Osmanlı Basınında Sansüre Bir Örnek: Hayal Mizah Gazetesi

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 92 - 113, 01.06.2017

Turgut Subaşı Kübra Çaylı

Öz

Basın, Osmanlı Devleti’nin yeniden yapılanma sürecinde reformları halka ve
yabancı ülkelere anlatmanın en uygun yolu olarak görülmüştür. Bununla
birlikte, devlet desteği ile başlatılan basın faaliyetleri 1860 sonrası farklı bir
nitelik kazanmış, fikir gazetelerinin yayımlanmaya başlamasıyla basın,
iktidara yönelik muhalif bir iletişim aracı işlevi görmüştür. 1870’de Teodor
Kasab’ın Diyojen adlı mizah gazetesini yayımlamasıyla başlayan Osmanlı
mizah basını, halk tarafından oldukça ilgi görmüştür. Gazetenin geniş
topluluklar üzerindeki etkisi ve iktidara yönelik muhalefeti, mizah basınının
denetimi zor bir iletişim aracı olarak algılanmasına ve mizah basınına sansür
uygulanmasına yol açmıştır. Osmanlı mizah basınının öncüsü sayılan Teodor
Kasab, Diyojen ve Çıngıraklı Tatar adlı gazetelerinin kapatılmasının ardından,
30 Ekim 1873'te Hayal mizah gazetesini yayımlamaya başlamıştır.
Gazeteciliğin bir meslek olarak sürdürülebilmesi için doğruları yazması
gerektiğini savunan Hayal gazetesi, yayım politikasından hiçbir zaman taviz
vermemiş, döneminin siyasi, sosyal ve ekonomisiyle ilgili pek çok olayının nasıl
algılanıp yorumlandığını açıkça yansıtmıştır. Yayım hayatında yedi kez sansüre
uğrayan gazetenin son sayısı 18 Haziran 1877 tarihlidir. Bu çalışmada, Hayal
mizah gazetesine yönelik sansür uygulamaları incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Basın, Sansür, Mizah, Hayal Gazetesi

Kaynakça

• Çakır, Hamza (2006), “Tarihimizin İlk Mizah Dergisi Diyojen’in Kapatma Cezalarına Yine Mizahi Yoldan Gösterdiği Tepkiler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, 162-172. Çakır, Hamza (2002), Osmanlı’da Basın İktidar İlişkileri, Siyasal Kitapevi, Ankara. Durmuş, İsmail (2004), “Mizah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt XXX, Ankara, s. 205- 206. Georgeon, François (2000), Doğu’da Mizah, (Çev: Ali Berktay), İstanbul. Gündoğdu, İsmail (1998), Sultan Abdülaziz Devrinde Mizah Basını Yoluyla Muhalefet, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Sakarya. Koloğlu, Orhan (2006), Osmanlı’dan 21.Yüzyıla Basın Tarihi, İstanbul. Nalcıoğlu, Belkıs (2013), Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu, İstanbul. Oymak, Alparslan (2013), Osmanlı Mizahında Teodor Kasap, Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal Gazetesi Üzerine Bir İnceleme, (Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul. Öngören, Ferit (1998), Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Mizahı Ve Hicvi, İstanbul. Özdiş, Hamdi (2010), Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset, (1870-1877), İstanbul.