BOSNA-HERSEK KONULU TÜRK ROMANLARINDA OSMANLI İMGESİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 141 - 155, 30.11.2022

Melih Erzen Nermina Kjorovıkj

Öz

Edebiyatın vücut bulduğu toplumun hayat tarzını estetik bir şekilde kurgulayıp yansıtan bir cephesi vardır. Edebî türler içerisinde toplumu yansıtan eserler arasında hacim bakımından ilk sırada roman gelir. Romanlar üzerinden bir toplumun dini, dili, tarihi, düşünce yapısı, mimarisi, idare tarzı, savaşları gelenek-görenekleri hakkında bilgi edinilebilir. Beş asra yakın bir süre Osmanlı idaresinde kalan Bosna-Hersek, Cumhuriyet devri Türk romanında çeşitli veçheleriyle konu edilmiştir. 1970 öncesi romanlarda Bosna, Balkanların diğer kısımlarından bahsedilirken kaybedilen vatan ve göç temalarıyla öne çıkartılır. Bu dönemde olay örgüsü doğrudan Bosna’da geçen romanlarla karşılaşılmaz. Daha ziyade 93 Harbi ve Balkanların kaybedilişi meselesiyle ilişkili olarak Bosya’ya değinilir. Bosna-Hersek, 1970 sonrası Türk romanında daha etraflı bir şekilde anlatılmıştır. Özellikle Bosna-Hersek kökenli romancılar, olay örgüsü bütünüyle Bosna’da geçen romanlar kaleme almışlardır. Bu romanlardaki hâkim görüş; Osmanlıların bölgeye barış, adalet ve özgürlük getirdiği yönündedir. Osmanlı’nın barışçıl ve adil yönetimi bölge halkının Müslüman olmasında çok etkili olmuştur. Bosna’nın İslamlaşması bölgenin siyasi ve ekonomik hayatını değiştirmiş, Türk-İslam medeniyeti çerçevesinde yeni bir Bosna teşekkül etmiştir. Bu medeniyetin izleri ve etkileri; özellikle dil, kültür, hayat tarzı ve mimaride kendini göstermiştir. Osmanlı’nın yaşadığı siyasi, sosyal ve ekonomik buhran da Balkanlarda en çok Bosna-Hersek’i etkilemiştir. Bu makalede, Bosna-Hersek'i muhtelif cepheleriyle doğrudan konu edinen romanlar esas alınmış ve bölgedeki Osmanlı varlığının sosyokültürel hayat üzerindeki tesirleri, romanlardaki işlenişi itibariyle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet devri Türk romanı, Osmanlı, Balkanlar, Bosna-Hersek, edebiyat ve sosyokültürel hayat.

