Symbolization of the Ottoman Sultan and the Rise of State Legal Personality from the Perspective of Ottoman Political Modernization: From the Sened-i Ittifak to the Kanun-i Esasi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 82 - 100, 31.12.2023

Ensar Kıvrak Burak Gökalp

https://doi.org/10.34232/pjess.1398845

Öz

This study deals with the evolution of the process of separating the personality of the sultan as the sovereign and the state legal entity in the Ottoman Empire. In this context, Ottoman political modernization has been evaluated in a theoretical framework. As a result of the study, with the modernization movements, the state as a legal entity was gradually separated from the biological/physical personality of the sultan and embodied in the bureaucracy; It has been determined that there are some developments between the bureaucracy and the sultan, sometimes in favor of the bureaucracy and sometimes the sultan. Accordingly, while the first traces of the separation of the sultan's personality and the state legal entity from each other with the modernization movements were embodied in the Sened-i İttifak; it was pointed out that the developments that would provide the legitimacy of the bureaucracy and thus embody the state legal entity were deepen in the Tanzimat period. However, it was determined that although the sultan, as a sovereign figure, provided some constitutional guarantees with the Kanun-i Esâsî, he lost these privileges, especially during the Second Constitutional Period. Thus, it was concluded that while the sultan, as a political figure, gradually regressed to a symbolic position, the sovereignty started to concentrate in institutions such as parliament or bureaucracy because the sovereignty represented the state legal entity.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Political Modernization, Sovereignty, Sovereignty in the Ottoman Empire, State Legal Entity

Osmanlı Siyasal Modernleşmesi Perspektifinden Padişahın Sembolikleşmesi ve Devlet Tüzel Kişiliğinin Yükselişi: Sened-i İttifak’tan Kanuni Esasiye’ye

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devletinde egemen olarak padişahın şahsı ile devlet tüzel kişiliğinin birbirinden ayrılması sürecinin evrimini konu edinmektedir. Bu bağlamda Osmanlı siyasal modernleşmesi, teorik çerçevede değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, modernleşme hareketleriyle birlikte devlet tüzel kişiliğinin padişahın şahs-ı manevisinden ayrılarak bürokraside somutlaşmasının tedricen gerçekleştiği; bürokrasi ve padişah arasında kimi zaman bürokrasinin kimi zaman padişahın lehine birtakım gelişmeler yaşandığı tespit edilmiştir. Buna göre modernleşme hareketleriyle birlikte padişahın şahsı ile devlet tüzel kişiliğinin birbirinden ayrılmasının ilk izleri Sened-i İttifak’ta somutlaşırken, Tanzimat döneminde bürokrasinin meşruiyetini sağlayacak, dolayısıyla devlet tüzel kişiliğini somutlaştıracak gelişmelerin daha yoğun olduğuna dikkat çekilmiştir. Fakat sonrasında Kânûn-ı Esâsî ile egemen bir figür olarak padişahın kendine anayasal bazı güvenceler sağlamasına rağmen özellikle II. Meşrutiyet döneminde bu ayrıcalıklarını da kaybettiği tespit edilmiştir. Böylece siyasi bir figür olarak padişahın gittikçe sembolik bir pozisyona gerilerken egemenliğin devlet tüzel kişiliğini temsil etmesi sebebiyle meclis ya da bürokrasi gibi kurumlarda temerküz etmeye başladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Siyasal Modernleşmesi, Egemenlik, Osmanlı Devleti’nde Egemenlik, Devlet Tüzel Kişiliği

