GEÇ ANTİK ÇAĞ’DA PAGANİZMDEN HRİSTİYANLIĞA ÖLÜM ALGISI

Yıl 2024, , 35 - 54, 28.03.2024

Güzin Bilir

https://doi.org/10.56170/propontica.1433127

Öz

20. yüzyıldan itibaren tarih literatüründe yerini alan Geç Antik Çağ, Antik Çağ’dan Erken Orta Çağ’a geçişi tanımlayan modern bir terimdir. Tam anlamıyla bir geçiş dönemi olan Geç Antik Çağ’da, Roma İmparatorluğu yönetimindeki Anadolu’nun inanç sisteminde köklü değişiklikler olmuş, Pagan Roma İmparatorluk yönetimi Hristiyanlaşmaya başlamıştır. Bu makalenin konusunu, 3-7. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu’nun değişen din yapısı ile bu dini yapısına uygun olarak, insanoğlunun değişen dünya görüşü ve ölüm algısı oluşturmaktadır. Ruhun bedenden ayrılması suretiyle kişinin maddi hayat kaynağını yitirmesi şeklinde tanımlanan ölüm ve ölüm sonrası hakkındaki algılama, inanış ve uygulamalar kültürden kültüre, devirden devire değişmektedir. Ölümü anlama ve anlamlandırma konusuna en önemli katkılar ise dini inançlardan gelmektedir. Bu bağlamda makalede, politeizmden monoteizme geçilen bu zaman aralığında, insanoğlunun ölüm algısı ve ölü gömme uygulamalarındaki değişimler veya benzerlikler karşılaştırmalı olarak verilip bir sentez ortaya konulmuştur. Çalışmada öncelikli olarak Yunan ve Roma Dönemlerindeki Pagan inancı ile tek tanrılı din olan Hristiyan inancındaki ölüm algısı sorgulanmaktadır. Bahsi geçen dönemdeki bu benzersiz ve büyük dinsel değişimin sonucunda 4. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk sakinlerinin yarısından fazlası bu değişime ayak uydurmuştur. Paganizmden Hristiyanlığa geçiş hızlı gibi görünse de Pagan Yunan-Roma kültüründen ayrılış göründüğü kadar kolay olmamış, halkın her sınıfından insan grupları, eski alışkanlıklarına ve inançlarına tutunmakta ısrarcı davranmışlardır. Ölümü algılama, ölüme karşı takınılan tutum yeni dinin etkisinde değişmiş olsa da her iki inançtaki ölü gömme uygulamaları ve cenaze hazırlıklarında çok büyük değişimler olmadığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geç Antik Çağ, Hristiyanlık, Ölüm, Gömüt, Din.

THE PERCEPTION OF DEATH FROM PAGANISM TO CHRISTIANITY IN LATE ANTIQUITY

Öz

Late Antiquity, which has taken its place in history literature since the 20th century, is a modern term describing the transition from Antiquity to the Early Middle Ages. In Late Antiquity, a transition period indeed, radical changes occurred in the belief system of Anatolia under the rule of the Roman Empire, and the Pagan Roman Imperial administration began to Christianize. The subject of this article is the changing religious structure of the Roman Empire in the 3-4th centuries and the changing worldview and perception of death of human beings in accordance with this religious structure. Perceptions, beliefs and practices about death and after-death, which are defined as the loss of one’s material source of life by the separation of the soul from the body, vary from culture to culture and from time to time. The most important contributions to understanding and giving meaning to death come from religious beliefs. In this context, this article comparatively presents the changes or similarities in humankind’s perception of death and burial practices during this period, from polytheism to monotheism, and presents a synthesis. The study primarily questions the perception of death in the Pagan belief in the Greek and Roman Periods and the Christian belief, a monotheistic religion. As a result of this unique and major religious change in the mentioned period, by the 4th century, more than half of the inhabitants of the empire had kept up with this change. Although the transition from Paganism to Christianity seemed rapid, the separation from the Pagan Greek-Roman culture was not as easy as it seemed, and groups of people from all classes insisted on holding on to their old habits and beliefs. Although the perception of death and the attitude towards death have changed under the influence of the new religion, it is understood that there were no major changes in the burial practices and funeral preparations in both beliefs.

Anahtar Kelimeler

Late Antiquity, Christianity, Death, Buried, Religion.

