Parion Güney/Tavşandere Nekropolisi 2005-2021 Yılı Buluntusu Hellenistik Dönem Unguentariumları Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 5, 49 - 82, 27.03.2025

Hasan Kasapoğlu , Gonca Fırat Bişkin

https://doi.org/10.56170/propontica.1596731

Öz

Parion, Kuzey Troas’ın önemli kentlerinden biri olup bugünkü Çanakkale’nin
Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Çanakkale Boğazı’nın
Anadolu kıyısında bulunan korunaklı iki limana sahip olup, bir liman kentinde
bulunması gereken unsurları bünyesinde barındırdığı için MÖ 8. yüzyıldan MS
14. yüzyıla kadar olan uzun zaman diliminde iskân görmüştür. Kazı çalışmalarına
2005 yılı itibariyle başlanan Güney/Tavşandere Nekropolisi ise antik kentin güneyinde,
güney kapısı ve güneydoğusundaki tepeler arasında kalan küçük bir vadi
içerisinde yer almaktadır. Bu çalışmada Parion Güney/Tavşandere Nekropolisi’nde
2005-2021 yılları arasında yapılan kazılarda mezar ya da mezar yakınlarından
ölü hediyesi olarak ele geçen Hellenistik Dönem unguentariumları ele alınmaktadır.
İncelenen unguentariumların hamurları kırmızımsı sarı, sarımsı kırmızı, açık
koyu kahverengi ve grinin değişik tonlarında olup genellikle kireç, kuvars ve mika
katkılıdır. Bu çalışmada Parion antik kentinin Hellenistik Dönemi’ne ait unguentariumların
genel özellikleri hakkında çıkarımlar yapmak hedeflenmiştir. Ayrıca
bu çalışma ile Roma Dönemi tipolojisi oluşturulan unguentariumların Hellenistik
Dönem örnekleri için de bir tipoloji oluşturularak bu kap türünün Parion repertuarındaki
kronolojik bütünlüğü sağlanacaktır. Parion’da ele geçen en erken unguentarium
MÖ 4. yüzyıl son çeyreğine aittir. Bu tarihten, MÖ 2. yüzyıl yoğunlukta
olmak üzere, MÖ 1. yüzyılın 2. yarısına kadar çok kalitelilerden (firnisli, bezemeli)
oldukça özensizlere kadar çeşitli kalitede ve tipte unguentarium Parion Güney/
Tavşandere Nekropolisinde mezar hediyesi olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Parion, Nekropolis, Hellenistik Dönem, Seramik, Unguentarium

Proje Numarası

SDK-2022-10192

A General Evaluation of the Hellenistic Period Unguentaria from the Parion South/Tavşandere Necropolis 2005-2021 Finds

Öz

Parion, one of the significant cities of Northern Troad, is located within the
borders of the Kemer Village in the Biga District of present-day Çanakkale. It has
two sheltered harbours on the Anatolian shore of the Dardanelles and has been inhabited
continuously from the 8th century BC to the 14th century AD, as it houses
the features that a harbour city should have. Excavations of the Southern Necropolis,
which is situated in a small valley south of the city, between the southern gate
and the hills to the southeast, commenced in 2005. This study examines the Hellenistic
unguentaria unearthed as grave goods or in the vicinity of graves during the
excavations conducted in the Southern/Tavşandere Necropolis of Parion between
2005 and 2021. The unguentaria are made of clay in varying shades of reddish-yellow,
yellowish-red, light and dark brown, and gray, often containing lime, quartz,
and mica. This study aims to analyze the general characteristics of the unguentaria
from the Hellenistic Period in Parion. Moreover, a typology will be developed for
the Hellenistic examples of unguentaria, complementing the typology already established
for the Roman Period, thereby contributing to the chronological integrity
of this vessel type within the Parion repertoire. The earliest unguentarium found
in Parion dates back to the last quarter of the 4th century BCE. From this period,
especially in the 2nd century BC, up until the second half of the 1st century BC,
various types and qualities of unguentaria (ranging from highly refined, glazed,
and decorated to quite simple ones) were used as grave offerings in the Parion
South/Tavşandere Necropolis.

