Turkish instruments in Gelibolulu Mustafa Ali’s Mevaidü’n-Nefais

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 2479 - 2495, 31.08.2021

Seda Tüfekçioğlu

https://doi.org/10.12975/pp2479-2495

Cited By: 2

Öz

Social life, ethical behaviors and etiquette are explained in the work named Mevaidü’n-Nefais Fi Kavâdi’l-Mecalis, written by the Ottoman author Gelibolululu Mustafa Ali who lived in the last quarter of the 16th century. This work, which he wrote in 1587, is a continuation of his work named Kavâ‘idü’l-Mecâlîs, presented to Murad III. Some parts of the work, written in Turkish as prose, and some parts are written in verse. Besides, Arabic and Persian verses, hadiths, proverbs and idioms are included in the work. The first of the two copies of Meva‘idü’n-Nefâis was found by Raif Yelkenci in Bayezid, Istanbul. The second copy was found in the Bursa Orhangazi Library in 1951. This article bases on Istanbul Raif Yelkenci copy translated by Mehmet Şeker. The original of the text was also examined for translation errors made on some musical terms. Besides, the aforementioned instruments were analyzed by comparing them with those described in 15th century source works and 17th century Evliya Çelebi’s Seyahatname. Instrument classifications are specified according to the Hornbostel-Sachs system such as idiophones, membranophones, chordophones and aerophones. In the sixteenth chapter of this work, under the heading “ Envâ’i sâzun teşbîhâtı ve sâyir sâzendeler ahvâlî beyânındadurki zikrolunur”, the simulations of various instruments and the situations of those who play other instruments are explained. The classes and names of the instruments identified in this work are given as follows; eleven instruments such as muğni, qanun, oud, şeşhane, kopuz, tanbur, şeşta, santur, çarhane, çeng, kemânçe classified as stringed instruments (chordophones); six instruments such as nay, erganun, musikar, nay-i Irakî, mansûr, surna, kemânçe classified as wind instruments (aerophones); four instruments such as def, çağana, çârpâre, filcan classified as percussion instruments (membranophones/idiophones). Besides, the names of five instruments used in mehter music such as nefir, nakkara, zinc (sanc), nakkarava, drum are given together with the surna (zurna), but these instruments are not disclosed. Ali entered into the technical features of the instruments from time to time, but he enabled us to obtain indirect information about the instruments and understand the characteristics of the instruments, mostly by making analogies. The fact that the instrument names are included in this work, written in the 16th century, is important in terms of our knowledge about the instruments used of the period and for understanding that it was performed in the musical assemblies. Also, when we compare it with other works of the period, the existence of these instruments with similar names is confirmed.

Anahtar Kelimeler

gelibolulu mustafa ali, mevaidü’n-nefais, musical assemblies

Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Mevaidü’n-Nefais adlı eserinde Türk çalgıları

Öz

XVI. yüzyılın son çeyreğinde yaşamış olan Osmanlı müellifi Gelibolulu Mustafa Ali’nin kaleme aldığı Mevaidü’n-Nefais Fi Kavâdi’l-Mecalis adlı eserinde sosyal hayat, ahlaki davranışlar ve görgü kuralları anlatılmaktadır. Bu eserin on altıncı bölümünde dönemin mûsikî meclisleri ve çalgılarına da yer verilmiştir. Dönemin çalgılarının adlarının eserde verilmiş olması döneme ait hangi çalgıların kullanıldığını anlamak bakımından önemlidir. Bu çalışma İstanbul Raif Yelkenci nüshasının Mehmet Şeker tarafından yapılan çevirisinden faydalanılarak kaleme alınmıştır. Çeviride bazı mûsikî terimleri üzerinde yapılan çeviri hataları için metnin orijinali de incelenmiştir. Ayrıca yine adı geçen çalgılar XV. yüzyıl kaynak eserlerde anlatılan ve XVII. yüzyıl Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde anlatılan çalgılar ile de karşılaştırılarak incelenmiştir. Hornbostel-Sachs sistemine göre çalgı sınıflandırmaları belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

gelibolulu mustafa âlî, mevaidü’n-nefais, çalgılar, sosyal hayat, eğlence meclisleri

