A Group of Axes/Chisels from the Sivas Archaeology Museum

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 5, 23 - 48, 27.03.2025

Ali Özcan , Ali Alkan

https://doi.org/10.56170/propontica.1615542

Öz

Ten metal artefacts registered in the inventory of the Sivas Archaeology Museum
constitute the subject of this article. This study publishes two axes with handle
holes, one ceremonial axe with a handle hole, four lugged axes, two flat axes/
chisels, and one stonemason’s hammer. Six of the axes studied (Cat. No. 2-8) have
previously been the subject of a scientific publication. Two axes with handle holes
(Cat. No. 9, 10) and two flat axes/chisels (Cat. No. 1, 2) are published here for the
first time.
The provenance of these 10 metal artefacts reveals that they were acquired by
the Sivas Archaeology Museum through purchase and confiscation. Cat. No. 2 was
recovered as a surface find from the Kümbet Village Mound, Zara District, Sivas
Province. The find locations of nine artefacts (Cat. No. 1, 3, 10) are unknown. The
10 metal artefacts were compared with similar examples recovered during excavations
and found in museums. The artefacts were dated by analogy and assigned to
the Early, Middle, and Late Bronze Ages, and the Iron Age.
The examination of the artefacts provided information about their usage areas
and functions. They were likely utilized for daily use, warfare, woodwork, stonemasonry,
and organic objects and as ritual objects. Cat. No. 3 is considered to have
been imported to Anatolia. The artefacts dating to the Late Bronze Age (Cat. No.
5-8) resemble the Hittite types. They also show parallels in shape and characteristics
with artefacts recovered from Western and Northern Anatolian centres.

Anahtar Kelimeler

Ceremonial Axe, Lugged Axe, Flat Axe/Chisel, Bronze Age, Sivas Archaeology Museum.

Sivas Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Balta/Keski

Öz

Sivas Arkeoloji Müzesi envanterine kayıtlı 10 metal eser bu makalenin konusunu
oluşturmaktadır. Bu çalışmada 2 sap delikli balta, 1 sap delikli tören baltası, 4
kolcuklu balta ve 2 yassı balta/keski, 1 taşçı çekici yayınlanmaktadır. Bu çalışmada
ele alınan baltalardan 6 adet eser (Kat. No. 2-8) daha önce bir bilimsel yayının konusu
olmuştur. 2 sap delikli balta (Kat. No. 9, 10) ve 2 yassı balta/keski (Kat. No. 1,
2) ilk kez yayınlanmaktadır.
Ele aldığımız 10 metal eser, Sivas Arkeoloji Müzesi’ne satın alma ve müsadere
yollarıyla gelmiştir. 2 katalog numaralı eser, Sivas İli, Zara İlçesi, Kümbet Köyü
Höyüğü üzerinde yüzey buluntusu olarak ele geçmiştir. 9 eserin (Kat. No. 1, 3-10)
buluntu konumlarına dair bilgi bulunmamaktadır. 10 metal eser, kazı çalışmalarında
ele geçen ve müzelerde bulunan benzer eserler ile karşılaştırılmıştır. Analoji
yöntemiyle tarihlendirilmesi yapılan eserlerin, Erken, Orta, Geç Tunç Çağı ve Demir
Çağı’na tarihlendiği anlaşılmıştır.
Eserlerin müzede incelenmesinden kullanım alanları ve işlevleri hakkında bilgiler
elde edilmiştir. Sivas Arkeoloji Müzesi’nde bulunan baltaların, günlük kullanım,
savaş, ritüel objesi, ahşap işleri, taş işçiliği ve organik nesneler için kullanılmış
aletler oldukları söylenebilir. Sivas Arkeoloji Müzesi’nde bulunan baltalardan
3 katalog numaralı eserin Anadolu’ya ithal olarak ulaştığı değerlendirilmiştir. Geç
Tunç Çağı’na tarihlenen eserler (Kat. No. 5-8) Hitit balta tipleri ile benzer özelliktedir.
Sivas Arkeoloji Müzesi’nde bulunan baltaların Batı ve Kuzey Anadolu’da ele
geçen benzer eserlerle biçim ve özellik açısından paralellik gösterdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tören Baltası, Kolcuklu Balta, Yassı Balta/Keski, Tunç Çağı, Sivas Arkeoloji Müzesi.