Anahtar Kelimeler

Parion, Necropolis, Hellenistic Period, Ceramic, Unguentarium

Proje Numarası

SDK-2022-10192

Kaynakça

• Akkaş 2004, Akkaş, İ., 2008-2019 Yılları Arası Amphora Buluntuları Işığında Parion Antik Kenti Roma ve Erken Bizans/ Geç Roma Dönemi Ticari İlişkileri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Akkurnaz 2016, Akkurnaz, F. B., Eski Yunan ve Roma Kaplar-İşlevler, İstanbul.
• Anderson-Stojanovıć 1987, Anderson-Stojanovıć, V. R., “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria”, American Journal of Archaeology 91/1, 105-122.
• Aydın 2000, Aydın, Z., Çanakkale Müzesi’nde Bulunan Troas Bölgesi Unguentariumları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aydın Tavukçu 2006, Aydın Tavukçu, Z., Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Avram 2004, Avram A., “The Propontic Coast of Asia Minor”, An Inventory of Archaic and Classical poleis, (eds. M. H. Hansen - T. H. Nielsen), New York, 974-999.
• Bakan 2009, Bakan, C., Assos Nekropolü S-3 Açması Buluntuları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Baldıran 1999, Baldıran, A., “Stratonikeia’dan Unguentariumlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 335-356.
• Başaran et al. 2008, Başaran, C. - Keleş, V. - Kasapoğlu, H. - Ergürer, H. E., “Parion 2007”, KST 30, Cilt 1, Ankara, 53-66.
• Başaran et al. 2012, Başaran, C. - Keleş, V. - Kasapoğlu, H. - Ergürer, H. E., Parion “2011 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 34, Cilt 1, Çorum, 347-364.
• Başaran et al. 2013, Başaran, C. - Keleş, V. - Ful, Ş. D. - Kasapoğlu, H. - Ergürer, H. E., “Parion 2012 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 35, Cilt 1, Muğla, 398-414.
• Başaran-Kasapoğlu 2014, Başaran, C. - Kasapoğlu, B. E., “Parion Güney Nekropolisi 2005-2013”, Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı – Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı, (eds. H. Kasapoğlu - M. A. Yılmaz), Ankara, 117-138.
• Berlin 1999, Berlin, A. M., “Studies in Hellenistic Ilion: The Lower City. Stratified Assemblages and Chronology”, Studia Troica Band 9, 73-157.
• Blegen et al. 1964, Blegen, C. W. - H. Palmer, Young, R. S., “The North Cemetery”, Corinth, Vol. XIII, The American School of Classical Studies at Athens, Princeton, New Jersey.
• Cook 1973, Cook, J. M., The Troad: An Archaeological and Topographical Study, London, 364.
• Demir 2020, Demir, A., Giresun Müzesi’nde Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium, ADerg 2020; XXV: 131-147.
• Doğan 2022, Doğan, T., Unguentaria in the Edirne Arhaeology and Etnography Museum [Edirne Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ndeki Unguentariumlar], ADerg, Nisan / April; XXVIII: 149-174.
• Dündar 2006, Dündar, E., Hellenistik ve Roma Dönemleri Patara Unguentariumları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Dündar 2008, Dündar, E., Patara Unguentariumları, Patara IV. 1, İstanbul.
• Edwards 1975, Edwards, G. R., Corinthian Hellenistic Pottery, Corinth, Vol. 7, No. 3, American School of Classical Studies at Athens.
• Ergürer 2012, Ergürer, H. E., Parion Roma Dönemi Seramiği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ersoy 2020, Ersoy, A., Smyrna/İzmir Hellenistik Dönem Seramiği, İstanbul.
