Tarım Devrimi’nden Yapay Zekaya Bilginin Toplumsallığı Bağlamında Sanayi 4.0 ve Bilgi Toplumu Tartışmaları

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1338 - 1350, 19.09.2025

Güney Nair

https://doi.org/10.30586/pek.1645266

Öz

Bilgi, insanların varlığını sürdürüp doğaya hükmedebilmesi için elinde bulundurduğu en önemli güçtür. İktisat teorisyenleri buhar makinelerinin toplum üzerinde yarattığı ilk sosyo-ekonomik etkileri “sanayi 1.0”, benzin motorları ve otomobil fabrikalarında bant sistemine dayalı kitlesel üretim modelini “sanayi 2.0”, programlanabilir mantıksal denetçi makinelerin ortaya çıkışını “Sanayi 3.0” olarak tanımlamışlardır. Günümüzde bilgi iletişim teknolojileri alanında yaşanan gelişmeler, insan ve makineler arasındaki ilişkileri yapay zeka ekseninde ciddi bir tartışma alanı haline getirmiş, insan ve makine işbirliğine bağlı gelişmeler “sanayi 4.0” olarak adlandırılmıştır. Tüm bu toplumsal değişme süreçleri sosyoloji literatüründe sanayi toplumundan bilgi toplumuna dönüşüm olarak tartışılırken, bilginin elde edilmesi, depolanması, korunması, kullanılması ve paylaşılması konusundaki belirleyicilik toplumlar arası eşitsizlikleri daha da arttırmaktadır. Wallerstein’in “Modern Dünya Sistemi” kuramında vurguladığı biçimde ekonomik, siyasi ve kültürel alanlarda yaşanan ilerlemeler ve bilgi birikimi, gelişmiş toplumlardan gelişmekte olan ve az gelişmiş toplumlara doğru gerçekleşmektedir. Merkez ülkelerinin kurduğu sistem, sistem karşıtlarını dahi işleyişin bağımlısı haline getirmekte, ileri teknoloji transferi merkezden çevreye doğru sınırlı ve gerektiği kadar yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi , Bilgi Toplumu , Sanayi 4.0 , Yapay Zeka , Modern Dünya Sistemi

Discourse On Industry 4.0 And Information Society In The Context Of The Publicness Of Information From The Agricultural Revolution To Artificial Intelligence

Öz

Information is the most prominent power possessed by humanity to survive and control nature. Economic theorists have defined the initial socio-economic effects of steam engines on society as “Industry 1.0”, internal combustion engines and the mass production model based on conveyor belts at automotive factories as “Industry 2.0”, and the emergence of programmable logic-processing machines as “Industry 3.0”. The developments experienced nowadays in the field of information and communication technologies have made the relationships between humans and machines a serious area of debate in the context of artificial intelligence, and developments depending on the collaboration between humans and machines have been referred to as “Industry 4.0”. While all these social transformation processes are discussed as a transition from the industrial society to the information society in the sociology literature, the inequalities between societies increase even further depending on their power to control the acquisition, storage, protection, utilization, and sharing of information. As Wallerstein emphasizes in his “Modern World-System” theory, advancements and knowledge accumulations in economic, political, and cultural fields occur in a direction from developed societies toward developing or underdeveloped societies. The system established by “core” countries makes even the opponents of this system dependent on its operation, and the transfer of advanced technology takes place from the core toward the periphery in a limited fashion and as necessary.

Anahtar Kelimeler

Information , Information Society , Industry 4.0 , Artificial Intelligence , Modern World-System

