TRACES OF WESTERN ANATOLIAN BRONZE AND IRON AGES ON THE LATE ARCHAIC CIRCUIT OF LARISA ACROPOLIS (AEOLIS)

Yıl 2024, , 1 - 26, 28.03.2024

Ertunç Denktaş

https://doi.org/10.56170/propontica.1407031

Öz

Larisa (Buruncuk) has been inhabited since prehistoric times. It was a significant center in Aeolis early 3rd century BC, at which point it is claimed to have been abandoned. The settlement is valuable for the archaeology of the region, with the cultural remains especially concentrated between the 7th and 4th centuries BC. In the Late Archaic period, the fortification line surrounding the acropolis, with its towers, elaborate polygonal masonry and reinforced bulwarks, gave researchers the impression of a “foreigner” ahead of its time. With the current excavations focusing on the Bronze and Iron Ages of Western Anatolia, the increasing number of settlement and material culture finds reveal new results in the perception of the chronology and socio-cultural structure of the region. The architectural surveys carried out in Larisa between 2010 and 2021 set out with a similar objective. The need to revise the knowledge produced in the 1940s was always put forth. This study primarily analyzed the data on the pre-Late Archaic fortifications at the Acropolis of Larisa. The architectural remains on the site were documented and supported by new findings, and the data were reinterpreted through the current literature. The research discussed the relevance of the Middle-Late Bronze Age chronology proposed by Schefold and emphasized the similarity of the fortifications to the Iron Age practices of the region with their form supported by bastions. It proposed a possible early-period fortification design without neglecting the fact that its accuracy can always be supported by excavations. With its location on the Hermos River, which connects the coastline to the powerful Central Anatolian cultural regions of the Bronze and Iron Ages, Larisa has always maintained its political and cultural significance, allowing different cultural backgrounds to exist, in addition to possible invasions and destruction. The structure of the Late Archaic fortification, which matches the existing knowledge about the Bronze and Iron Ages of Western Anatolia, once again demonstrated that Larisa was not only open to interaction but also very attached to its local/indigenous roots.

Anahtar Kelimeler

Aeolis, Larisa, Late Archaic Period, Acropolis circuit, Bronze and Iron Age heritage of Western Anatolia

LARİSA (AEOLİS) AKROPOLÜ’NDEKİ GEÇ ARKAİK SURLARDA BATI ANADOLU’NUN TUNÇ VE DEMİR ÇAĞLARI’NDAN İZLER

Öz

Larisa (Buruncuk), Prehistorik dönemlerden itibaren yerleşim görmüştür. Terkedildiği öne sürülen MÖ 3. yüzyıl başına kadar Aeolis bölgesinde önemli bir merkez durumundadır. Yerleşim özellikle MÖ 7.- 4. yüzyıl arasında yoğunlaşan kültür kalıntılarıyla bölge arkeolojisi için önem taşımaktadır. Geç Arkaik Çağ’da akropolü çevreleyen sur hattı, kuleleri, özenli çokgen duvar işçiliği ve güçlendirilmiş tahkimat yapısını içeren tasarım anlayışıyla araştırmacılarda çağının ilerisinde, bir “yabancı” izlenimi uyandırmıştır. Batı Anadolu’nun Tunç ve Demir Çağları’na odaklanan güncel kazı çalışmalarıyla sayıları gün geçtikçe artan yerleşim ve materyal kültür buluntuları bölgenin kronolojisi ve sosyo-kültürel yapısının algılanmasında yeni sonuçları da ortaya çıkarmaktadır. 2010-2021 yıllarında Larisa’da gerçekleştirilmiş mimari yüzey araştırmalarında da benzer bir hedefle yola çıkılmıştır. 1940’lı yıllarda üretilmiş bilginin gözden geçirilmesi gerekliliği her zaman akıllarda tutulmuştur. Bu çalışmada, öncelikle Larisa Akropolü’ndeki Geç Arkaik öncesi tahkimata ilişkin veriler ele alınmıştır. Arazideki mimari kalıntılar yeni tespitlerle desteklenerek belgelenmiş, buluntular güncel literatür üzerinden yeniden okunmuştur. Schefold’un önerdiği Orta-Geç Tunç Çağları kronolojisinin geçerliliği tartışılmıştır; burçlarla desteklenen biçimlenişiyle surların bölgenin Demir Çağı uygulamalarına olan yakınlığı vurgulanmıştır. Kesinliği her zaman için kazılarla desteklenebileceği göz ardı edilmeden olası bir erken devir tahkimat tasarım kurgusu önerilmiştir. Kıyı şeridini Tunç ve Demir Çağları’nın güçlü Orta Anadolu kültür bölgelerine bağlayan Hermos Nehri üzerindeki konumuyla Larisa, politik ve kültürel anlamda her daim önemini korumuştur; olası işgal ve yıkımların yanı sıra farklı kültürel birikimlere de var olma imkanı tanımıştır. Batı Anadolu’nun Tunç ve Demir Çağları bilgi birikimiyle örtüşen Geç Arkaik tahkimatın kurgusu ise Larisa’nın etkileşime açık olduğu kadar, yerel köklerine ne kadar bağlı olduğunu bir kez daha göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Aeolis, Larisa, Geç Arkaik Devir, Akropol tahkimatı, Batı Anadolu Tunç ve Demir Çağları mirası

