Metal Crosses Found During Excavations in Amorium

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 4, 271 - 294, 30.09.2024

Selda Uygun Yazıcı

https://doi.org/10.56170/propontica.1536503

Öz

The subject of this paper relates to the crosses that have been unearthed during archeological excavations conducted in Amorium Ancient City since 1988. As a symbol of Christianity, the cross signifies the crucifixion of Jesus, the pains he sustained and his death, and salvation of the mankind from their sins. The cross artifacts as the symbol of Christianity have a place in the Byzantine cultural heritage. One of the reasons explaining the large number of cross artifacts and their prevalence in museums, excavation works, and collections is the diversity of their usage. Preferred in every period for ritual and personal uses, these crosses used to pass in other hands and could be taken out of their place of manufacturing frequently as they are portable. The Amorium Ancient City is located in Hisar Village, Emirdağ District, Afyonkarahisar Province. It has a historical past starting around 2000 BC. In the city, which has been continuously settled, there are traces of Hittite, Phryg, Hellenistic, Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman settlements. Out of 21 artifacts found in Amorium excavations, 13 are pendant crosses, 3 are reliquary crosses, 2 are ceremonial crosses, 1 is consecration / donary cross, and 1 is ceremonial / consecration / donary cross. The crosses found Amorium excavations and made of silver, bronze, and iron date back to the Middle Byzantine Period. Embossment and engraving techniques are used in the ornaments of these crosses. These artifacts, which are in Greek and Latin forms, have been studied as per their stylistic characteristics and find-place relationship and compared with similar examples.

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Byzantine, Amorium, Metal Finds, Cross

Amorium Kazılarında Bulunan Madeni Haçlar

Öz

Bu makalenin konusunu Amorium Antik Kentinde 1988 yılından beri yürütülen arkeolojik kazılarda bulunmuş haçlar oluşturmaktadır. Haç, Hıristiyanlığın simgesi olarak İsa’nın çarmıha gerilmesini, çektiği acıları ve ölümünü, tüm insanlığı günahlarından kurtarışını simgeler. Hıristiyanlığın simgesi olan haç eserler, Bizans kültürel mirasında bir yer teşkil eder. Haç eserlerin sayısal çokluğu müze, kazı ve koleksiyonlarda yaygın olmasının nedenlerinden biri kullanım şekillerinin çeşitliliğidir. Litürjik ve kişisel kullanımda her dönem tercih edilen haçlar, taşınabilir olmaları nedeniyle sıklıkla el değiştirir ve üretildikleri coğrafyanın dışına çıkabilir. Amorium Antik Kenti günümüzde Afyonkarahisar İli, Emirdağ ilçesi, Hisar Köyü’nde yer alır. M.Ö. 2000’li yıllarda başlayan tarihsel bir geçmişe sahiptir. Kesintisiz olarak yerleşimin görüldüğü kentte, Hitit, Frig, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı izlerine rastlanır. Amorium kazılarında bulunan 21 eserin 13’ü pandantif, 3’ü röliker, 2’si tören, 1’i takdis, 1’i takdis/adak ve 1’i tören/takdis/adak haçıdır. Arkeolojik kazı çalışmalarında bulunan gümüş, bronz ve demirden üretilmiş haçlar Orta Bizans Dönemi’ne tarihlenmektedir. Haçların bezemelerinde kazıma ve kabartma tekniği kullanılmıştır. Yunan ve Latin haçı formunda olan eserler üslup özellikleri ve buluntu-mekân ilişkisine göre incelenip benzer örnekleriyle karşılaştırılmak suretiyle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Bizans, Amorium, Metal Buluntular, Haçlar

