Kan ve Kan Ürünlerinin Talebinin Karşılanmasında Alternatif Stratejilerin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, ERKEN GÖRÜNÜM, 1 - 1

Rumeysa Güneş , Buğra Akyol , Emel Güven , Tamer Eren

https://doi.org/10.2339/politeknik.1665168

Öz

Kan ve kan ürünleri birçok tıbbi durumda hayati öneme sahiptir. Cerrahi operasyonlar, kanser tedavileri ve kazalar gibi durumlarda kan ve kan ürünleri olmadan başarılı bir tedavi zorlaşır. Bu nedenle kan bağışı, hastaların hayatlarını kurtarmak ve sağlık sisteminin sorunsuz işlemesi için hayati öneme sahiptir. Bu çalışma, Türkiye'de kan ve kan ürünlerine olan talebi karşılamak için alternatif stratejiler geliştirerek en uygun çözümü belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, kan bağışı süreçlerinden hastanelere ulaştırma sürecine kadar tüm aşamaları Pisagor Bulanık AHP ve Pisagor Bulanık TOPSIS yöntemleri ile değerlendirerek sürdürülebilir bir tedarik ve bağış yönetim mekanizması kurmayı amaçlamaktadır. Sürdürülebilirlik, Etki Potansiyeli, Hedef Kitle Uygunluğu, Maliyet Etkinliği, Uygulama Kolaylığı ve Paydaş Desteği kriterlerine dayalı analizlerde en yüksek öncelik sürdürülebilirlik olarak belirlenmiş ve "Kolay Erişilebilirlik" alternatifi öne çıkmıştır. Bu sonuç, mobil bağış üniteleri ve şehir merkezlerinde erişilebilir lokasyonlar gibi çözümlerle bağış süreçlerinin verimliliğini artırma potansiyelini göstermektedir. Çalışmanın sonucunda bölgesel farklılıklara uyum sağlayabilmesi ve uzun vadeli etkileri ile literatüre katkı sağlanarak toplumsal dayanışma ve farkındalığın artırılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kan ve Kan Ürünleri , Pisagor Bulanık AHP , Pisagor Bulanık TOPSIS

Evaluation of Alternative Strategies to Meet the Demand for Blood and Blood Products

Öz

Blood and blood products are vital in many medical conditions. In cases such as surgical operations, cancer treatments, and accidents, successful treatment becomes difficult without blood and blood products. Therefore, blood donation is of vital importance for saving the lives of patients and for the smooth operation of the healthcare system. This study aims to determine the most appropriate solution by developing alternative strategies to meet the demand for blood and blood products in Turkey. The study aims to establish a sustainable supply and donation management mechanism by evaluating all stages, from blood donation processes to the delivery process to hospitals, with Pythagorean Fuzzy AHP and Pythagorean Fuzzy TOPSIS methods. In the analyses based on the criteria of Sustainability, Impact Potential, Target Audience Suitability, Cost Effectiveness, Ease of Implementation, and Stakeholder Support, the highest priority was determined as sustainability, and the "Easy Accessibility" alternative stood out. This result shows the potential to increase the efficiency of donation processes with solutions such as mobile donation units and accessible locations in city centers. As a result of the study, contribution to the literature and increase social solidarity, awareness with its adaptability to regional differences and long-term effects.