Etik Beyan

Bu çalışma İTÜ Lisansüstü Enstitüsü Mimarlık Tarihi doktora programında Prof. Dr. N. Turgut Saner danışmanlığında sürdürmekte olduğum Larisa akropolünün geç arkaik surlarını konu alan doktora çalışmam kapsamında üretilmiştir.

Kaynakça

• Aykurt 2020, Aykurt, A., Liman Tepe I : Orta Tunç Çağı Seramiği ve Küçük Buluntuları, Ankara.
• Bayne 2000, Bayne, N., The grey wares of north-west Anatolia: in the middle and late Bronze Age and the early Iron Age and their relation to the early Greek settlements; Asia Minor Studien, Bd. 37. Bonn.
• Becks 2015, Becks, R., “Settlement Patterns and Socio-Political Landscape of Western Anatolian in the Middle and Late Bronze Age : A Geoarchaeological View”, Nostoi : indigenous culture, migration and integration in the Aegean islands and Western Anatolia during the late bronze and early iron age, (eds. N. C. Stampolidēs, Ç. Maner ve K. Kopanias), Istanbul, 115-129.
• Boehlau 1933, Boehlau, J., “Ausgrabungen im aeolischen Larisa”, Forschungen und Fortschritte, 9.Jahrgang 7, 89-90.
• Boehlau – Schefold 1940, Boehlau, J. – Schefold, K., Larisa am Hermos: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902-1934, Band I: Die Bauten, Berlin.
• Boehlau – Schefold 1942, Boehlau, J. – Schefold, K., Larisa am Hermos. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902-1034, Band III: Die Kleinfunde, Berlin.
• Cahill - Kroll 2005, Cahill, N. - Kroll, J. H., “New Archaic Coin Finds at Sardis”, American Journal of Archaeology 109 (4), 589-617.
• Cevizoğlu 2019, Cevizoğlu, H., “Eski Smyrna Demirçağı Savunma Duvarları”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III = Smyrna/Izmir Excavation and Research III, (eds. H. Göncü, A. Ersoy ve D. S. Akar Tanrıver), Istanbul, 27-38.
• Cevizoğlu – Tanrıver 2023, Cevizoğlu, H. - Tanrıver, C., “Eski Smyrna Savunma Duvarları”, Höyük (11), 73-88.
• Erkanal-Öktü 2000, Erkanal-Öktü, A., “Überblick über die Siegelfunde von Bakla Tepe, Liman Tepe und Panaztepe”, Minoisch-mykenische Glyptik : Stil, Ikonographie, Funktion : V. Internationales Siegel-Symposium, Marburg, 23.-25. September 1999, (eds. W. W. Müller), Berlin, 67-77.
• Erkanal-Öktü - İren 2005, Erkanal-Öktü, A. - İren, K., “Güney Aiolis Yüzey Araştırması 2003”, AST 22/1, (eds. K. Olşen, F. Bayram, A. Özme), Ankara, 259-270.
• Frederiksen 2011, Frederiksen, R., Greek city walls of the Archaic period, 900 - 480 BC., Oxford.
• French 1969, French, D. H., “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia II. The Balıkesir and Akhisar/Manisa Areas”, Anatolian Studies (19), 41-98.
• Günel 1999, Günel, S., Panaztepe II : M.Ö.2. bine tarihlendirilen Panaztepe seramiğinin batı Anadolu ve Ege arkeolojisindeki yeri ve önemi = Die Keramik von Panaztepe und ihre Bedeutung für Westkleinasien und die Ägäis im 2. Jahrtausend, Ankara.
• Günel - Kıyak 2022, Günel, S. – Kıyak, T. K., “Büyük Menderes’in Erken Dönem Sosyo-Kültürel Gelişiminde Çine-Tepecik Kazıları”, Lycus Dergisi (6), 1-24.
• Heinle 2015, Heinle, M., Eine historische Landeskunde der Aiolis, İstanbul.
• Hertel 2007, Hertel, D., “Der aiolische Siedlungsraum (Aiolis) am Übergang von der Bronze- zur Eisenzeit”, Frühes Ionien : eine Bestandsaufnahme : Panionion-Symposion Güzelçamlı, 26. September - 1. Oktober 1999, (ed. J. Cobet), Mainz, 97-122.
• Hertel 2011, Hertel, D., “Das vorklassische Pergamon und sein Siedlungsprofil”, Istanbuler Mitteilungen, 61, 21-84.
• Hülden 2020, Hülden, O., Das griechische Befestigungswesen der archaischen Zeit : Entwicklungen, Formen, Funktionen, Wien.