Kaynakça

• Akdeniz – Karaca 2004, Akdeniz, E. – Karaca, Ö., “Pirot Höyük’de Bulunan Kolcuklu Yassı Balta ve Bu Tip Baltaların Anadolu’da Yayılımı”, Anadolu Araştırmaları, 17, 1, 51-66.
• Akurgal 2001, Akurgal, E., The Hattian And Hittite Civilizations, Ankara. Alkım et. al. 2003, Alkım, U.B. – Alkım, H. – Bilgi, Ö., İkiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci, Dönem Kazıları (1976-1980), Ankara.
• Andre 1922, Andre, W., Die Archaischen Ischtar-Tempel in Assur, Leipzig. Anlağan – Bilgi 1989, Anlağan, Ç. – Bilgi, Ö., Sadberk Hanım Müzesi. Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul.
• Archi – Venturi 2013, Archi, A. – Venturi, F., Tell Afis In The Thirteenth Century B.C.E: Under Rule of The Hittites, Near Eastern Archaeology, 76, 4, 214-222.
• Atasoy 1976, Atasoy, S., “İstanbul Arkeoloji Müzesinden Seçme Luristan Bronzları”, Anadolu Araştırmaları, 4, 163- 169, Lev. I-II.
• Bilgi 1994, Bilgi, Ö., “Samsun Müzesi Protohistorik Çağ Silahları ve Orta Karadeniz Bölgesi Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”, Türk Tarih Kongresi XI, 1, 253-268, Levha 53-58.
• Bilgi 1999, Bilgi, Ö., “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları (1993 ve 1994 Dönemleri Sonuçları)”, Anadolu Araştırmaları, 15, 137-165.
• Bilgi 2001a, Bilgi, Ö., “Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatının Kökeni ve Gelişimi”, Belleten, LXV, 242, 1-35.
• Bilgi 2001b, Bilgi, Ö., Prehistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri Hind-Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni Bir Yaklaşım, İstanbul.
• Bilgi 2005, Bilgi, Ö., “Orta Karadeniz Bölgesi M.Ö. 2. Binyılı Metal Silahları”, V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 02-08 Eylül 2002, (ed. A. Süel), Ankara, 119-149.
• Bittel 1944, Bittel, K., “Ein Bronzefund aus Kleinasien”, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, 48, 1-8.
• Bittel – Naumann 1939, Bittel, K. – R. Naumann, “Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Boğazköy 1938”, Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft zu Berlin, 77, 1-46.
• Bittel et. al. 1967, Bittel, K. – Naumann R. – Otto, H., Yazılıkaya. Architektur, Felsbilder, Inschriften und Kleinfunde, Leipzig.
• Boehmer 1979, Boehmer, R.M., Die Kleinfunde aus der Unterstadt von Bogazköy: Grabungskampagnen 1970-1978, Boğazköy-Hattuša 10, Berlin.
• Calmeyer 1969, Calmeyer, P., Datierbare Bronzen aus Luristan und Kirmanshah, Berlin.
• Çetin 2015, Çetin, C., “Isparta Müzesi’ne Ait Bir Grup Tunç Silah Hakkında Değerlendirme”, Olba, XXIII, 111-151.
• De Jesus 1980, De Jesus, P.S., The Development Of Prehistoric Mining And Metallurgy in Anatolia, Part ii, Oxford.
• Dönmez 2008, Dönmez, Ş., “Halûk Perk Müzesi’nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli Bir Grup Metal Eser”, (eds. İ. Delemen – S. Çokay-Kepçe – A. Özdizbay – Ö. Turak), Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, Euergetes, I. Cilt, Antalya, 405-411.
• Duru 1983, Duru, R. “Kuruçay Höyüğü Kazıları 1981”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, 31-38.
• Erdoğdu 2022, Erdoğdu, M., Kayseri’de ve Kayseri Arkeoloji Müzesindeki Hitit Dönemine Ait Eserler, Kayseri.
• Erkanal 1977, Erkanal, H., Die Äxte Und Beile Des 2. Jahrtausends In Zentralanatolien, München.
• Ertem 1988, Ertem, H., Korucutepe I., 1973-1975 Kazı Yıllarında Ele Geçen Erken Hitit-İmparatorluk Çağı Arası Buluntuları, Ankara.
