Modernization Narratives in the Architectural Periphery: Rationalist Design in the Case of Pınarbaşı High School

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 401 - 410, 20.09.2025

Filiz Sönmez

https://doi.org/10.54864/planarch.1650015

Öz

In the 1950s, the rational architectural approach that developed within the framework of the International Style originating from the West created a modernization dynamic extending from the center to the periphery in Turkey. Modern architectural practices concentrated in city centers began to show themselves in the periphery with the contributions of engineers and architects. The rational architectural approach that took shape in the West in the 20th century became widespread in Turkey, especially through public buildings. In this context, the question of how the center-to-periphery modernization process in late 1950s Turkish architecture was shaped constitutes the motivation of this study. Within the scope of the study, an educational structure in the periphery of Kayseri was selected in order to discuss the spatial reflections of this process, and its design and production processes were detailed. Pınarbaşı High School, designed by Civil Engineer Kamil Kundakçıoğlu in the Pınarbaşı district between 1959 and 1962, was examined in order to find the counterpart of modernization in the periphery by using qualitative research methods such as literature review, observation, documentation, and oral history techniques. The findings show that the structure shaped by modern rational principles differs with the use of local materials and regional dynamics. The results of the study offer a new perspective on the modernization process in Turkey in the context of center-periphery.

Anahtar Kelimeler

Educational buildings , rational architecture , modernization , Pınarbası High School , Civil Engineer Kamil Kundakçıoglu

Mimari Periferide Modernleşme Anlatıları: Pınarbaşı Lisesi Örneğinde Rasyonalist Tasarım

Öz

1950'lerde, Batı kaynaklı Uluslararası Üslup çerçevesinde gelişen rasyonel mimarlık anlayışı, Türkiye’de merkezden çevreye uzanan bir modernleşme dinamiği oluşturmuştur. Kent merkezlerinde yoğunlaşan modern mimarlık uygulamaları, mühendis ve mimarların katkılarıyla periferide de kendini göstermeye başlamıştır. 20. yüzyılda Batı’da şekillenen rasyonel mimari yaklaşımı, Türkiye’de özellikle kamu yapıları aracılığıyla yaygınlaşmıştır. Bu bağlamda, 1950’lerin sonlarında Türkiye mimarlığında merkezden çevreye uzanan modernleşme süreci nasıl şekillenmiştir şekillendiği sorusu, bu çalışmanın motivasyonunu oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, Kayseri’nin periferisindeki bir eğitim yapısı, bu sürecin mekânsal yansımalarını tartışmak amacıyla seçilerek, tasarım ve üretim süreçleri detaylandırılmıştır. Pınarbaşı ilçesinde 1959-1962 yıllarında Y. İnş. Müh. Kamil Kundakçıoğlu tarafından tasarlanan Pınarbaşı Lisesi, nitel araştırma yöntemlerinden literatür taraması, gözlem, belgeleme ve sözlü tarih teknikleri kullanılarak, modernleşmenin periferideki karşılığını bulmak üzere incelenmiştir. Bulgular, modern rasyonel ilkelerle şekillenen yapının, yerel malzeme kullanımı ve bölgesel dinamiklerle farklılaştığını göstermektedir. Çalışmanın sonuçları merkez-periferi bağlamında Türkiye'deki modernleşme sürecine yeni bir bakış açısı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim yapıları , rasyonel mimari , modernleşme , Pınarbaşı Lisesi , İnş. Müh.Kamil Kundakçıoğlu.

