TANZİMAT DÖNEMİ’NDE BİGA SANCAĞI KAZALARINDA KIPTİYAN CİZYESİ

Yıl 2024, , 29 - 70, 29.06.2024

Behçet Loklar

https://doi.org/10.59250/raedergisi.1483915

Öz

Kıptilerin şer’i bir vergi olan ve Gayrimüslimlerden alınması lazım gelen cizye vergisine tabi tutulmaları, karmaşık bir tarihsel problematik olarak görülmektedir. Osmanlılardan önce Kıptilerin ehl-i kitap olarak değerlendirip değerlendirilemeyecekleri hukukî olarak tam bir cevap bulamamıştır. Osmanlılar bu durumu pragmatik bir şekilde değerlendirebilmiş ve ister Müslüman olarak görülsün, isterse de görülmesinler Kıptilerden cizye vergisi kadimden olageldiği gibi Tanzimat döneminde de alınmıştır.
Tanzimat döneminde Biga Sancağının her bir kazasında Kıpti nüfus bulunmaktaydı ve bunların her biri istisnasız Müslüman ismi taşımaktaydı. Biga Sancağı Kıptileri, çeşitli usullerle cizye vergisini ödemişlerdir. Vergi toplanma sürecinde kendileri için müstakil cizye defterleri oluşturulmuş ve bu şekilde kayıt altına alınmışlardır. Bu çalışmamızda, Tanzimat döneminde Biga Sancağı kazalarında yaşayan Kıptiler için hazırlanan cizye defterleri ana araştırma grubunu oluşturmaktadır. Biga Sancağı kazaları arasında cizyenin toplanma yöntemleri, verginin miktarları ve Kıptiler arasında dağılımı bu makalede üzerinde durulan konulardır. Kıptilerin kaza içerisindeki sosyal ve ekonomik durumları, meslekî uğraşları, vergi tahakkuk ettirilen kişilerin özel durumları cizye defterleri üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır. Verginin toplanması sürecinde uygulanan değişikliklere Kıptilerin verdikleri tepkiler ve yaşanan sorunlar çalışmada ayrıca üzerinde durulan konular arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Cizye, Çingene, Kıptiyan, Tanzimat

THE GYPYS JIZJA IN THE KAZAS OF BİGA SANJAK IN THE TANZIMAT PERIOD

Öz

The imposition of the jizya tax on the Gypys, a sharia tax that must be levied on non-Muslims, is a pivotal historical issue. The Ottomans, unlike their predecessors, could pragmatically address the question of whether the Gypys could be considered a People of the Book (ehl-i kitap). Consequently, the jizya tax was levied on Gypys, regardless of their religious status, as was the norm in the Ottoman period.
During the Tanzimat period, there was a Gypy population in each kaza of the Sanjak of Biga, and each bore a Muslim name without exception. The Gypys of the Sanjak of Biga paid the jizya tax in various ways. During the tax collection process, separate jizya registers were kept for them and recorded in this way. This study's leading research group consists of the jizya books prepared for the Gypys living in the kazas of Biga Sanjak during the Tanzimat period. Among the kazas of Biga Sanjak, the methods of collecting the jizya, the amounts of the tax and its distribution among the Gypys are the issues emphasized in this research article. The social and economic status of the Gypys in the kazas, their occupational occupations, and the private circumstances of the people to whom the tax was levied were tried to be determined through these registers. The reactions of the Gypys to the changes implemented during the tax collection process and the problems experienced are also among the issues emphasised in the study.