• Fidan et. al. 2017, Fidan, E. – Massa, M. – Mcilfatrick, O. – Üyümez, M. – İlaslı, A., Afyon Arkeoloji Müzesi’nden Tunç Çağlarına Tarihlenen Bir Grup Metal Eser, Colloquium Anatolicum, 16, 55-70.
• Gimbutas 1965, Gimbutas, M., Bronze Age Cultures in Central and Eastern Europe, Paris-The Hague-London.
• Godard 1931. Godard, A., Les Bronzes Du Luristan, Ars Asiatica XVII, 1-112, Pl. I-LXVIII, Paris. Haerinck – Overlaet 2013, Haerinck, E. – Overlaet, B., “An Early Bronze Age Tomb Near Khorramabad (W-Iran) Herzfeld’s Gılviran Revisited”, Iranica Antiqua, XLVIII, 39-76.
• Işıklı – Baştürk 2010, Işıklı, M. – Baştürk, M.B., “Bronze Axes From The Erzurum-Kars Region An Elementary Corpus”, Istanbuler Mitteilungen, 60, 39-65.
• Karaca 1985, Karaca, Ö., “Pirot Höyük 1983 Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 6, 37-48.
• Karauğuz 2005, Karauğuz, G., Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında M.Ö. II. Binde Orta Anadolu’nun Güney Kesimi, Konya.
• Keskin 2019, Keskin, H.L. “An Anatolian Type Metal Hammer-Axe From Bodrum Museum Of Underwater Archaeology And Some Remarks On The Development, Production And Symbolic Value Of This Type”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 59, 1, 70-99.
• Koşay 1951, Koşay, H.Z., Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alacahöyük Kazısı 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
• Koşay – Turfan 1959, Koşay, H.Z. – Turfan, K., “Erzurum Karaz Kazısı Raporu”, Belleten XXIII, 91, 349-413.
• Koşay – Akok 1966, Koşay, H.Z. – Akok, M., Alaca Höyük Kazısı 1940-1948’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
• Koşay – Akok 1973, Koşay, H.Z. – Akok, M., Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflerine Ait İlk Rapor, Ankara.
• Lamb 1937, Lamb, W., “Excavations At Kusura Near Afyon Karahisar”, Archaeologia, 86, 1-64.
• Lamb 1938, Lamb, W., “Excavations at Kusura Near Afyon Karahisar: II”, Archaeologia, 87, 217-273.
• Lloyd – Mellaart 1955, Lloyd, S. – Mellaart, J., “Beycesultan Excavations: First Preliminary Report”, Anatolian Studies, 5, 39-92.
• Maxwell-Hyslop 1949, Maxwell-Hyslop, R., “Western Asiatic Shaft-Hole Axes”, Iraq, 11, 1, 90-129.
• Maxwell-Hyslop 1953, Maxwell-Hyslop, R., “Bronze Lugged Axe- Or Adze Blades From Asia”, Iraq, 15, 1, 69-87.
• Mellink 1960, Mellink, M.J., Archaeology in asia minor, American Journal of Archaeology, 64, 1, 57-69.
• Muscarella 1988, Muscarella, O.W., Bronze And Iron Ancient Near Eastern Artifacts In The Metropolitan Museum Of Art, New York.
• Müller-Karpe 1993, Müller-Karpe, A., “Hethitische Dechsel”, Istanbuler Mitteilungen 43, Festschrift für Peter Neve, zum 65. Geburtstag am 3. April 1994 von Freunden und Kollegen, 227-234.
• Müller-Karpe 1994, Müller-Karpe, A., Altanatolisches Metallhandwerk. Neumünster.
• Nobari et. al. 2015, Nobari, A.R.H. – Kamaladdin, N. – Zahra, K. – Kouhpar, S.M.M., “New Look At Spike Butted Axe/Adz-Axes In Iran”, Socrates, 3, 3, 40-61.
• Oğuz 1933, Oğuz, R., “Anadolu Arkeologya Tarihinde Alişar Hafriyatı”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, I, 22-63.
• Osten 1937a, Osten, von der H.H., The Alishar Hüyük. Season of 1930-32, Part II, Chicago.
• Osten 1937b, Osten, von der H.H., The Alishar Hüyük Season of 1930-32, Part III, Chicago.
• Overlaet 2003, Overlaet, B., The Early Iron Age In Pusht-i Kuh, Luristan, Luristan Excavation Documents 4, Acta Iranica, 40, Lovanii.