• Fırat 2012, Fırat, M., “Isparta Müzesi Seramik Koleksiyonu: Unguentaria”, I. Ulusal Pisidia Araştırmaları Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2012 (27), 294-311.
• Foça 2019, Foça, S., Teos Batı Nekropolisi: Mezar Tipolojisi ve Buluntuları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Georgiadou 2005, Georgiadou, A., Totenkult und elische Grabkeramik spätklassischer und hellenistischer Zeit, Teil I: Text, University Studio Press, Thessaloniki.
• Gürdal 1999, Gürdal, T., Smintheion Hellenistik Dönem Seramiği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tuluk 1999, Tuluk, G. G., “Die Unguentarien Im Museum Von İzmir” Anatolia Antiqua, 7, 127-166.
• Goldman 1940, Goldman, H., “The Acropolis of Halae”, Hesperia 9, 1940, 381-514.
• Hellström 1965, Hellström, P., Labraunda, Pottery of Classical and later date Terracotta Lamps and Glass, Swedish Excavations and Researches, Vol II., Part 1, Lund.
• Jones 1950, Jones, F. F., “The Pottery”, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, (ed. H. Goldman), Volume I., The Hellenistic and Roman Periods, 149-296.
• Kasapoğlu 2007, Kasapoğlu H., “Parion Nekropolü Mezar Tipleri”, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı, (eds. B. Can – M. Işıklı, ), İstanbul, 481-520.
• Kasapoğlu 2008, Kasapoğlu, H., Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kasapoğlu 2013, Kasapoğlu, H., “VII. Nekropol”, Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, (ed. C. Başaran), İstanbul, 107-136.
• Kasapoğlu 2019, Kasapoğlu, B. E., Parion Güney Nekropolisi Arkaik Dönem Mezar ve Konteksleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kasapoğlu et al. 2020, Kasapoğlu, H. - Keleş, V. - Fırat, G., “Parion Yamaç Hamamı 1515-1260 Depoziti Batı Yamacı Seramikleri”, Turkish Studies-History, 15 (1), 91-122.
• Kaya 2019, Kaya, D., Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları Unguentariumları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Kaya-Temür 2021, Kaya, B. - Temür, A., “Amisos’tan Bir Grup Mezar Buluntusu: Unguentarium”, TÜBA-KED 23, 141-160.
• Keleş 2012, Keleş, V. “I. Giriş”, Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, (ed. C. Başaran), İstanbul, 19- 26.
• Keleş 2014, Keleş, V., “Parion Nekropolü’nde Ele Geçen Dört Altın Obje Üzerine Yeni Bir Değerlendirme” (A New Evaluation on Four Golden Objects Recovered from the Necropolis of Parion), OLBA XXII, 117-128.
• Keleş et al. 2015, Keleş, V., Ergürer, H. E. - Kasapoğlu, H. - Çelikbaş, E. - Yılmaz, A. - Kasapoğlu, B. E. - Oyarçin, K. - Yılmaz, M. D. - Akkaş, İ., “Parion 2015 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 38, Cilt 1, Edirne, 23-46.
• Keleş et al. 2018, Keleş, V. - Ergürer, H. E. - Kasapoğlu, H. - Çelikbaş, E. - Oyarçin, K. - Kaba, H. - Yılmaz, A. - Kasapoğlu, B. E. - Yılmaz, M. D. - Akkaş, İ. - Akın, E., “Parion 2017 Sezonu Kazı, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları”, KST 40, Cilt 1, Çanakkale, 595-616.
• Keleş et al. 2023, Keleş, V. - Kasapoğlu, H. - Oyarçin, K. - Kaba, H. - Kasapoğlu, B. E. - Yılmaz, A. - Yılmaz, M. D. - Özmen, S. - Tuğrul, S. - Çırak, M. T. - Yılmaz, Z., “Parion 2020 Sezonu Kazı, Restorasyon-Konservasyon ve Antropoloji Çalışmaları”, Anatolian Archeology, 2, 55-93.
• Keleş-Oyarçin 2022, Keleş, V. - Oyarçin, K., Parion Akropolü Doğu (İç) Suru Geç Roma Definesi, İstanbul.