• Kjellberg 1904, Kjellberg, L., Gräfningarne i Larisa : Provisorisk berättelse, Uppsala.
• Kjellberg 1940, Kjellberg, L., Larisa am Hermos. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902-1034, Band II: Die architektonischen Terrakotten, Stockholm.
• Korfmann 1996, Korfmann, M., “Troia: Ausgrabungen 1995”, Studia Troica 6, 1-64.
• Külekçi 2021, Külekçi , I., “The settlement dynamics of Larisa (Buruncuk) an their references to the Bronze Age legacy”, Beyond All Boundaries Anatolia in the first Millenium BC, (eds. A. Panne, Š. Velhartická ve J. Wintjes), 297-317. Leuven.
• Külekçi et. al. 2023, Külekçi, I. – Kolay, S. – Mater, G., “Urban and Agrarian Landscapes of Larisa (Buruncuk)”, Landscape Archaeology in the Near East Approaches, Methods and Case Studies, (eds. B. Arıkan, L. Olsvig-Whittaker), 57-72, Oxford.
• Lang 1996, Lang, F., Archaische Siedlungen in Griechenland. Struktur und Entwicklung, Berlin.
• Lauter 1975, Lauter, H., “Die beiden älteren Tyrannenpaläste in Larisa am Hermos”, Bonner Jahrbücher (175), 33-57.
• Maner 2017, Maner, Ç., “Fortification architecture of Late Bronze Age Anatolia. where are the borders?”, Bordered places, bounded times : cross-disciplinary perspectives on Turkey, (eds.E. L. Baysal ve L. Karakatsanis), 73-84, London.
• Maner 2015, Maner, Ç., “When East Meets West : The Social Identity of Western Anatolia”, Nostoi : indigenous culture, migration and integration in the Aegean islands and Western Anatolia during the late bronze and early iron age, (eds. Düzenleyen: N. C. Stampolidēs, Ç. Maner ve K. Kopanias), Istanbul, 835-848.
• Mansel 2014, Mansel, A. M., Ege ve Yunan tarihi, Ankara.
• Mater 2016, Mater, G., “Larisa (Buruncuk) Araştırma ve Lazılarının Tarihçesi; İlk Çalışmalar 1902, 1932-1934- History of Research and Excavations in Larisa (Buruncuk): Inıtial works of 1902, 1932-1934”, Larisa Buruncuk Mimari Araştırmaları - Architectural Survey, (ed.T. Saner)i 41-60. İstanbul.
• Mater - Denktaş 2018, Mater, G. - Denktaş, E., “Polychromy in Larisaean Quarries and its Relation to Architectural Conception”, ASMOSIA XI, Interdisciplinary Studies on Ancient Stone, Proceedings of the XI International Conference of ASMOSIA, Split, 633-638.
• Mater - Saner 2023, Mater, G. - Saner, T., “Quarrying and construction operations in Aeolian Larisa with a reference to “building technology” and “building economy”, ITU A|Z 20 (1), 219-231.
• Meriç 2003, Meriç, R., “Excavations at Bademgedigi Tepe (Puranda) 1999-2002: a preliminary report”, Istanbuler Mitteilungen 53, 79-98.
• Meriç 2018, Meriç, R., Hermus (Gediz) Valley in Western Turkey : results of an Archaeological and Historical Survey, İstanbul.
• Meriç 2022, Meriç, R., Metropolis Ionia IV: Bademgediği Tepe (Puranda) Results of excavations conducted between 1999-2007, İstanbul.
• Mielke 2018, Mielke, D. P., “Hittite Fortifications Between Function and Symbolism”, Understanding Ancient Fortifications: Between Regionality and Connectivity, (eds. A.Ballmer, M. Fernández-Götz ve D. P. Mielke), 63-81, Oxford.
• Müth 2016, Müth, S., “Symbolische Funktionen”, Ancient fortifications : a compendium of theory and practice, (eds. P. D. De Staebler, S. Müth, P. I. Schneider ve M. Schnelle), 126-158, Oxford.
• Nicholls 1958/1959, Nicholls, R. V., “Old Smyrna: the Iron Age fortifications and associated remains on the city perimeter”, The Annual of the British School at Athens, 35-137.
