çev.) (s. 33-43). içinde Ankara: Liberte Yayınları.
• Avrupa Konseyi. (2013). Avrupa Konseyi Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Stratejisi 2014-2017. Avrupa Konseyi
• Aydemir, F. A. (2019). Avrupa Birliği'nin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikalarına Etkisi: İtalya ve Slovenya'nın Karşılaştırmalı Analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Avrupa Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Baydur, H., & Uçan, G. (2016). Türkiye’de Toplumsal Cinsiyetin Değerlendirilmesi: Sosyal Politikanın Cinsiyet Halleri. Ankara: Nika Yayınevi
• Çelik, Ö., & Ertürk, A. S. (2013). Toplumsal Cinsiyetin Ana Akımlaştırılması ve Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4), 151-166.
• Daly, M., (2005), Gender Mainstreaming in Theory and Practice, Social Politics: International Studies in Gender, State and Society, 12(3), 433-450.
• Demirdilek H. & Şener Ü. (2014), Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Veri Çalışması, TEPAV Yayınları, s. 22-30.
• Dinçkol, B., & Steans, J. (2013). Küreselleşme ve Toplumsal CinsiyetTemelli Eşitsizlik. Küresel Dönüşümler-Büyük Küreselleşme Tartışması. Ali Serkan Mercan (Çev.). içinde Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Donovan, J. (1997). Feminist Teori . Ankara: İletişim Yayınları
• Ecevit, Y. (2021). Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Temel Kavramları Türkiye’de Katılımcı Demokrasinin Güçlendirilmesi: Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi Projesi Faz II . Ankara: CEİD Yayınları.
• Ecevit Y. ve Tüzel Bayrakçeken G. (2019). Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi El Kitabı, Ankara: CEİD Yayınları
• Eray Ş. (2015). Yeni kurumsalcı yaklaşımlar çerçevesinden Türkiye'de toplumsal cinsiyet eşitliği kamu politikası: Eğitim ve siyasal katılım alt politika örnekleri, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset ve Sosyal Bilimler, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara.
• Eveline J. Ve Bacchi C. (2005). What are We Mainstreaming When We Mainstream Gender? International Feminist Journal of Politics, 7(4).
• EİGE, (2016). Institutional Transformation Gender Mainstreaming Toolkit, s. 4-8.
• Gedik, E. (2015). Toplumsal Cinsiyeti Ana Akımlaştırmanın Türkiye’de Kadın Hareketi Üzerindeki Etkisi ve Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kavramı. Akademik Hassasiyetler, 2(4), s. 209-228
• Güriz, A. (2011). Feminizm Post Modernizm ve Hukuk. İstanbul: Phoneix Yayınları.
• Gemalmaz, M. (2010). “Ulusal üstü İnsan Haklan Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik İlkesi Bağlamında “Özel Önlemler”, “Geçici Özel Önlemler”, “Pozitif Edim” ve “Destekleyici Edim’’, Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu’na Armağan, Ankara: Adalet Yayınevi; 31-62.
• Göçmener, S. (2008). Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Türkiye’de Kadın Erkek Eşitliği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
• https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/what-is-gender-mainstreaming (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
• https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/institutions-and-structures (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
• https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/toolkits (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
• https://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/tools-methods (Erişim Tarihi: 17.06.2023). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yedinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-Oncesinde-Makroekonomik-Gelismeler-1990-1994.pdf, (Erişim Tarihi: 08.03.2021)
• https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf (Erişim Tarihi: 08.03.2021)
• https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf , (Erişim Tarihi: 08.03.2021)
• https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf, (Erişim Tarihi: 08.03.2021)
• ILO Türkiye Ofisi. (2015). ILO’nun Amaç ve Hedeflerine İlişkin Bildirge (Filadelfiya Bildirgesi). Erişim adresi: http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/ilo_filadelfiya.html, (Erişim: 15.05.2020). adresinden alındı
• Klatzer, E. (2012), Yerel Yönetimlerde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Bütçeleme Kılavuzu, Çev., Fethi Keleş ve Orhan Bilgin, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı, İyi Yönetişim Programı, TESEV YAYINLARI
• Kısat B. (2020), Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Ana Akımlaştırma Programı Toplumsal Cinsiyet Eylem Plan (2020-2023), s. 3-5.
• Koçak, D. (2019). 17 Şubat 1926’da Kabul Edilen Türk Medeni Kanunu’na Göre Türk Kadınının Hak ve Özgürlükleri. Atatürk Dergisi, 8, 79-98.
• Köse, E. (2013), Cinsiyet/Toplumsal Cinsiyet İkiciliği Üzerine Eleştirel Yaklaşımlar Ya Da Doğa “Doğal Mıdır”. Doğu Batı Dergisi. 64, 37-52.
• Mooser, C. and Mooser, A. (2005), Gender mainstreaming since Beijing: a review of success and limitations in international institutions, Gender & Development, 13(2), s. 11 -22
• Öden, M. (2003) Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik. Ankara: Yetkin Yayıncılık.
• Önal Yakar A. Türkiye’de Katılımcı Demokrasinin Güçlendirilmesi: Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi Projesi Faz II Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme Eğitim Materyali: CEİD Yayınları, 2021.
• Rees, T. (2002). Mainstreaming Equality. In Engendering Social Policy, ed. Sophie Watson and Lesley Doyal. Open University Press.
• Rees, T. (2005), The Politics of 'Mainstreaming' Gender Equality https://link.springer.com/book/10.1057/9780230522572 (Erişim Tarihi 18.01.2022).
• Sartori , G. (2017). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş. Mehmet Turan & Tuncer Karamustafaoğlu (Çev.). Bursa: Sentez Yayınları .
• Sayın, A. (2007). Avrupa Birliği’nde Çalışma Yaşamında Kadın Erkek Eşitliği: Türkiye Açısından Bir İnceleme . Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Squires, J. (2005). Is mainstreaming transformative? Theorizing mainstreaming in the contex. Social Politics 12(3) 366 -388.
• Şenesen G. & vd. (2017), Kadınsız Kentler Toplumsal Cinsiyet Açısından Belediyelerin Politika ve Bütçeler, 13-14.
• UN WOMEN (2022), Handbook on Gender Mainstreaming for Gender Equality Results.
• Usul, A. R. (2006). Helsinki’den Müzakerelere Türkiye-AB İlişkileri. Doğu’dan Batı’ya Dış Politika AK Partili Yıllar. Zeynep Dağı (Der.) (s. 189-217). içinde Ankara: Orion Yayınevi.
• Verloo, M. (2001). " Another Velvet Revolution? Gender Mainstreaming and The Politics Of Implementation", IWM Working Paper No. 5
• Walby, S. (2005). Gender Mainstreaming: Productive Tensions in Theory and Practice. Social Politics, 12(3), 1-25.
• Yantur, P. (2019). Kalkınma Planları ve Yasal Çerçeve Kapsamında Kadın İşgücü: Türkiye Örneği. Lectio Socialis, 3(1), 9-20.