Kaynakça

• İncelenen Romanlar
• Alptekin, H. (2006). Balkan, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Altan, A. (2001) İsyan Günlerinde Aşk, İstanbul: Can Yayınları.
• Aygen, A. (2003). Rumeli Benimdi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bahadıroğlu, Y. (1997). Cem Sultan 1, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Bilgin, İ. (2007). Elveda Balkanlar, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çokum. S. (1978). Bizim Diyar, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Fındıklı, S. (1997). Gözüm Yaşı Tuna Selidir Şimdi, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Fındıklı, S. (2006). Nereye Yüreğim, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gökçe, G. (2008). Rumeli’ye Veda, İzmir: Kaynak Yayınları.
• Gürbüz, Y. (1975). Balkan Acısı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gürbüz, Y. (1984). Acılar Masal Oldu, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• İlhan, A. (1981). Dersaadet’te Sabah Ezanları, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kulin, A. (1999). Füreya, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kulin, A. (1999). Sevdalinka, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Topuz, H. (2009), Abdülmecit İmparatorluk Çökerken Sarayda 22 Yıl, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yamaç, Z. (2007). Mehmet Balkan Muhaciri, İstanbul: Heyemola Yayınları.
• Diğer Kaynaklar
• Asceric Todd, İ. (2018). Bosna’da Dervişler ve İslam: Müslüman Bosna Toplumunun Oluşumunda Tasavvufî Boyutlar, Çev. Haris Macic ve Özge Kobak. İstanbul: Ketebe Yayınevi.
• Babuna, E. (2000). Geçmişten Günümüze Boşnaklar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bıyık M. (2013). Türk Romanında Rumeli (1888-2008). (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul. MÜ Türkiyat Araştırmaları Ens.
• Bilgi, L. (2006). Türk Romanında Savaş Sonrası Anadolu’ya Zorunlu Göçler. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Cecic, İ. (1983). The Socialist Republic of Bosnia and Hercegovina, Zagreb: Zavod Yay.
• Çoroviç, N. (2021). Kurgu ve Hakikat Arasında: Türk Romanında Bosna ve Boşnaklar, İstanbul: Yedisu Yay.
• Demiryürek, M. (2010). “Bir Göçün Romanı: Gözüm Yaşı Tuna Selidir Şimdi”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 7. Nr. 4. s. 139-143.
• Djurdjev, B. (1992). “Bosna Hersek”, DİA, cilt 6, s. 297.
• Emgili, F. (2011). Bosna-Hersek’ten Türkiye’ye Göç (1878-1934). (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun, B. (2020). Bir Vatan Kaybettiler Balkanların Fethi ve Kaybını Ele Alan Romanlar Üzerinde Bir İnceleme, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Güneş, M. (2015). III. Milletlerarası Tarihî Roman ve Romanda Tarih Bilgi Şöleni. “Yüreği Bosna’da Kalanların Romanı: Gözüm Yaşı Tuna Selidir Şimdi”, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, s. 148-161.
• Gürsel, A. (2009). “Edebiyatta Göç”, XVI. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Sempozyumu (Kültür ve Edebiyatta Göç ve Göçmenlik), 4-8 Mayıs 2009, Ankara, s.26.
• Haedens K., (1961). Roman Sanatı, (Çev. Yaşar Nabi), İstanbul: Varlık Yay.
• İmamoviç, M. (2018). Boşnakların Tarihi Kitabı. (Çev. Hüseyin Gül-Cenita Özgüner). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İyiyol, F. – Çatovic, A. (2012). “Sevdalinkalarda Türk-Boşnak Halk Kültürünün Ortak Unsurları”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, nr. 1/1, s. 246-264.
• İzzetbegoviç, A. (2015). Doğu ve Batı Arasında İslam. Çev. Salih Şaban. İstanbul: Klasik Yay.
• Kefeli, E. (2006). Edebiyat Coğrafyasında Akdeniz, İstanbul: 3F Yayınevi.
• Kırbaç, A. D. (2012). “Tarih ve Gelenek Bağlamında Türkiye’de Boşnaklar”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9 / 1, 701-7011.
• Köprülü M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken, s. 2-3.
• Lanson G., (1937). İlimlerde Usul: Edebiyat Tarihi, (Çev. Yusuf Şerif), İstanbul: Remzi Kitabevi, 1937.
• Şafak, Y. (2010), Bosna Savaşı ve Yugoslavya’nın Parçalanması, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kadir Has Ünv. Sosyal Bilimler Ens., İstanbul, s. 8-9.
• Şeker, Ş. (2014). Tanzimat Fikri ve Edebiyat: Siyasi Fikirlerin Türk Romanına Yansıması. İstanbul: Dergâh Yay.
• Tanpınar A. H., (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, II. Baskı, İstanbul: İbrahim Horoz Matbaası.
• Uğurcan, S. (2012). Edebiyatımız 1: Edebiyat Tarih İlişkisi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Vdović, H. (1991). Položaj Muslimana u Sandžaku. Sarajevo.
• Yenisoy, H. S. (2005). Edebiyatımızda Balkan Türklerinin Göç Kaderi, Ankara: Toplumsal Gelişim Derneği Yayınları.
• Zeen, H. İ. (2019). Selma Fındıklı’nın Romanları ve Öyküleri Üzerine Bir İnceleme. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.