Kaynakça

• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2002). Dialect of Enlightenment. Standford ve California: Standford University.
• Ağaoğulları, M. A. (2006). Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği. Ankara: İmge.
• Ağaoğulları, M. A. (2014). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler. İstanbul: İletişim.
• Ahmad, F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Akşin, S. (1992). Sened-i İttifak ile Magna Carta’nın Karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 16(27), 116-123.
• Akyıldız, A. (2004). Tanzimat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 40, 1-10) Ankara: TDV.
• Akyılmaz, G. (1999). Osmanlı Devletinde Egemenlik Kavramının Gelişimi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 129-159.
• Alkan, M. Ö. (2009). Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme. In T. Bora & M. Gültenkingil (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi (pp. 377-407). İstanbul: İletişim.
• Alkan, N. (2008). Emanuel Karasu ve II. Abdülhamid. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 179-195.
• Althusser, L. (1995). Kapital'i Okumak (C. Kanat, Trans.). İstanbul: Belge.
• Arendt, H. (2018). Şiddet Üzerine. İstanbul: İletişim.
• Avcı, M. (2017). Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi.
• Aydın, M. A. (2017). Türk Hukuk Tarihi. Beta Yayınları.
• Başgil, A. F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku-Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Beriş, H. E. (2008). Egemenlik Kavramının Tarihsel Gelişimi ve Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(1), 55-80.
• Berkes, N. (2008). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi.
• Bodin, J. (2003). On Sovereignty (J. H. Franklin, Trans.). Cambridge: Cambridge University.
• Cansel, E., Ç. Özel, vd. (2015). Hukuka Giriş. Ankara: Seçkin.
• Cezzar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. yy'dan Tanzimat'a Mali Tarih. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Cin, H. & Akgündüz, A. (2017). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Çağlayan, R. (2015). Hukukumuzda Kamu Tüzel Kişiliği Kavramı ve Kıstasları. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 0(7), 373-398.
• Çalen, M. K. (2012). 1909 Kanun-i Esasî Tadîlâtı. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(4), 129-140.
• Demir, Ş. (2011). Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 331-348.
• Erdoğan, M. (2016). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset. Ankara: Hukuk.
• Findley, C. (1994). Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform - Babıâli 1789-1922. İstanbul: İz.
• Grotius, H. (1967). Savaş ve Barış Hukuku (De Iure Belli Ac Pacis) (S. L. MERAY, Trans.). Ankara: Ankara Üniversitesi SBF.
• Habermas, J. (2002). Küreselleşme ve Milli Devletlerin Akıbeti. İstanbul: Bakış.
• Hanioğlu, Ş. (2004). Meşrutiyet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 29, 388-393) Ankara: TDV. Hardt, M. & Negri, A. (2003). İmparatorluk. İstanbul: Ayrıntı.
• Heywood, A. (2017). Siyaset Teorisine Giriş. İstanbul: Küre.
• Işık, H. M. (2019). Sened-i İttifak’tan Mütareke Dönemine Kadar Türkiye’de Anayasal ve Siyasal Değişim Süreci. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24(41), 293-317.
• Kant, I. (2005). Aydınlanma Nedir (A. Yayla, Ed.). Liberal Düşünce Dergisi, 10(38-39), 225-230.
• Karpat, K. (2014). Osmanlı Modernleşmesi: Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus. İstanbul: Timaş.
• Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2004). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2009). Yeni Osmanlı Düşüncesi. In T. Bora & M. Gültenkingil (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi (pp. 42-53). İstanbul: İletişim.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı’da 18. yüzyıl Düşünce Dünyasına Dair Notlar. In T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiyede Siyasi Düşünce I: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi (pp. 7-41). İstanbul: İletişim.
• Ortaylı, İ. (2010). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Özçelik, S. (1984). Anayasa Hukuku 1 Umumi Esaslar. İstanbul: Beta.
• Pabst, A. (2010). Modern Sovereignty in Question: Theology, Democracy and Capitalism. Modern Theology, 26(4), 570-602.
• Pamir, A. (2004). Osmanlı Egemenlik Anlayışında Sened-i İttifak’ın Yeri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 53(2), 61-82.
• Philpott, D. (2001). Revolutions in Sovereignty: How Ideas Shaped Modern International Relations. Princeton/Oxford: Princeton University.
• Schilling, K. (1971). Toplumsal Düşünce Tarihi: Birey-Topluluk-Toplum. İstanbul: Varlık.
• Sieyés, E. (2002). Üçüncü Tabaka Nedir’den Seçme Parçalar. In M. Tunçay (Ed.), Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi: Yeni Çağ Seçilmiş Yazılar (pp. 517-543). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Strayer, Joseph R. (2020). Modern Devletin Kökenleri. İstanbul: Say Yayınları.
• Tanör, B. (2014). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi.
• Tunaya, T. Z. (1960). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: Yedigün Matbaası.
• Tunaya, T. Z. (1996). Hürriyet'in İlanı-İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar. İstanbul: Arba.
• Tunç, H. (1999). Anayasa Hukukuna Giriş. Ankara: Nobel.
• Türcan, T. (2001). Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Uslu, Ateş (2017). Siyasal Düşünceler Tarihine Giriş. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yeğen, M. (2015). Devlet Söyleminde Kürt Sorunu. İstanbul: İletişim.
• Yıldırım, R. (2003). Devlet Yapısı ve Nitelikleri. Diyarbakır: Akader.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim.