Kelsen ve Schmitt’in Perspektiflerinde Anayasa Yargısının Ontolojik Temelleri Ve Karşılaştırmalı Analiz

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 23 - 61, 23.02.2025

Eylem Çakmaz , Anıl Çetinkaya

Öz

Anayasanın üstünlüğü, normlar hiyerarşisi, kuvvetler ayrılığı, egemenlik ve demokrasi gibi kavramlar, anayasal denetim ve anayasanın koruyuculuğu tartışmalarının temelini oluşturur. Bu bağlamda, Hans Kelsen ve Carl Schmitt, anayasa yargısının teorik temelleri konusunda birbirine zıt yaklaşımlar geliştirmiştir. Kelsen, saf hukuk teorisi bağlamında normlar hiyerarşisinin anayasa yargısının temelini oluşturduğunu ifade etmiş ve yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyecek bağımsız ve merkezi bir Anayasa Mahkemesi’nin gerektiğini savunmuştur. Buna karşılık Schmitt, anayasa yargısının uygulanabilirliğini reddetmiştir. Schmitt’e göre, yasama ile ilgili hukuki kararlar veren organlar siyasi denetim işlevi göreceklerinden anayasa yargısı anayasanın koruyucusu olamaz. Anayasanın korunması görevi, hukuki bir denetim organından ziyade yalnızca egemen güç tarafından yerine getirilebilir. Bu iki farklı teorik yaklaşım, anayasa yargısının ontolojik temellerini anlamak açısından hukukun yalnızca normatif bir düzlemde işlev görüp görmediği ya da siyasi kararların doğasının hukukun bir parçası olarak kabul edilip edilmediği tartışmasını beraberinde getirmektedir. Çalışma, Kelsen’in normatif bakış açısıyla Schmitt’in ise, siyasi gerçekliğe vurgu yapan yaklaşımı karşılaştırılarak anayasa yargısının temel sorunlarına ışık tutması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi, Hans Kelsen, Carl Schmitt, Anayasal Denetim

Ontological Foundations and Comparative Analysis of Constitutional Judiciary in the Perspectives of Kelsen and Schmitt