Anahtar Kelimeler

Blood and Blood Products , Pythagorean Fuzzy AHP , Pythagorean Fuzzy TOPSIS

Kaynakça

• [1] Türk Kızılayı, Kan Ürünleri Rehberi, Accessed January 20, https://www.kanver.org/EKutuphane/KanUrunleriRehberi. (2025).
• [2] Yalman F, Karagöz Y., “Kan bağışını etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik bir araştırma”, Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11(3):402-409, (2021).
• [3] Karadağ İ, “Kan ve kan ürünleri tedarik zinciri ağ optimizasyonu”, [Doctoral thesis], Atatürk University, (2022).
• [4] Altındiş S, Aşıcı N, Şenol U, et al., ” Transfüyon amaçlı kan verme önündeki engellerin belirlenmesi”, Sakarya Tıp Dergisi, 9(2):237-244. doi:10.31832/smj.560336, (2019).
• [5] Hablemitoğlu Ş, Özkan Y, Yıldırım UF., “Bir fedakârlık örneği olarak kan bağışı”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(20):67-78, (2010).
• [6] Gasparovic Babic S, Krsek A, Baticic L., “Voluntary blood donation in modern healthcare: Trends, challenges, and opportunities”, Epidemiologia (Basel), 5(4):770-784. doi:10.3390/epidemiologia5040052, (2024).
• [7] Türk Kızılayı, Kan Hakkında Bilinmesi Gerekenler, Accessed January 20, https://www.kanver.org/sayfa/e-kutuphane/kan-hakkinda-bilinmesi-gerekenler/44, (2025).
• [8] Göray M, Peker S., “Kan ve kan ürünleri hizmetleri yönetimi”, Disiplinlerarası Yenilik Araştırmaları Dergisi, 2(1):15-28, (2022).
• [9] Kaya G., “Acil hemşirelerinin kan ve kan ürünleri transfüyonu ile transfüyon komplikasyonlarına yönelik bilgi düzeyi ve uygulamaları”, [Master's thesis], Sağlık Bilimleri Enstitüsü; (2018).
• [10] Cevizci S, Erginöz E, Yüceokur A., “Gönüllü kan bağışcılığı ve kan verme davranışını etkileyen faktörler”, Turkiye Klinikleri Cardiovascular Sciences, 22(1):85-92, (2010).
• [11] Koç GG, Kokangül A., “Kan ürünleri tedarik zinciri”, Phoenix Medical Journal, 5(2):56-60, (2023).
• [12] Türk Kızılayı. Kan Bağışı Nasıl Gerçekleşir? Accessed January 20. https://www.kanver.org/sayfa/kan-hizmetleri/kan-bagisi-nasil-gerceklesir/52. (2025).
• [13] Eymen, U. E., “Tedarik zinciri yönetimi”, Kalite Ofisi Yayınları, 15, (2007).
• [14] Randa AC, Cömert A, Adigüzel B, et al., “Türk Kızılayı Orta Anadolu Bölgesi kan ürünleri tedarik zinciri yönetimi projesi”, Journal of Industrial Engineering (Turkish Chamber of Mechanical Engineers), 22(3), (2011).
• [15] Gillespie TW, Hillyer CD., “Blood donors and factors impacting the blood donation decision”, Transfusion Medicine Reviews, 16(2):115-130, (2002).
• [16] Tezcan B., “Etkin hasta kan yönetimi”, Journal of Anesthesia/Anestezi Dergisi (JARSS), 27(3), (2019).
• [17] Küçüktaş P, Şahin İ, Çalışkan E, Kılınçel Ö., “Düzce Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde kan ve kan bileşenlerinin kliniklere göre kullanımlarının değerlendirilmesi”, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1):25-28. doi:10.30934/kusbed.460700, (2019).
• [18] Şengil AA., “Eritrosit envanter yönetiminde derin pekistirmeli öğrenme”, [Master’s thesis], İstanbul Medipol University (2022).
• [19] Sojka BN, Sojka P., “The blood donation experience: self-reported motives and obstacles for donating blood”, Vox Sanguinis, 94(1):56-63, (2008).
• [20] Gökler SH, Boran S., “PCA esaslı hibrit ANFIS-Taguchi yöntemi ile kan bankası için talep tahmini”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, 13(3):225-233. doi:10.17671/gazibtd.580530, (2020).
• [21] Höbel A., “Acil serviste kan ve kan ürünü transfüyonu yapılan hastaların özellikleri ve maliyetlerini etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi”, (2015).