Anahtar Kelimeler

Jizja, Roma, Gypsy, Tanzimat

Kaynakça

• ALTINÖZ, İsmail, Osmanlı Toplumunda Çingeneler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• BARKAN, Ömer Lütfi, XV ve XVI’inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları Birinci Cilt: Kanunlar, İstanbul Üniversitesi Yayınlarından Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul 1943.
• BECKER, C. H, “Cizye”, MEB İslâm Ansiklopedisi, Cilt 3, Ankara 1964, s. 199-201.
• DEVELLİOĞLU. Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Yayınları, Ankara 2003.
• DİNGEÇ, Emine, “Kocaeli Sancağı’nda Çingeneler ve Cizye Meselesi”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, 2-4 Mayıs 2014, Kocaeli 2015, s. 547-554.
• EBÛ UBEYD, Kitab-ûl Emval, Çev. Cemaleddin Saylık, Düşünce Yayınları, İstanbul 1981.
• FAYDA, Mustafa, Hz. Ömer Döneminde Gayrimüslimler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1989.
• GÖKBİLGİN, Tayyib, “Çingeneler”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C. 3, Ankara 1964, s. 420-426.
• GÜLSOY, Ufuk, “Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlikten Muâfiyet Vergisi: Bedel-i Askerî (1855-1909)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 37 İsmet Miroğlu Hatıra Sayısı, İstanbul 2002, s. 93-118.
• GÜLSOY, Ufuk, Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı’nın Gayrimüslim Askerleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• GÜRAN, Tevfik, “19. Yüzyıl Temettüat Tahrirleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Haz. Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, s. 75-94.
• İBN RÜŞD, Bidâyetü’l- Müctehid (Mezheplerarası Mukayeseli İslâm Hukuku), Çev. Ahmed Meylânî, Beyan Yayınları, İstanbul 1991.
• İMÂM EBU YUSUF, Kitabü’l- Harâc, Çev. Müderris-zade Muhammed Atâ’ullah Efendi, Sadeleştiren İsmail Karakaya, Akçay Yayınları, İstanbul 1982.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 31-65.
• KARAMANOĞLU, Muhsin, “Bolu, Kütahya, Karesi, Biga, Hüdavendigar ve Kocaeli Sancaklarında Çingenelerden Alınan Cizye İle İlgili Bir Belge”, Çele Dergisi, S. 29, Bolu 1965, s. 25-35.
• KAYA, Remzi, “Ehl-i Kitap”, Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 10, İstanbul 1994, s. 516-519.
• KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara 1985.
• KAZICI, Ziya, Osmanlılarda Vergi Sistemi, Şamil Yayınları, İstanbul 1977.
• MARUSHIAKOVA, Elena; POPOV, Vesselin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingeneler, Çev. Bahar Tırnakçı, Homer Kitabevi, İstanbul 2006.
• MAVERDÎ, El- Ahkâmu’s- Sultâniyye, Çev. Ali Şafak, Bedir Yayınları, İstanbul 1976.
• NEDKOFF, Boris Christoff, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye”, Belleten, Çev. Şinasi Altundağ, Cilt VIII, Sayı 32, Ankara 1944, s. 599-652.
• ÖZTÜRK, Yücel, “XIX. Asrın Ortalarında Sultaniye Kazası”, Çanakkale Tarihi, Cilt 2, Değişim Yayınları, İstanbul 2008, s. 899-1052.
• ŞENER, Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul 1990.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
• ÜÇOK, Bahriye, İslâm Tarihi Emevîler – Abbasîler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• YILDIZ, Mehmet, “1856 Islahat Fermanına Giden Yolda Meşruiyet Arayışları: Uluslararası Baskılar ve Cizye Sorununa Bulunan Çözümün İslâmî Temelleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 7, İstanbul 2002, s. 75-114.
• YILGÜR, Egemen, “Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve “Çingeneler”: Vergi, Askerlik ve Adlandırma Meseleleri”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 18, 2018, s. 267-3202.
• Osmanlı Vergi Mevzuatı, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoneix Yayınları, İstanbul 2006.
• KULU, Mustafa, A Brief History of the Dardanelles Jews During Early Tanzimat Years (1839-1845), (Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2005.
• LOKLAR, Behçet, Tanzimat Dönemi’nde Biga Sancağı’nda Cizye Rejimi, (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2012.
• SÖNMEZ, Ali, Hicrî 1251-1255 ( M. 1835-1839) Tarihli Çanakkale Şer’iyye Sicilinin Sosyo-Ekonomik Yapısının Değerlendirilmesi ve Transkripsiyonu, (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 1998.
• ŞİMŞEK, Bedreddin, Temettuat Defterlerine Göre Biga Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1840-1845), (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2013.