Kaynakça

• Abrahamse 1983, Abrahamse, D.,“Rituals of Death in Everyday Life in the Midde Byzantine Period, Byzantine Studies Conference, 59-60.
• Akçay 2017, Akçay, T., Yunan ve Roma’da Ölü Kültü, Ankara.
• Akyürek 1995, Akyürek, E., Kariye Parekklesion Bir Mezar Şapeli olarak Programının Yorumlanması, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Akyürek 1996, Akyürek, E., Bizans’ta Sanat ve Ritüel, Kariye Güney Şapelinin İkonografisi ve İşlevi, İstanbul.
• Akyürek 2010, Akyürek, E., “Bizans Toplumunda Ölüm”, Bizantion’dan İstanbul’a. Bir Başkentin 8000 Yılı, (ed. N. Başgelen), İstanbul, 166-177.
• Alexiou 2002, Alexiou, M., The Ritual Lament in Greek Tradition, Newyork.
• Andronikos 1968, Andronikos M., Totenkult, Gottingen.
• Bowersock et. al. 1999, Bowersock, G.-, Brow, P.- Grabar, O., Late Antiquity A Guide to the Postlasscial World, Cambridge.
• Brown 1974, Brown, P., “Mohammed and Charlemagne by Henri Pirenne”. Daedalus 103, 25-33.
• Brown 2017, Brown, P., Geç Antik Çağda Roma ve Bizans Dünyası, (trans. T. Kaçar), İstanbul.
• Çetinkaya 2011, Çetinkaya, H., “Roma ve Bizans İmparatorluklarında Ölüm Algısı ve Mezar Türleri”, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3,18-38.
• Davies 1999, Davies, J., Religion in the First Christian Centuries Death, Burial in the Religions of Antiquity, London-Newyork.
• Deckers - Serdaroğlu 1993, Deckers, J. G. - Serdaroğlu Ü., “Das Hypogäumbeim SilivriKapı in Istanbul”, Jahrbuchfür Antike und Christentum 36, 140-163.
• Fedwick 1976, P. Fedwıck, P.J., “Death and Dying in Byzantine Liturgical Traditions”, Eastern Churches Review, 8, 152-161.
• Fontaine 1989, Fontaine, J., “Discussion”, ACTES of the 11th International Congress of Christian Archaeology, 152-213.
• Hapgood 1922, Hapgood, I. F., Service Book of Holy Ortodox-Catholic Apostolic Church, New York.
• Homeros, İlliada, (trans. A. Erhat- A. Kadir), İstanbul 1992.
• Homeros, Odysseia, (trans. A. Erhat- A. Kadir), İstanbul 2002.
• Hökelekli 1991a, Hökelekli, H., “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikoloji”, Uludağ Üniversitesi-İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 3, 151-165.
• Hökelekli 1991b, Hökelekli, H., “Ölümle İlgili Tutumlar ve Dini Davranış”, Journal of Islamic Resarch, 5, 2, 83-91.
• Johnson 1997, Johnson, M.J., “Pagan-Christian Burial Practices of the Fourth Century: Shared Tombs?”, Journal of Early Christian Studies, 5, 1, 37-59.
• Jones 1964, Jones, A. H. M., The Later Roman Empire 284-602, A Social, Economic and Administrative Survey, Oxford.
• Kaçar 2018, Kaçar, T., “Geç Antik Çağ Tartışmaları Bir Revizyon Önerisi Olarak “Birinci Bin Yıl” Cedrus, VI, 519-534.
• Kara 2013, Kara, O., “Antalya Müzesi Müdürlüğü Başkanlığı’nda Perge Antik Kenti 2013 Yılı Kazıları”, 23. Müze Kurtarma Kazıları Sonuçları, 427-449.
• Kızıl 2017, Kızıl, A., “Antik Dönem Yunan Dünyası’nda Ölüm Kavramı ve Bununla İlgili Bazı Betimler”, Amisos, 2, 3, 32-65.
• Koch 2015, Koch, G., Türkiye’deki Geç Antik Dönem Merkezleri ile Birlikte Erken Hıristiyan Sanatı, (trans. A. Aydın), İstanbul.
• Kyraikakis 1974, Kyriakakis, J., “Byzantine Burial Customs: Care of the Deceased from Death to the Prothesis”, The Greek Orthodox Theological Review, 19, 37-72.
• Mango 2018, Mango, C., Bizans Yeni Roma İmparatorluğu, (trans. G. C. Güven), İstanbul.
• Marcone 2008, Marcone, A., “A Long Late Antiquity? Considerations on a Controversial Periodization”, Journal of Late Antiquity 1/1, 4-19.
• Martin 1951, Martin, J. R., “The Death of Ephrem in Byzantineand Early İtalian Painting”, The Art Bulletin 33, 217-225.
• Marrou 1977, Marrou, H. I., Décadence romaine ou antiquité tardive? IIIe-VIe siècle, Du Seuil, Paris.
• Matta Bap., https://kutsalkitap.info.tr/?q=Mat.26 Erişim: 01 Mart 2024
• Meyendorf 1979, Meyendorf, J., Byzantine Theology: Historical Trends and Doctorinal Themes, Newyork.
• Minchev 2007, Minchev, A., “Funerary practises and grave types of 2nd and 3rd C. AD in the Roman cemeteries of Marcinopolis, Devna, Bulgaria”, Ed. S. A. Luca, Funerary Praciteses in Europe, before and after Roman Conquest (3rd century bc - 3rd century ad), acta terrae septemcastrensıs VI-I.