• Özdoğan 2018, Özdoğan, M., “Tarihöncesi Çağlarda Larisa”, Larisa Farklı Hayatlar Farklı Renkler, (eds. T. Saner, I. Külekçi ve Ö. E. Öncü), İstanbul, 122-143.
• Özyiğit 1994, Özyiğit, Ö., “The city walls of Phokaia”, Revue des Études Anciennes 96, n°1-2: 77-109.
• Pavúk 2014, Pavúk, P., Troia VI Früh und Mitte. Keramik, Stratigraphie, Chronologie, Bonn.
• Pavúk 2015, Pavúk, P., “Between the Aegeans and the Hittites : Western Anatolia in the 2nd Millennium BC.”, Nostoi : indigenous culture, migration and integration in the Aegean islands and Western Anatolia during the late bronze and early iron age, (eds. N. C. Stampolidēs, Ç. Maner ve K. Kopanias), İstanbul, 81-113.
• Pavúk - Horejs 2018, Pavúk, P. - Horejs, B., “Ceramics, Surveys, and Connectivity in Western Anatolia: The Middle and Late Bronze Age Bakırçay/Kaikos Valley Restudied”, Ägypten und Levante, 28, 457-485.
• Radt 1992, Radt, W., “Die frühesten Wehrmauern von Pergamon und die zugehörigen Keramikfunde”, Istanbuler Mitteilungen 42, 163-234.
• Roosevelt et. al. 2018, Roosevelt, C. H. - Luke, C. - Ünlüsoy, S. - Çakırlar, C.- Marston, J. M. - O’Grady, C. R. - Pavúk, P. et. al., “Exploring Space, Economy, and Interregional Interaction at a Second-Millennium B.C.E. Citadel in Central Western Anatolia: 2014–2017 Research at Kaymakçı”, American Journal of Archaeology 122 (4), 645-688.
• Rose 2017, Rose, C. B., “Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015”, American journal of archaeology, 121 (1), 135-178.
• Saner et. al. 2016, Saner, T. - Sağ, K. - Denktaş, E., “The Fortifications of Larisa (Buruncuk) Reconsidered”, Focus on Fortifications New Research on Fortifications in the Ancient Mediterrranean and the Near East Volume 2, (eds. R. Frederiksen – S. Müth – P. I. Schneider - M. Schnelle), Oxford & Philadelphia, 159-170.
• Schefold 1933, Schefold, K., “Arbeiten in Larisa 1932 und Fürhjahr 1933”, Archäologischer Anzeiger, 141-158.
• Schefold 1983, Schefold, K., “Larisa am Hermos - eine "vergessene" antike Stadt”, Die Karawane, 24. Jahrgang Heft3/4 (Karawane-Verlag), 47-74.
• Schefold – Crome 1934, Schefold, K. - Crome, J. F., “Ausgrabungen in Larisa am Hermos im Frühjahr 1934”, Archäologischer Anzeiger, 363-410.
• Seeher 2010, Seeher, J., Wie viele Türme braucht eine Stadt? Überlegungen zum Aufwand der hethitischen Befestigungsanlagen in der späten Bronzezeit, Byzas; 10, Aktuelle Forschungen zur Konstruktion, Funktion und Semantik antiker Stadtbefestigungen : Kolloquium 9./10. Februar 2007 in Istanbul ; eine Veranstaltung des wissenschaftlichen Netzwerkes "Manifestationen von Macht und Hierarchien in Stadtraum und Land, (eds. J. Lorentzen, F. Pirson, P. I. Schneider ve U. Wulf-Rheidt), 27-43, İstanbul.
• Spencer 1995, Spencer, N., A Gazetteer of archaeological sites in Lesbos, Oxford.
• Vaessen 2017, Vaessen, R., “Western Anatolia and the Aegean during the Late Bronze Age: A view from the Gulf of Izmir”, Sympozjum Egejskie Papers in Aegean Archaeology, (eds. K. Żebrowska, A. Ulanowska ve K. Lewartowski), Warsaw, 67-78.
• Vergnaud 2012, Vergnaud, B., Recherches sur les fortifications d’Anatolie occidentale et centrale au début du premier millénaire av. J.-C. (Xe-VIe s.), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Universite Michel de Montaigne-Bordeaux 3, Bordeaux.
• Winter 1971, Winter, F. E., Greek Fortifications, London.
• Young 1955, Young, R. S., “Gordion: Preliminary Report, 1953”, American Journal of Archaeology, Vol. 59, No. 1, 1-18.