Kaynakça

• Acara-Eser 2010, Acara-Eser, M., “Hristiyanlıkta Haç Kültü ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyonunda Bulunan Bir Grup Haç”, Bizans ve Çevre Kültürler Prof. Dr. Yıldız Ötüken’e Armağan, (eds. S. Doğan– M. Kadiroğlu), İstanbul, 27-43.
• Acara-Eser 2015, Acara-Eser, M., “Komana Kazısı Metal Buluntularından Bir Grup: Röliker Haç”, Komana Ortaçağ Yerleşimi, (eds. D. B. Erciyas–M. N. Tatbul), İstanbul, 167-180.
• Acara-Eser 2019, Acara-Eser, M., “Objects from Daily Life at Komana: Jewelry”, Komana Small Finds, (eds. D. B. Erciyas–M. Acara-Eser), İstanbul, 77-103.
• Altun 2020, Altun, F. İ., “Bandırma Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemine Ait Bronz Haçlar”, DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7, 1, 133-151.
• Aydın 2009a, Aydın, A., “Türkiye Müzelerindeki Suriye Tipi Rölikerler”, Sanat Tarihi Dergisi, C. XVIII, 1, 1-23.
• Aydın 2009b, Aydın, A., “Hıristiyan Dinindeki Martir-Aziz ve Rölik Kültürünün Kilikya-Isaurya Bölgesi Hıristiyanlığına Yansımaları”, OLBA, XVII, 63-82.
• Belke–Restle 1984, Belke, K.–Restle, M., Galatien und Lykaonien Tabula Imperii Byzantini IV, Wien.
• Böhlendorf-Arslan 2012, Böhlendorf-Arslan, B., “Das Bewegliche Inventar eines Mittelbyzantinischen Dorfes: Kleinfunde aus Boğazköy”, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts BYZAS, (eds. B. Böhlendorf-Arslan– A. Ricci), İstanbul, 351-368.
• Carr 1997, Carr, A. W., 1997. “Popular Imagery”, The Glory of Byzantium. The Metropolitan Museum of Art, New York.
• Cleymans–Talloen 2018, Cleymans, S.–Talloen, P., “Protection in Life and Death: Pendant Crosses from the Cemetery of Apollo Klarios at Sagalassos, Turkey”, European Journal of Archaeology, 21, 2, 280-298.
• Cotsonis 1994, Cotsonis, J. A., Byzantine Processional Crosses. Dumbarton Oaks Byzantine Collection Publications, No. 10, Washington.
• Çakmakçı 2021, Çakmakçı, Z., “Thyateira Kazısı Bizans Dönemi Madeni Buluntuları”, THYATEIRA I, (eds. E. Akdeniz–B. Gür–N. Akıllı), İzmir. Demirel-Gökalp 2016, Demirel-Gökalp, Z., “Kütahya Müzesindeki Bazı Maden Eserler”, Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı. 50.Yıl Anısına, 41-268.
• Demirel-Gökalp et al. 2016, Demirel-Gökalp, Z.–Erel, A. C.–Tsivikis, N.–Uygun-Yazıcı, S., “2015 Yılı Amorium Kazısı”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 451-460.
• Demirel-Gökalp et al. 2019, Demirel-Gökalp, Z.–Erel, A. C.–Tsivikis, N.–Yılmazyaşar, H.–Kurt, M., “2018 Yılı Amorium Kazısı”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 567-578.
• Demirel-Gökalp et al. 2022, Demirel-Gökalp, Z.–Erel, A. C.–Tsivikis, N. –Yılmazyaşar, H.–Kurt, M., “2019 ve 2020 Yılı Amorium Kazıları”, 2019 ve 2020 Yılı Kazı Çalışmaları, 4, 567-518.
• Demirel-Gökalp 2021, Demirel-Gökalp, Z., “Amorium Kazılarında Bulunan Styluslar”, TÜBA-KED, 23/2021, 99-117. Elyiğit 2022, Elyiğit, U., “Bursa Arkeoloji Müzesi’ndeki Madeni Haç Örnekleri”, Art-Sanat, 18, 173- 200.
• Erel 2022, Erel, A. C., “Amorium Antik Kenti, Yukarı Şehir, Bazilika B”, Türkiye’de Bizans Çalışmaları. Yeni Araştırmalar, Farklı Eğilimler, (eds. K. Durak–N. Necipoğlu–T. Uyar), İstanbul, 243-262.
• Frazer–Cutler 1991, Frazer, M. E.–Cutler, A., “Reliquary”, Oxford Dictionary of Byzantium, (ed. A. Kazdan), New York, 1782-1783.
• Hamilton 1842, Hamilton W. J., Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia with Some Account of their Antiquities and Geology, Volume I, London.
• Harrison 1991, Harrison R. M., Amorium Excavations 1990: The Third Preliminary Report, Anatolian Studies, 41, 215-229. Ivison 2007, Ivison, E., “Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries)”, Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2, Byzantium, Pliska, and the Balkans, (ed. J. Henning), Berlin.
• Ivison 2010, Ivison, E., “Kirche und Religiöses Leben im Byzantinischen Amorium”, (eds. F. Daim– J. Drauschke), Byzanz– das Römerreich im Mittelalter, Teil 2,1 Schauplätze, Monographien des Römisch-Germanischen Zentralmuseums 84/2, 1, Mainz, 309-343.
• Ivison 2012, Ivison, E., Amorium Reports 3: The lower city enclosure finds reports and technical studies, İstanbul.
• Koçyiğit 2018, Koçyiğit, O., “Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi Bizans Dönemi Maden Haçları”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 35, 2, 110-121.
• Köroğlu 2004, Köroğlu, G., Anadolu Uygarlıklarında Takı, İstanbul. Köroğlu 2010, Köroğlu, G., “Yumuktepe Höyüğü Kazılarından Ortaçağ Takıları”, 13. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Denizli, 417-426.
• Kurt 2022a, Kurt, M., Amorium Kazıları Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi sırlı seramik buluntuları, (Yayımlanmamış doktora tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Kurt 2022b, Kurt, M., “Amorium Kenti Yukarı Şehir kazılarında 2013-2021 yıllarında bulunan Türk Dönemi madeni tarım aletleri”, (ed. B. Y. Olcay Uçkan), Anadolu’da Bir Çınar, Prof. Dr. M. Erol Altınsapan 60. Yaş Armağanı içinde, Eskişehir, 331-338.
• Lightfoot–Lightfoot 2007, Lightfoot, C.–Lightfoot, M., Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium, İstanbul. Lightfoot–Ivison 1997, Lightfoot, C. S.–Ivison, E. “The Amorium Project: The 1995 Excavation Season”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 51, 291-300.
• Lightfoot–Mergen 1997, Lightfoot, C.–Mergen, Y., “1996 yılı Amorium Kazısı”, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı, II, 343-366.
• Lightfoot et. al. 2006, Lightfoot, C.–Koçyiğit, O.–Yaman, H., “Amorium Kazısı, 2005”, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 271-294.
• Lightfoot et. al. 2007, Lightfoot, C.–Koçyiğit, O.–Yaman H., “Amorium Kazısı, 2006”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 443-466.
• Lightfoot et. al. 2008, Lightfoot, C.–Ivison, E.–Şen, M.–Yaman H., “Amorium Kazısı, 2007”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 201-226.
• Lightfoot et. al. 2009, Lightfoot, C.–Ivison, E.–Koçyiğit, O.–Şen, M., “Amorium Kazısı, 2008”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 133-158.
• Lightfoot et. al. 2010, Lightfoot, C.–Tsivikis, N.–Foley, J., “Amorium Kazıları 2009”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 47-68.
• Maremveliotaki 2002, Maremveliotaki, E., “Copper-alloy Pectoral Cross”, Everyday Life in Byzantium, Byzantine Hours. Works and Days in Byzantium. Haz. Demetra Papanikola-Bakirtzi, Athens, 499.
• Maniotis–Demirel-Gökalp 2021, Maniotis, E.–Demirel-Gökalp Z., Ring Pommeled Sword from Amorium, Sanat Tarihi Dergisi, 30, 2, 1281-1299.