• Knigge 1976, Knigge, U., Der Südhügel, Kerameikos: Ergebnisse der Ausgrabungen, Berlin.
• Magie 2003, Magie, D., Anadolu’da Romalılar 3, Batı Anadolu Kent Devletleri, (çev. N. Başgelen), İstanbul.
• Mitsopoulos 1991, Mitsopoulos. V. L., Die Basilika am Staatsmarktin Ephosos Kleifunde, 1. Teil: Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit, FİE IX 2/2.
• Nasıfoğlu 2021, Nasıfoğlu, D., Adana Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Özdemir 2019, Özdemir, E., Kazı Buluntuları Işığında Nif Dağı Kırsal Kesim Hellenistik Dönem Keramikleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü, Denizli.
• Özmen 2024, Özmen, S., Parion Teritoryumu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Pemberton 1985, Pemberton, E. G., “Ten Hellenistic Graves in Ancient Corinth”, Hesperia, Vol. 54, No. 3, 271-307. Ramsay 1960, Ramsay. W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, İstanbul.
• Rotroff 1997, Rotroff, S. I., Hellenistic Pottery Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, Part 1: Text, Part 2: Illustrations, The Athenian Agora, Vol. 29, The American School of Classical Studies at Athens, Part 1.
• Rotroff 2006, Rotroff, S. I., Hellenistic Pottery: The Plain Wares, The Athenian Agora, Vol. 33, The American School of Classical at Athens, 2006.
• Rotroff - Oliver 2003, Rotroff, S. I. - Oliver, A., The Hellenistic Pottery From Sardis: The Finds Through 1994, London.
• Rudolf 1978, Rudolf, W., “Hellenistic Fine Ware Pottery and Lamps from above the House with the Idols at Mycenae”, The Annual of the British School at Athens, Vol. 73, 213-234.
• Saraçoğlu 2011, Saraçoğlu, A., “Hellenistic and Roman Unguentaria From the Nekropolis of Tralleis”, Anatolia 37, 1-42.
• Sevin 2001, Sevin, V., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara.
• Süzer 2019, Süzer, H., Hellenistik ve Roma Dönemleri Sinop Unguentariumları, (Yayımlanmamış Yüksel Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Schäfer 1968, Schäfer, J., Hellenistische Keramik Aus Pergamon, Berlin.
• Smetana-Scherrer 1982, Smetana-Scherrer, R., Alt-Ägina II, 1: Spätklassische und Hellenistische Keramik, Mainz.
• Şimşek 2011, Şimşek, C., Laodikeia Nekropolü (2004-2011) Katalog, Laodikeia Çalışmaları 1.2., (ed. C. Şimşek), Ege Yayınları.
• Şimşek 2021, Şimşek, C., Laodikeia Kilisesi Sondaj Buluntuları Hellenistik Dönem Seramiği, Laodikeia Çalışmaları 6, Ege Yayınları.
• Tuğrul 2024, Tuğrul, S., Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Parion’da Nekro-Sosyal Süreklilik ve Değişim: Güney (Tavşandere) Nekropolü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Türker 2005, Türker, A. Ç., “Myra’da Aziz Nikolaos’un Yağ Kültüyle İlişkili Seramik Kaplar”, Adalya, VIII, 2005. Yannikouri-Patsiada 1994, Yannikouri, A. - Patsiada, V., “Pottery Groups from the Cemetery of Rhodos. A Contribution to Hellenistic Pottery”, Hellenistic Pottery from the Aegean, MYTILINI, 103-125.
• Yaşar 2010, Yaşar, A., Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Zapheiropoulou - Chatzidakis 1994, Zapheiropoulou, (eds. Chatzidakis, P. - Kypraiou, L.), (eng. trans. Delos, D. H.), “House of the Lake”, South Well in the Atrium, Hellenistic Pottery from the Aegean, MYTILINI.