• Mitchell 1999, Mitchell, S., “The Cult of Theos Hypsistos”, Ed. P. Athassiadi- M. Frede , Pagan Monotheism in the Late Antiquity, Oxford, 81-148.
• Mitchell 2016, Mitchell, S., Geç Roma İmparatorluğu Tarihi M.S. 284-641, (trans. T. Kaçar), Ankara.
• Mitroviç et.al. 1931, Mitroviç-Wratislav, L.- Okunev N., La Dormition de la Sainte Vierge dans la peinture Medievale Orthodoxe, Byzantinoslavica, 3, 134-174.
• Müller 1974, Müller, K. H., Handbuch Der Vorgeschicte, Band III, München.
• Özer - Doksanaltı 2017, Özer, E.- Doksanaltı, E., “Aizonai Kuzey Nekropolis’te Bulunan Bir Mezarı Anlamak, Okumak ve Yorumlamak: Herakles Mezarı”, Cedrus V, 287-300.
• Öztürk - Kavaz 2012, Öztürk, N.- Kavaz, B., Erdek Zeytinliada Meryemana Manastırı, Bandırma.
• Poulou Papadimitriou - Tzavella 2012, Poulou Papadimitriou N.- Tzavella, E., Ott,“Burial Practices in Byzantine Greece: Archaeological Evidence and Methodological Problems for its Interpretation”, Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe Archaeological and Historical Evidence, (ed. Salamon M.- Wołoszyn M.- Musin A.- Špehar P.), 377-428.
• Paoli 1992, Paoli, U.E., Rome: Its People Life and Customs London.
• Prienne 1984, H. Pirenne, Hz. Muhammed ve Charlemagne, (trans. M. Ali Kılıçbay), Ankara 1984.
• Riegl 1889, Riegl, A., Die ägyptische Textilfunde im k.k. österreichischen Museum. Allgemeine Charakteristik und Katalog, Viyana.
• Riegl 1901, Riegl, A., Die spätrömische Kunst-industrie nach den Funden in Österreich-Ungarn, Viyana.
• Robin 1950, Robin, L., Platon- Oevres Completes Phedon I, Paris.
• Rush 1941, Rush, A.C., Death and burial in Christian Antiquity. No. 1., Washington. 1941
• Rush 1974, Rush, A.C., “The Eucharist. Sacrament of the Dying in Christian Antiquity”, The Jurist 34, 10-35.
• Sifil 2002, Sifil, E., “Kıyam” TDV İslâm Ansiklopedisi cilt.:25., 514.
• Stewart 1954, Stewart, C., “Early Christian, Byzantine and Romanesque Architecture”, Simpson’s History of Architectural Development, vol. 2, London.
• Sullivan 1987, Sullivan, D. F., The Life of Saint Nikon, Washinton.
• Şahin 1996, Şahin, N., “Beyaz Lekythos’lar Işığında Atina’da Ölü Kültü ve Ölüm İkonografisi”, Arkeoloji Dergisi, IV, 143-167.
• Şahin - Başkaya 2017, Şahin, M.- Başkaya, H. S., “Nasıl Toprak Oluyoruz?”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 125-140.
• Špidlík 1986, Špidlík, T., The Spiritually of the Christian East, Michigan.
• Tek 2002, Tek, A. T., “Antik Literatür ve Yazıtlardan Örneklerle Roma Dünyasında Ölüm”, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Sanat Dergisi, 12, 121-148.
• Toksoy 2007, Toksoy, A., “Yenikapı’da İnanç”, Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, (ed. Z. Kızıltan), İstanbul, 230-236.
• Walter 1976, Walter, C., “Death in Byzantine Iconography”, Eastern Churches Review, 8, 113-127.
• Walter 1982, Walter, C., Art and Ritüel of the Byzantine Church, London.
• Weber 1905, Weber, A., Histoire de la Philosophie Europecnne, Paris.
• Veyne 1987, Veyne, P., “The Roman Empire”, History of Private Life from Pagan Rome to Byzantium, (ed. P. Ari`es- P.Veyne- G, Duby) Massachusetts.
• Yuhanna Bap. https://incil.info/kitap/Yuhanna/19 Erişim. 01 Mart 2024.
• http://www.pravoslavie.ru/foto/image5321.htm (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://www.dong.world/2020/08/the-royal-museums-of-turin-1-2-the-royal-palace-holy-shroud-chapel-androyal-library/ (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://media.ascensionpress.com/2014/04/10/christ-tomb-raider/ (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://calenda.org/385234?file=1 (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://www.oodegr.com/tourkika/eortes/kyriaki_orthodoxias.htm (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:The_funeral_procession_of_Jean_II.jpg (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• https://members.ancient-origins.net/articles/relics (Erişim Tarihi: 01.03.2024)