Kaynakça

• Akkaya M. A. (2017). Elektronik Bilgi Kaynaklarının Bilgi Toplumu İçin Anlamı. Bilişim Teknolojilerinin Bilgi Merkezlerine ve Hizmetlerine Etkileri. (Edit: H. Odabaş, M.A. Akkaya). İstanbul: Hiper Yayın.
• Armağan, İ. (1982). Bilgi ve Toplum-1, İzmir: Doğruluk Matbaası
• Aslan, E., (2023). Yapay Zeka ve Sosyal Robotların Sosyal Yaşama Tezahürü. (Edit: U. Gezgin). Ankara: Serüven Yayınevi.
• Aydın, İ., Değirmenci, C. (2020). Yapay Zeka. İstanbul: Girdap Yayınları.
• Aydın, M. (2016). Bilgi Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap.
• Bal, H. (2015). Bilgi Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Bolisani, E., Bratianu, C. (2018). The Elusive Definition of Knowledge, in Emergent Knowlodge Strategies. Springer International Publishing. 1-22.
• Bréhier, E. (1948). Science et Humanisme. Les Etudes Philosophiques, 3(3),351-352.
• Büyükbingöl, A. (2021). Toplum 5.0’a Doğru-Süper Akıllı Toplumun İnşası. Ankara: Astana Yayınları.
• Castells, M. (2010). The Rise of the Network Society. Volume 1. Wiley Blackwell. Oxford.
• Cornforth, M. (1975). Bilgi Teorisi. (Çev: H. Selman). İstanbul: Maya Yayınları.
• Crevier, D. (1993). AI: The tumultuous search for artificial intelligence. New York: Basic Books.
• Drucker, P. (1993). Kapitalist Ötesi Toplum. (Çev: B. Çorakçı). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Durkheim, E. (1985). Toplumbilimsel Yöntemin Kuralları. (Çev: C.B. Akal). İstanbul: Bilim, Felsefe, Sanat Yayınları.
• Erol, M. (2002). Sanayileşme ve Ekonomik Gelişmenin Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Fredkin, E. (2000). Digital Mechanics. https://people.duke.edu/~ng46/meteorites/nc-meteorites/DIGITAL%20 MECHANICS %20Fredkin.pdf n (erişim:23.01.2025).
• Freeman C., Louça F. (2013). Zaman Akıp Giderken Sanayi Devrimlerinden Bilgi Devrimine. (Çev: O.S. Binatlı). İstanbul: İthaki Yayınevi.
• Fukuyama, F. (2012). The End of History and the Last Man. London: Penguin Books.
• Geray, H. (1997). İletişim, Bilgi Toplumu ve Küreselleşme. Emperyalizmin Yeni Masalı: Küreselleşme. Ankara: İmge Yayınları.
• Gökberk, M. (1966). Felsefe Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Gül, H., Şahin, K. (2011). Bilgi Toplumunda Yeni Bir Liderlik Yaklaşımı Olarak Transformasyonel Liderlik ve Kamu Çalışanlarının Transformasyonel Liderlik Algısı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 237-249.
• Harari, Y. N. (2015). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens -İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi- 60. Baskı. (Çev: E. Genç). İstanbul: Kolektif Kitap
• Harari, Y. N. (2018). 21. Yüzyıl İçin 21 Ders. 13. Baskı. (Çev: S. Siral). İstanbul: Kolektif Kitap.
• İyigün, N.Ö. (2021). Yapay Zeka ve Gelecek: İnsan ve Teknoloji Arasındaki İlişki. Yapay Zeka Güncel Yaklaşımlar ve Uygulamalar. (Edit: N.Ö. İyigün, M.K. Yılmaz). İstanbul: Beta Kitap.
• Kagermann, H., Wahlster, W., Helbig, J. (2013). Recommendations for Implementing the Strategic Initiative Inustrie 4.0. Final Report of the Industrie 4.0 Working Group. National Academy of Science and Engineering.
• Kılıç, S., Alkan, R. (2018). Dördüncü Sanayi Devrimi Endüstri 4.0: Dünya ve Türkiye Değerlendirmeleri. Girişimcilik İnovasyon ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 2(3), 29–49.
• Kumar, K. (1978). Prophecy and Progress, Hormondsworth: Penguin.
• Lewis L. S., Maslin, A. M. (2022). Human Planet: How We Created the Anthropocene. Yale University Press.
• Lukacs, J. (1995). Yirminci Yüzyılın ve Modern Çağın Sonu. (Çev: M. Harmancı) Yeni yüzyıl Tarih Dizisi. İstanbul: Bilgin Yayıncılık.
• McLuhan, M. (2019). Yaradanımız Medya. İstanbul: Nora Kitap.
• Nair, G. (2001). Bilginin Değişen Anlamı ve Kavram Tartışmaları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2(1), 327-336.
• Nair, G. (2008). Bilgi Toplumu ve Türkiye. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Pak, B. (2024). Yapay Zeka. Şehir ve Toplum Dergisi. Maruf 23 Özel Sayısı. (27), 101-115.
• Peryön. Personel Yönetimi Derneği. https://www.peryon.org.tr/sanayi-4-0 (Eriş:10.01.2025).
• Peeters M., Diggelen, j., Bosch, K., Bronkhorts, A., Neerincx, M., Schraaagen M., (2021). Hybrid Collective Intelligence in Human. Al Society & Society. 36(1). 217-238.
• Soyer, S. (1996). Endüstri Sosyolojisine Giriş. İzmir: Saray Yayınları
• Stearns, P. N. (2021). The Industrial Revolution in World History. 5th edition, Routledge.
• Şahin, T. E., (2006). Bilim, Bilimler ve Bilgi Alanları. Ankara: Dikey Yayınları.
• Şengör, C.A.M. (2023). Bilgiyle Sohbet – Popüler Bilim Yazıları. 17. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Törenli, N. (2004). Enformasyon Toplumu ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Türker, H. (2019). Yusuf Has Hacib’in Bilgi Felsefesi. Kutadgu Bilig Üzerine Felsefi Araştırmalar. (Edit: A.O. Erverdi). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ural, Ş. (2009). Bilim Tarihi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Ülgen, B., Yavuz, N. (2021). Yapay Zeka ile Liderliğin Dönüşümü. Yapay Zeka Güncel Yaklaşımlar ve Uygulamalar. (Edit: Ö. İyigün – M. Yılmaz). İstanbul: Beta Kitap.
• Wahab S. A., Raduan R.C.,Osman S.I. (2012). Defining the Concepts of Technology and Technology Transfer: A Literature Analysis. Internetional Business Research.
• Weber, M. (1987). Sosyoloji Yazıları. (Çev: T. Parla). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Webster, F. (2014). Theories of the Information Society. 4th edition. New York: Routledge.
• Wirth, N. (2018). Hello Marketing. What can Artificial Intelligence Help You With? International Journal of Market Research. 60(5). 435-438.
• Yeşilorman, M., Koç, F. (2014). Bilgi Toplumunun Terknolojik Temelleri Üzerine Eleştirel Bir Bakış. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 117-133.
• Yılmaz, B. (1998). Bilgi Toplumu Eleştirel Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 15(1), 147-158.
• Zhou, Z. (2021). Emitional Thinking as the Foundation of Consciousness in Artificial İntelligence. Cultures of Science. 4(3). 112-123.