Kaynakça

• Ahıska, M. (2006). Türkiye’de ‘Çevresiz Merkez’ ve Garbiyatçılık, Hangi Merkez, Hangi Çevre?, Toplum ve Bilim Dergisi, 11-29. https://iletisim.com.tr/dergiler/toplum-ve-bilim/3/sayi-105-2006/9975
• Arşiv-1: Pınarbaşı Lisesi Arşivi, 12.12.2024
• Arşiv-2: Filiz Sönmez Fotoğraf Arşivi, 12.12.2024
• Arşiv-3: Kamil Kundakçıoğlu Arşivi, 1959
• Arşiv-4: Cengiz Peker Fotoğraf Arşivi. 1965
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası, (Çev. T. Birkan), Metis Yayınları, İstanbul.
• Cengizkan, A. (2009). Yer’in Tarihi/ Yerel Tarih: Moderni Konulurken Konum Belirlemek. TOL Dergisi, Kayseri, 9/10: 101-109.
• Demiriz, A. (2019). Cumhuriyet Mimarlığının Uluslararası Dönemi: 1940-1970, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=hELeL5dpQplNzq2Kfvxz7A&no=wxhudrnEsgBbLqaRCoRzCA
• Düzenli, E. (2009). Cumhuriyet Dönemi’nde (1923–1960) Modernite Düşüncesinin Mekânsal Kuruluşu: Merkez-Periferi Dinamikleri Bağlamında Trabzon Örneği, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Trabzon. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=d21G11bsVboMEfAKWUYWOQ&no=xkiMESryrilk8YFyQl67nA
• Göle, N. (2002). Batı Dışı Modernlik Kavramı Üzerine, Modernleşme ve Batılıcılık içinde, 3, İletişim Yayınları..
• Göle, N. (2002). Melez Desenler, İslam ve Modernlik Üzerine. Metis Yayınları.
• Işık, G. (2010). Kayseri'de Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları. (Tez No: 282994). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=aYOAXnjPb7x20GRC0FJJ7w&no=pCFfNyK5uR2dQJ6D-WC6QA
• Işık, P. (2011). Pazarören Sanat Tarihi ve Teknik İzah Raporu. Işık Proje, Adana.
• Kamil Kundakçıoğlu ile “Pınarbaşı Lisesi” hakkında 10.12.2024 tarihli sözlü görüşme.
• Karaibrahimoğlu, S., & Demirkan, Ö. (2019). Eğitim Tarihi İzdüşümünde Fiziksel Mekânın İnşası; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Giresun’da Eğitim Yapıları, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/38 (2019-Bahar/Spring),99-133. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/50526/657218
• Karaibrahimoğlu, S., & Demirkan, Ö. (2021). Cumhuriyet Modernleşmesinin Periferideki Tanıkları; Giresun Kamu Yapıları. Sanat ve Tasarım Dergisi, 10(2), 278-297. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.876676.
• Kul, N. F. (2011). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık Dergisi, (360), 66-71. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=374&RecID=2862
• Madran, E. (2006). Modern Mimarlık Ürünlerinin Belgelenmesi ve Korunması Süreci için Bazı Notlar. Mimarlık Dergisi, (332), 20-22. http://www.mimarlikdergisi.com. Erişim tarihi: 02.02.2025.
• Özbek, Y. (2013). Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri’de Okul Yapıları. Belleten, 271-343. https://doi.org/10.37879/belleten.2013.271
• Özorhon, İlker F., & Uraz Ulusu, T. (2009). 1950-60 arası Türkiye Mimarlığı’nda Özgünlük Arayışları, itüdergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım,8(2), 89-100. http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_a/article/view/202
• Pınarbaşı İlçesi, Google Earth görüntüsü, 2025.
• Sönmez, F. (2012). Kayseri Barınma Kültüründe Değişim: 1930-1970 (Tez No: 315994). [ Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=1CIdD77GmyFqHH7Dvo7gFQ&no=tcMpbguxSjTggyMYWhvOdA
• Şanlı, İ. (2020). Antalya Modernleşme Sürecinin Mimar Birey Üzerinden Değerlendirilmesi: Özcan Kırmızıoğlu Örneği. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. http://acikerisim.akdeniz.edu.tr/xmlui/handle/123456789/5762
• Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden Bu Yana Mimari Paradigmaların Değişimi ve “Reel Mimarlık”, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (235-254), Tarih Vakfı Yayınları.
• Tapan, M. (2005). “International Style: Liberalism in Architecture”, Renata Holod, Ahmet Evin, Süha Özkan, (Ed.), Modern Turkish Architecture, Chamber of Architects of Turkey, Ankara.
• Tapan, M. (2007). Uluslararası Üslup: Mimarlıkta Liberalizm, R. Holod, A.Evin, S. Özkan (Ed.), Modern Türk Mimarlığı içinde (109-123), Yalçın Matbaacılık.
• URL-1. Pınarbaşı İlçesi. T.C. Kayseri Valiliği. http://www.kayseri.gov.tr/pinarbasi. (Son erişim: 12.12.2024)
• Yöney B.N., & Asiliskender, B. (2019). Kayseri Erkek Sanat Enstitüsü. İnci Aslanoğlu için Bir Mimarlık Tarihi Dizimi içinde. der. T. Elvan Altan & Sevin Enginsoy Ekinci. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.