Öz

Kaynakça

• Akyalçın A, ‘Anayasa Mahkemesinde Yürürlüğün Durdurulması’ (2016) 23, Anayasa Yargısı <https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg23/akyalcin. pdf> Erişim Tarihi 27 Mart 2024, 45-49.
• Anayurt Ö, “AB Ülkelerinde Anayasa Mahkemelerinin Kompozisyonuna İlişkin Tartışmalar”,(2009) 1(2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 117-160.
• Aral V, Kelsen’in Saf Hukuk Teorisinin Metodu ve Değeri, (1978) İstanbul Üniversitesi Yayınları No.2471, Sulhi Garan Matbaası Varisleri Koll. Şti, İstanbul
• Atar Y, ‘Anayasa Mahkemesi’nin Yeniden Yapılandırılması’ (2008) 25(1) Anayasa Yargısı <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/939307> Erişim Tarihi 23 Nisan 2024, 93-115.
• Aydemir S R, ‘Hans Kelsen’in Saf Hukuk Teorisi ve Devlet Anlayışı’, (2004) 7(76) Mevzuat Dergisi <https://www.mevzuatdergisi.com/2004/04a/04.htm> Erişim Tarihi 19 Nisan 2024,1-21.
• Dede K, ‘Anayasal Yargının Demokratik Meşruiyeti: Eleştiri ve Yanıtlar Üzerine Bir Değerlendirme’ (2014) 4(1) Hacettepe Hukuk Fakültesi <https://dergipark.org.tr/ tr/download/article-file/701471> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 125-148.
• Dworkin M. Ronald, ‘Siyasal Anayasanın Ahlaki Temelleri’, (2011) Anayasa Yargısı Dergisi 28 < https://www.anayasa.gov.tr/media/4525/ronald_mdworkin.pdf>Erişim Tarihi 26 Ocak 2025, 27-39
• Egemen E, ‘Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu Sorunu’ (2023) 3(1) Antalya Bilim Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi <https://doi.org/10.54969/ abuijss.1240294> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 22-42.
• Erdoğan M, ‘Demokrasi, Anayasa Yargısı ve Türkiye Örneği’ (2011) 10(20) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi <http://erdoganmustafa.org/wp-content/uploads/2016/10/Demokrasi-Anayasa-Yarg%C4%B1s%C4%B1-ve-T%C 3%BCrkiye-%C3%96rne%C4%9Fi.pdf> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 27-45.
• Esgün T, ‘Leviathan’ın Hayaletleri: Schmitt ve Neumann’da Hukuk ve Devlet’, (2018) 58(1) DTFC Dergisi <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153825> Erişim Tarihi 14 Nisan 2024, 905-930.
• Fendoğlu H T, Anayasa Yargısı (2017) Yetkin Yayınları Ankara.
• Gökçe A F ve Dölek E, ‘Anayasa Yargısı ve Demokrasi’ (2018) 5(6) Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5 93011> Erişim Tarihi 21 Nisan 2024,118-143.
• Gören Z, ‘Anayasa Yargısının Meşruluğu, Sınırları ve Toplumsal Uzlaşmanın Korunması Fonksiyonu’ (2019) 7(1) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://jurix.com.tr/article/19242> Erişim Tarihi 03 Nisan 2024, 13-22.
• Gözler K, ‘Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu’, (2006) 61(3) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/38096> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 131-166.
• Gözler K, ‘Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçilmeleri: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi’, <www.anayasa.gen.tr/aym-uyesecimi.htm> 26Ocak 2025
• Göztepe E, ‘Bir Klasik Eser Olarak Carl Schmitt’in ‘Anayasa Öğretisi”, (2015) 73(1) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://dergipark.org.tr/tr/down load/article-file/230778> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 129-180.
• Güveyi Ü, ‘Anayasa Yargısı ve Demokrasi İlişkisi’ (2012) 16(3), Gazi Üniversitesi Fakültesi Dergisi <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/789363> Erişim Tarihi 20 Nisan 2024, 137-162.
• Kelsen H, ‘Anayasanın Yargısal Teminatı (Anayasa Yargısı)’, Çev. Yasin Sönmez, (2015) 64(3) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://dergipark. org.tr/tr/download/article-file/622460> Erişim Tarihi 14 Nisan 2024, 857-914.
• Kelsen H, ‘Kelsen on the Nature and Development of Constitutional Adjudication’ in Lars Vinx (ed. and transl.), The Guardian of The Constitution: Hans Kelsen and Carl Schmitt on the Limits of Constitutional Law (Cambridge University Press, 2015).
• Kelsen H, ‘The Pure Theory of Law’ (1935) 51(3) Law Quarterly Review <https://heinonline.org/hol-cgi-bin/get_pdf.cgi?handle=hein.journals/lqr51&sectio n=41> Erişim Tarihi 22 Temmuz 2024, 517-535.
• Kelsen H, ‘Who Ought to be the Guardian of the Constitution? Kelsen’s Reply to Schmit’, in Lars Vinx (ed. and transl.), The Guardian of The Constitution: Hans Kelsen and Carl Schmitt on the Limits of Constitutional Law, (Cambridge University Press, 2015).
• Kelsen H, “Judicial Review of Legislation: A Comparative Study of the Austrian and the American Constitution”; May 1942 4(2) The Journal of Politics, The University of Chicago Press Journals, https://www.jstor.org/stable/pdf/2125770.pdf?refreqid=fastly-default%3A80816169de3a4b1990d27fbba59b0f82&ab_segments=&initiator=&acceptTC=1 pp. 183-200