• Okuyucu 2023, Okuyucu, D., “Erzurum Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemine Ait Bir Grup Madeni Haç”, Art-Sanat, 19, 365-392.
• Özdemir–Öztaşkın 2009, Özdemir, H.–Öztaşkın G. K., “Denizli Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemi Maden Haçlarından Bir Grup”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Denizli, 489-499.
• Paisidou 2002, Paisidou, M., “Copper-alloy Pectoral Cross”, Everyday Life in Byzantium, Byzantine Hours. Works and Days in Byzantium, (ed. D. Papanikola-Bakirtzi), Athens, 500.
• Linscheid 2004, Linscheid, P., “Middle Byzantine Textiles from Amorium, Anatolia”, Archaeological Textiles Newsletter, 38, 7-25.
• Linscheid 2007, Linscheid, P., “Middle Byzantine Textiles from Excavations at Amorium, Turkey”, (eds. A. de Moor,– C. Fluck), Methods of Dating Ancient Textiles of the 1st Millennium AD from Egypt and Neighbouring Countries. Proceedings of the 4th Meeting of the Study Group ‘Textiles from the Nile Valley,’ Antwerp, 16–17 April 2005, Tielt, 88-96.
• Linscheid 2012, Linscheid, P., Middle Byzantine Textile Finds from Amorium. Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, (eds. B. Böhlendorf-Arslan–A. Ricci), BYZAS, 15, 343-350.
• Pitarakis 2006, Pitarakis, B., Les Croix-Reliquaries Pectorales Byzantines En Bronze, Paris.
• Podskalsky 1991, Podskalsky, G., “Cross”, Oxford Dictionary of Byzantium, (ed. A. Kazdan), 1, New York.
• Schoolman 2010, Schoolman, M. E., Kreuze und kreuzförmige Darstellungen in der Alltagskultur von Amorium. Byzanz-Das Römerreich Im Mittelalter, 2, 1, 373-386.
• Sıddıki 2023, Sıddıki, F. İ., “Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi Koleksiyonundaki Bizans Dönemi Bronz Röliker Haçlar”, Art-Sanat, 20, 561–588.
• Tsivikis 2021, Tsivikis, N., “Amorium and the Ever-Changing Urban Space: From Early Byzantine Provincial City to Middle Byzantine Provincial Capital”, Space And Communities In Byzantine Anatolia, (eds. N. D. Kontogiannis– T. B. Uyar), İstanbul, 191-218.
• Uygun-Yazıcı 2023a, Uygun-Yazıcı, S., “1204’teki Latin İstilası: İki Rölik ve Sekiz Yüzyıllık Serüven”, Haçlı Seferleri Avrupa’dan Latin Doğu’ya Tarih Yazımı, Tasvirler Ve İlişkiler, Çanakkale, 183-197.
• Uygun-Yazıcı 2023a, Uygun-Yazıcı, S. “1204’teki Latin İstilası: İki Rölik ve Sekiz Yüzyıllık Serüven” Haçlı Seferleri Avrupa’dan Latin Doğu’ya Tarih Yazımı, Tasvirler Ve İlişkiler. Paradigma Akademi Yayınları. Çanakkale, 183-197.
• Ünal–Çakmakçı 2023, Ünal, C.–Çakmakçı, Z., “Halûk Perk Müzesi’nden Meryem ve Çocuk İsa Betimli Bir Grup Röliker Haçın İkonografik Bakımdan Değerlendirilmesi”, Art-Sanat, 20, 667-701.
• Ünlüler 2019, Ünlüler, Y., Kapadokya Bölgesi Müzelerindeki Bizans Dönemine Ait Madeni Haçlar”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yaman 2012, Yaman, H., Small Finds for the Dating of a Tomb at Amorium. Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, (eds. B. Böhlendorf-Arslan–A. Ricci), BYZAS, 15. 331-342.
• Yıldırım 2017, Yıldırım, B., Amorium Kazıları Büyük Mekan Maden Buluntuları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yılmazyaşar–Gökalp 2021, Yılmazyaşar H.–Demirel-Gökalp Z., Amorium’da Yukarı Şehir İç Sur Kazıları (2014-2018), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 4, 1017-1050.