Kaynakça

• Akan, H; Balos, M.; Aslan, M. (2013). An ethnobotanical research on handmade musical instruments in Şanlıurfa, Sout East Anatolia. Şanlıurfa
• Akdoğan, B. (1996). Fethullah Şirvânî ve Mecelletun Fi’l-Mûsıka adlı Eserinin XV. Yüzyıl Türk Musikisi Nazariyatındaki Yeri”, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Ankara
• Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Aksoy, B. (2008). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Altaylı-Von Mende, R. (2014). Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Mevaidü’n-Nefais Fi Kavaidi’l-Mecalis Adlı Eserinde Adabımuşeret, Gelibolulu Mustafa Âlî Çalıştayı Bildirileri, Ankara: TDK Yay.
• Arslan, F., Erkoçoğlu, F. (2013). Ziryab, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.44, İstanbul.
• Apaydın, Y. (2013). Mûsikî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul c.31.
• Baysun, C. (1956). Mevâ’idü’n-Nefâ’is Fî Kavâ’idi’l-MecÂlîs (Tıpkıbasım), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yeniçağ Tarihi Kürsüsü Yay.
• Can, N. Unutulan Sazımız Miskal, Gazi Üniversitesi Fakültesi Dergisi, c.24, sy.3, Ankara 2004, s.194
• Çelik, B. (2001). Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbu’l Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Farmer, H. G. (1929). A History of Arabian Music, İngiltere.
• Gazimihal, M. R. (1975). Türk Vurmalı Çalgıları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökçen, İ. (2017). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Çalgılar, Ankara: Ürün Yayınları
• Gökyay, O. Ş. (1977). Hafızların, Hanendelerin ve Guyendelerin Hallerini Anlatır Gelibolu'lu Âlî’nin ve Kavaidü'l-mecalis Adlı Kitabının Otuz Yedinci Bölümü, Musiki Mecmuası c.29, sy.327, İstanbul.
• İsen, M. (1988). Gelibolulu Mustafa Âlî, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Jenkins, J. L. (1970). Musical Instruments, London: Horniman Museum London, Inner London Education Authority.
• Kamiloğlu, R. (2007). Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî adlı Eseri, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabaşoğlu, C. (2010). Abdülkâdir-i Merâği’nin Makâsıdü’l-Elhân Adlı Eseri, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karakaya, F. (2001). Kanun, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.24, İstanbul.
• Karakaya, F. (2012). Ud, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.42, İstanbul.
• Karakaya, F. (2009). Santur, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.36, İstanbul.
• Karakaya, F. (2010). Tambur, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.39, İstanbul.
• Koç, F. (2010). Abdülaziz B. Abdülkâdir Merâğî ve Nekâvetü’l-Edvâr İsimli Eserinin XV. Yüzyıl Mûsikî Nazariyatındaki Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kütükoğlu, B. (1989). Âlî Mustafa Efendi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.2
• Ögel, B. (1987). Türk Kültür Tarihine Giriş, c.8, Ankara.
• Ögel, B. (1987). Türk Kültür Tarihine Giriş, c.9, Ankara.
• Öksüz, M. A. (1998). Türk Musikisinde Tanbur Sazının Gelişimi, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özbek, M. (2014). Türk Halk Müziği El Kitabı I, Terimler Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Özcan, N. (1994). Def, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.9, İstanbul.
• Özcan, N. (1997). Hânende, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.16, İstanbul.
• Öztekin, A. (1996). Gelibolulu Mustafa Âlî, Câmiu’l-Buhûr der MecÂlîs-i Sûr, Ankara.
• Öztuna, Y. (1969). Türk Musikisi Ansiklopedisi, c.1, 1969, İstanbul: MEB Yay.
• Römer, C. (2011). Gelibolulu Mustafa Âlî Çalıştayı Bildirileri, Mustafa Âlî’nin Eserlerinde Aliterasyon, Ankara.
• Sarıoğlu, H. (1998). Bitkisel Örücülük Hammaddelerinden Söğüt (Salix L.) ve Kargı Kamışı'nın (Arundo donax L.) Bazı Teknolojik Özelliklerinin incelenmesi, Tarım Bilimleri Dergisi, c.4(1)
• Soydaş, M. E., Beşiroğlu, Ş. (2007). Osmanlı Sarayında Çalgılar, Basılmamış̧ Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şeker, M. (1989). Kavâdi’l-MecÂlîs Tahlil Denemesi ve Metin Neşri, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy.5, İzmir.
• Şeker, M. (1997). Mevaidü’n-Nefâis Fi Kavâdi’l-MecÂlîs, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Tıraşçı, M. (2013). Kitabü Keşfû’l-Hümûm ve’l-Kürab Fî Şerhi Âleti’t-Tarab İsimli Anonim Mûsikî Eseri, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pekin, E. (2003). Sûrnâmenin Müziği, 16. yüzyılda Osmanlı’da Çalgılar, sy.1, Dipnot
• Sarı, A. (1985). Geleneksel Türk Sanat Müziği Çalgıları, Lisans Bitirme Ödevi.
• Tekin, H. (1999). Lâdikli Mehmed Çelebi ve er-Risâletü’l-Fethiyye’si, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Tetik, S. (2011). Türk Mûsikîsinde Santur, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Topaloğlu, B. (2005). Muğnî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.30, İstanbul.
• Turabi, A. H. (2002). İbn Sînâ’nın Kitâbü’ş-Şifâsı’nda Mûsıkî, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Tüfekçioğlu, S. (2015). XV. Yüzyıl Edvâr Kitaplarında Enstrümanlar, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Tümer, G. (1993). Circîs, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.8, İstanbul.
• Usbeck, H. (1968). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.239
• Usbeck, H. (1968). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.241
• Usbeck, H. (1969). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.249
• Usbeck, H. (1969). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.252
• Usbeck, H. (1969). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.253
• Usbeck, H. (1970). Türklerde Musiki Aletler, Musiki Mecmuası, sy.255
• Uslu, R. (2001). Musiki Mecmuası, sy.471.
• Uslu, R. (2018). Meragi’nin Son Müzik Eseri Zevâid-i Fevâid-i Aşere, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Uygun, N. (1996). Safiyyuddîn Abdulmu’min Urmevî ve Kitâbu’l-Edvârı, Basılmamış̧ Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.