• Ökse – Toy 1992, Ökse, T. – Toy, N., “Sivas Müzesinde Bulunan Tunç Baltalar”, Türk Arkeoloji Dergisi, 30, 135-147.
• Özcan 2024, Özcan, A., “Konya Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Metal Eser”, Oannes, 6, 1, 105-135.
• Özgen – Engin 2010, Özgen, E. – Engin, A., “Oylum höyük, 2008”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 31, 3, 1-20.
• Özgüç 1978, Özgüç, T., Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar, Ankara.
• Özgüç 1980, Özgüç, T., Çorum Çevresinde Bulunan Eski Tunç Çağı Eserleri, Belleten, XLIV/175, 459-466, Res.-Fig. 1-3, Lev.-Pl. I-XIV.
• Özgüç 1982, Özgüç, T., Maşat Höyük II. Boğazköy’ün Doğusunda Bir Hitit Merkezi, Ankara.
• Przeworski 1935, Przeworski, S., “Der Grottenfund Von Ordu. Ein Beitrag Zu Den Kleinasiatisch-Kaukasischen Beziehungen Am Ende Des II. Jh.V.Chr”, Archiv Orientální, VII, 3, 390-414.
• Przeworski 1939, Przeworski, S., Die Metallindustrie Anatoliens In Der Zeit Von 1500-700 Vor Chr. Rohstoffe, Technik, Produktion, Leiden.
• Schachner 2009, Schachner, A., “Die Ausgrabungen In Boğazköy-Hattuša 2008”, Archäologischer Anzeiger, 1. Halbband, 21-72.
• Süel 2020, Süel, M., “Ortaköy-Şapinuva 2015 Kazı Çalışmaları”, 6. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (ed. S. Şengül – Ö. İpek), Çorum, 53-64.
• Süel – Süel 1996, Süel, A. – Süel, M., “1994 Yılı Çorum-Ortaköy Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 17, 1, 263-282.
• Süel – Süel 2004, Süel, A. – Süel, M., “2002 Yılı Ortaköy-Şapinuwa Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 25, 2, 229-234.
• Süel – Süel 2005, Süel, A. – Süel, M., “Ortaköy/Şapinuwa Ören Yerinde 2003 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 26, 2, 243-250.
• Süel – Süel 2013, Süel, A. – Süel, M., Šapinuwa: Hitit Devleti’nin Başka Bir Başkenti, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, (ed. M. Doğan-Alparslan – M. Alparslan), İstanbul, 178-193.
• Türker et. al. 2018, Türker, A. – Şarbak, A. – Çırak, M.T. – Tırıl, C.G., “Devret Höyük Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Uygulamaları”, TÜBA-AR Özel Sayı, 107-137.
• Umurtak 1996, Umurtak, G., “Maden Eserler”, Kuruçay Höyük II. 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşmeleri, (ed. R. Duru), Ankara, 56-126.
• Yağcı – Kaya 2012, Yağcı, R. – Kaya, F.H., “Soli Pompeiopolis Kazıları 2010”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 33, 2, 169-177.
• Yener 2011, Yener, A., “Hittite Metals At The Frontier: A Three-Spiked Battle Ax from Alalakh”, Metallurgy: Understanding How, Learning Why. Studies in Honor of James D. Muhly, (ed. P.P. Betancourt – S.C. Ferrence), Philadelphia-Pennsylvania, 265-272.
• Yıldırım 2011, Yıldırım, T., “Kültepe Silahları”, Anadolu’nun Önsözü. Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbulda, (ed. F. Kulakoğlu – S. Kangal), İstanbul, 116-123.
• Yiğitpaşa – Yağcı 2020, Yiğitpaşa, D. – Yağcı, A., “Ordu Müzesi’nde Korunan ve MÖ 2. Bine Tarihlendirilen Tunç Kolcuklu Balta”, Mors Immatura Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anısına, (ed. K.S. Girginer – G. Dardeniz – A. Gerçek – F. Erhan E. Genç – İ. Tuğcu – Ö. Oyman-Girginer – M.C. Fırat – H. Gerçek – M.F. Tufan), İstanbul, 531-541.
• Yiğitpaşa – Çakır 2021, Yiğitpaşa, D. – Çakır, N., “Samsun Müzesi’nden Tunç Çağı’na ve Demir Çağı’na Tarihlenen Bir Grup Metal Silah”, Asobid, 9, 379-409.