• Kelsen H, “What is the Pure Theory of Law”,Tulane Law Review 34 (1960):269-276
• Kelsen H, Demokrasi: Doğası& Değeri, 1. Baskı (2019) Dost Kitapevi, Ankara.
• Kelsen H, Pure Theory of Law, ed. Max Knight, (The Lawbook Exchange Ltd. New Jersey 2005) <https://books.google.com.tr/books?id=6XQNJe8-OdEC&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false> Erişim tarihi15 Ocak 2025
• Kurnaz H, ‘Üye Seçimi ve Bireysel Başvuru ile Bazı Yetki ve Görevleri Açısından Anayasa Mahkemesi’ (Temmuz-Ağustos- Eylül 2006) Yasama Dergisi Sayı 2, 92-122
• Kutkan O, ‘Anayasa Mahkemelerinin Norm Alanını Daraltması ve Genişletmesi’ (2019) 21(Ö.S.) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan <https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2019/09/OGUZ CAN-KUTKAN.pdf> Erişim Tarihi 03 Nisan 2024, 2063-2096.
• Küçükler S. K, Carl Schmitt’in Hukuk Düşüncesinde Demokrasi ve Diktatörlük Tartışması (2023) On İki Levha Yayıncılık İstanbul.
• Metin Y, ‘Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesinin Konumu’ (2012) 2(1) Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://dergipark. org.tr/tr/download/article-file/213633> Erişim Tarihi 23 Nisan 2024, 89-130.
• Odyakmaz Z, ‘Yürürlüğü Durdurma’ <https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_ya rgisi/anyarg12/odyakmaz.pdf> Erişim Tarihi 27 Mart 2024, 143-170.
• Özenç B, Berke Özenç, Demokrasiyi ve Anayasayı Korumak-Kelsen Schmitt’e Karşı, (2022) İletişim Yayınları İstanbul.
• Reicher H, “İnsanlığa Karşı Suçlarda Sorumluluktan Kaçmak: Eli Kanlı Hukukçular Nürnberg’de”, içinde: Nazi Almanyasında Hukuk: İdeoloji, Fırsatçılık ve Adaletin Saptırılması, Editörler: Alan E. Steinweiss & Robert D. Rachlin, çev. Kıvılcım Turanlı, (2022) Zoe Kitap İstanbul.
• Schmitt C, ‘The Guardian of the Constitution: Schmitt’s Argument Against Constitutional Review’ in Lars Vinx (ed. and transl.), The Guardian of The Constitution: Hans Kelsen and Carl Schmitt on the Limits of Constitutional Law, (Cambridge University Press, 2015).
• Schmitt C, Constitutional Theory, translated and edited by Jeffrey Seitzer, (Duke University Press 2008).
• Schmitt C, Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, Çev. A. Emre Zeybekoğlu, (Dost Yayınevi 2024).
• Schmitt C, The Crisis of Parliamentary Democracy, translated by Ellen Kennedy, (The MIT Press 1988).
• Schmitt C., Legality and Legitimacy, Ed. Jeffrey Seitzer and John P. McCormick, (Duke University Press 2004).
• Sehrawala F. B, ‘Carl Schmitt’in Parlamentarizm Eleştirisi ve Olağanüstü Hâl Teorisi’, 2023 9(2) Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (BÜHFD) 677-718
• Turhan M, ‘Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı’ (2007) 62(3), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi <https://dergipark.org.tr/ tr/download/article-file/36042> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 379-404.
• Turhan M, ‘Hans Kelsen’e Göre Anayasa Kavramı, Anayasanın Fonksiyonu ve Anayasa Yargısı’ (2018) 3(1) Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://jurix.com.tr/article/12350?u=0&c=0> Erişim Tarihi 23 Nisan 2024, 203-226.
• Türkeli G, ‘Schmitt ve Kelsen’in Görüşleri Ekseninde Anayasanın Koruyuculuğu Tartışması’ (2020) 26(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi <https://doi.org/10.33433/maruhad.811202> Erişim Tarihi 21 Nisan 2024, 980-1005.
• Türmen R, ‘Anayasa Mahkemesi’nin Kararı: Egemenlik ve Hukuk Devleti’ Milliyet (Ankara, 27 Ekim 2008) <https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/riza-turmen/anaya sa-mahkemesi-ninkarari-egemenlik-ve-hukuk-devleti-1008266> Erişim Tarihi 25 Mart 2024.
• Uslu F, ‘Anayasa Yargısının İşlevleri’ (2013) 8(2) Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://www.jurix.com.tr/article/5767?u=0&c=0< Erişim Tarihi 14 Nisan 2024, 531-567.
• Vinx L, ‘Kelsen ve Hukuk ve Devletin Özdeşliği’, Çev. Mehmet Turhan, (2016) 1(1) Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi <https://repository.bilkent.edu.tr/ server/api/core/bitstreams/b0996269-43e6-4824-b2d8-5bcb760a2141/content> Erişim Tarihi 22 Nisan 2024, 99-122.
• Vinx L, The Guardian of The Constitution: Hans Kelsen and Carl Schmitt on the Limits of Constitutional Law (Cambridge University Press, 2015).
• Waldron J, ‘The Core of the Case Against Judicial Review’ (2006) 115 (6) The Yale Law Journal, <https://doi.org/10.2307/20455656> Erişim Tarihi 03 Nisan 2024, 1346-1406.
• Wolin, R, ‘Carl Schmitt, Political Existentialism, and the Total State’ (1990) 19(4) Theory and Society <https://www.jstor.org/stable/657796> Erişim Tarihi 03 Nisan 2024, 389-416.