• [22] Kavak M., “Üniversite öğrencilerinin kan bağışına karşı bilgi, tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi”, [Master's thesis], Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (2017).
• [23] Zadeh LA. “Fuzzy sets.”, Information and Control, 8:338-353. (1965).
• [24] Peng X, Yang Y. “Fundamental properties of interval-valued Pythagorean fuzzy aggregation operators”, International Journal of Intelligent Systems, 31:444-487, (2016).
• [25] Güven E, Pınarbaşı M, Alakaş HM, Eren T., “Organize Sanayi Bölgeleri’nin Natech riskine göre değerlendirilmesi: Kocaeli ili için bir örnek”, Resilience 8(1):13-30. doi:10.32569/resilience.1379980, (2024).
• [26] Yerlikaya MA, Arıkan F., “KOBİ’lere sağlanan desteklerin performans etkinlik sıralarının Promethee ve Oreste yöntemleri ile belirlenmesi”, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 31(4):1007-1016, (2016).
• [27] Wang JQ, Peng JJ, Zhang HY, Liu T, Chen XH., “An uncertain linguistic multi-criteria group decision-making method based on a cloud model”, Group Decision and Negotiation, 24(1):171-192, (2015).
• [28] Erol E, Özcan E, Eren T., “Elektrik üretim santrallarında iş güvenliği uzmanı seçiminde hibrit bir karar modeli”, Journal of Turkish Operations Management, 1(5):615-629, (2021).
• [29] Oruç KO, Kılınç M., “Suriyeli sığınmacılar için uygun ev sahibi ülkelerin çok kriterli karar verme yöntemleri ile belirlenmesi,” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2):223-244, (2019).
• [30] Ecer F, Kınay A, Nasiboğlu E., “AHP yöntemi ile engelli bireye sahip ailelerin standart hayat şartlarına ulaşabilmeleri için gerekli finansal desteğin belirlenmesi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(3):687-704, (2018).
• [31] Yazıcı E, Özcan E, Alakaş HM, Eren T., “Hidroelektrik santrallarda bakım strateji optimizasyonu için hiyerarşik bir karar modeli önerisi”, Journal of Polytechnic, 25(3):933-945. doi:10.2339/politeknik.862024, (2021).
• [32] Yager RR. Pythagorean fuzzy subsets. In: Proceedings of the Joint IFSA World Congress and NAFIPS Annual Meeting; 57-61., (2014).
• [33] Zengin, K., “Yerel Yönetimler Ve Sosyal Sorumluluk Güngören Belediyesi Kan Kardeşliği Kulübü (Kanka) Örneği”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 84-101, (2018).
• [34] Dizer U, Demirpek U., “Pandemilerde kan hizmetleri”,İnfeksiyon Dergisi, 23(1):29-34, (2009).
• [35] Ozdemir, G. N., & Apak, H., “Cocuklarda kan transfuzyonunun temel ilkeleri/Basic transfusion management in children”, Turkish Pediatrics Archive, 19-24, (2009).
• [36] Ağaç, G., Genetik algoritma ile kan ve kan ürünleri tedarik zinciri ağ tasarımı: Kızılay Doğu Karadeniz bölge kan merkezi örneği.
• [37] Gök, S., “Sağlık hizmetleri pazarlamasında güncel yaklaşımlar”, Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 10(3), 514-522, (2023).
• [38] Şihbaraklioğlu, H. “Kayseri ilinde toplumun kan bağışına karşı tutum ve davranışları”, [Master's thesis], Sağlık Bilimleri Enstitüsü
• [39] Ilbahar E, Karaşan A, Cebi S, Kahraman C., “A novel approach to risk assessment for occupational health and safety using Pythagorean fuzzy AHP & fuzzy inference system”, Safety Science, 103:124-136. doi:10.1016/j.ssci.2017.10.025, (2018).
• [40] World Health Organization. Blood products: Blood donation. Accessed January 20, https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/blood-products-why-should-i-donate-blood, (2025).
• [41] Weng J, Xu Y, Xie C, et al., “Research on the effectiveness and strategies of new media in promoting voluntary blood donation from a public health perspective in the post-pandemic era.”, Frontiers in Public Health, 12:1436909, (2024).