ON THE THEMATIC APPEARANCES OF THE "GYPSY" TYPE IN AHMET MİTHAT EFENDİ'S ÇİNGENE NOVEL AND CERVANTES' WORKS CALLED GYPSY GIRL (LA GITANILA)

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 71 - 93, 29.06.2024

Dinçer Atay

https://doi.org/10.59250/raedergisi.1500325

Öz

In his novels, Ahmet Mithat Efendi, who is accepted as the first teacher of Turkish literature, is not concerned with technicality and stays true to the principle of teaching by entertaining. Identifying his existence with the act of writing, Ahmet Mithat Efendi did not remain indifferent to the leading names of world literature. Raising the topic of ethnical groups, among others, in his works, he actually authored works that specifically focused on some ethnical groups. One of them, Çingene (Gypsy), was a part of his series Letaif-i Rivayat (Beautiful Stories). Created based on the idea of transferring knowledge to society through likable stories and sayings, it will be possible to read this series from a new perspective when it is associated with Cervantes' las Novelas Ejemplares (Exemplary Novels) which he wrote before Don Quixote. Thus, it will be possible to perceive national / local literary works in conjunction with works that constitute world literature.
The present article will comparatively evaluate the perception and image of Gypsies as described in the novel Çingene, which is one of the first texts of Turkish literature that specifically focuses on Gypsies, and the one described in the novella De La Gitanilla as a piece of world literature that also deals specifically with Gypsies. In this evaluation, the article will remain faithful to the theoretical framework offered by the Comparative Literature discipline.

Anahtar Kelimeler

Gypsies, Ahmet Mithat, Çingene, Cervantes, De La Gitanilla.

AHMET MİTHAT EFENDİ’NİN ÇİNGENE VE CERVANTES’İN ÇİNGENE KIZI (LA GİTANİLLA) ADLI ESERLERİNDE “ÇİNGENE” TİPİNİN TEMATİK GÖRÜNÜMLERİ ÜZERİNE

Öz

Türk Edebiyatında hâce-i evvel olarak kabul gören Ahmet Mithat Efendi, romanlarında teknik kaygıdan ziyade eğlendirerek öğretme ilkesine sadık kalır. Varlığını yazma eylemi ile birleştiren Ahmet Mithat Efendi, dünya edebiyatının önde gelen isimlerine de kayıtsız kalmamıştır. Bununla birlikte eserlerinde etnik grupların varlığını da gündeme taşıyan Ahmet Mithat Efendi, bazı etnik gruplara dair müstakil eserler de ortaya koyar. Bunlardan biri olan Çingene isimli eseri, Letâif-i Rivâyât serisinin içinde yer alır. Topluma bilgi aktarımını hoşa gidecek hikâyeler ve sözlerle gerçekleştirme anlayışıyla teşkil edilen bu seri, Cervantes’in ünlü eseri Don Kişot’tan önce yazdığı las Novelas Ejemplares (Örnek Alınacak Romanlar/Hikâyeler) eseri ile ilişkilendirildiğinde yeni okuma imkânları kendini gösterecektir. Böylece ulusal edebî ürünlerle dünya edebiyatını teşkil eden eserleri bir bakışla algılamak mümkün olacaktır.
Bu makalede Türk edebiyatında Romanları müstakil olarak konu edinen ilk metinlerinden Çingene romanında somutluk kazanan Roman algısı ve imajı ile yine dünya edebiyatında Romanları müstakil olarak işleyen Çingene Kızı novellasındaki Roman algısı ve imajı karşılaştırmalı olarak değerlendirilecektir. Bu değerlendirme yapılırken karşılaştırmalı edebiyat disiplininin sunduğu kuramsal çerçeveye sadık kalınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat, Cervantes, Çingene, Çingene Kızı. Romanlar

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

Yok.

Teşekkür

Yok.

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (2000). Çengi. Hzl. Erol Ülgen – M. Fatih Andı. Ankara: TDK.
• Ahmet Mithat Efendi (2001). “Çingene”. Letaif-i Rivayat. Hzl.: Fazıl Gökçek – Sabahattin Çağın. İstanbul: Çağrı Yayınları 437-496.
• ASSÉO, Henriette (2004). Çingeneler – Bir Avrupa Yazgısı. Çev.: Orçun Türkay. İstanbul YKY.
• AYTAÇ, Gürsel (2016). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• CERVANTES, Miquel de (2008). Çingene Kızı. Çev.: Adnan Özer. İstanbul: Notos Kitap.
• CUMA, Ahmet (2018). “Genel ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi’nin (Komparatistik) Ulusal ve Dünya Edebiyatları Ekseninde Kuramsal Açılımı”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi SEFAD. 39:1-26.
• DUYGULU, Melih (2023). Türkiye’de Çingene Müziği-Batı Grubu Romanları’nda Müzik Kültürü. İstanbul: YKY.
• ENGİNÜN, İnci (1999). Mukayeseli Edebiyat. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ENGİNÜN, İnci (2013). “Ahmet Mithat Efendi: Yazarın Yaşama Gücü”. Yeni Türk Edebiyatı. 7(7-16).
• ENGİNÜN, İnci (2018). “Halide Edip’in İlk Roman Denemesi: Çingene Kızı”. Yeni Türk Edebiyatı. 18:25-36.
• GÖKÇEK, Fazıl (2006). “Don Kişot’tan Ahmet Mithat Efendi’ye”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Nisan 2006. 12: 9-20.
• GÜRBİLEK, Nurdan (2007). Köy Ayna, Kayıp Şark. İstanbul: Metis Yayınları.
• HANCOCK, Ian (2020). “Ayrılış Noktaları: Hindistan Dışındaki Ataların Yolları”. Romanlar – Tarihleri, Kökenleri, Göç Yolları, Dilleri, Eğitimleri ve Gelenekleri. Hristo Kyuchukov – Ian Hancock. Ed. Ve Çev.: Emine Dingeç. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Namık Kemal (2005). “Mukaddime-i Celâl”. Celâleddin Harzemşah. Hzl. Oğuz Öcal. Ankara: Akçağ Yayınları.
• NEUMAHR, Uwe (2018). Miguel de Cervantes – Deli Dolu Bir Hayat. Çev.: Erol Özbek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKAY, M. Orhan (1989). “Ahmed Midhat Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 100-103.
• ÖZER, Adnan (2020). “Çevirmenin Önsözü ve Yeni Basım İçin Çingene Kızı’nı Sunuş”. Çingene Kızı. Çev.: Adnan Özer: İstanbul: Notos Kitap, 9-20.
• PARLA, Jale (2009a). Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• PARLA, Jale (2009b). Babalar ve Oğullar – Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• SINAR, Alev (2003). “Yazarlarımızın Gözüyle Çingeneler”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 8:143–164.
• Şerif Hulusi, ([20 Mayıs-20 Haziran] 1937). “Mukayeseli Edebiyat”. Her Ay. 1(3):146-157.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1988). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. 7. Bs. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TİEGHEM, Paul Van (2017). Mukayeseli Edebiyat. Çev.: Yusuf Şerif Kılıçel. Hzl.: Eren Yavuz. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• ÜLGEN, Erol – Andı, M. Fatih (2000). “Ön Söz”. Çengi – Kafkas – Süleyman Muslî. Ankara: TDK. IV-VII.
• WELLEK, René – Warren, Austin (2011). Edebiyat Teorisi. Çev.: Ö. Faruk Huyugüzel. İstanbul: Dergâh Yayınları.