An investigation on the traces of nevbet-i müretteb in different geographies

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 2823 - 2842, 30.12.2021

Ali İhsan Alemli Nilgün Doğrusöz Dişiaçık

https://doi.org/10.12975/rastmd.2021927

Cited By: 1

Öz

Various changes have occurred in Turkish music culture since prehistory. In this process, music culture has taken its present form by constantly transforming. In the 10th century, Farabî did not accept the thoughts of Pythagoras about the sounds of the planets that he had put forward hundreds of years ago, and he developed the 17-tone sound system on the Khorasan Drum by explaining the occurrence of the sound by striking the objects against each other. Farabî, with his work al-Mûsîḳa'l-kebîr, guided many music people who came after him in the history of maqam music.
Farabi's 17-sound system in maqam music showed its effect for many years with the contributions of Urmevî and appeared in the edvars of theorists such as Abdülkadir Merâgi, Yusuf Kırşehrî, Hızır bin Abdullah, Ahmedoğlu Şükrullah. In these edvars, perde (pitchs), makam (maqams) and usûl (rhytmic cycles) are shown with circles, and information about musical genres is given along with the âvâze, şûbe and terkip. Various genres and forms have emerged within the framework of maqam music in different centuries and geographies. One of them is nevbet-i müretteb, which has influenced music circles for centuries. Nevbet-i müretteb, which is a long-term music genre consisting of four or five parts in the same makam, has been compared to a suite by some musicologists. There is extensive information about nevbet-i müretteb, especially in the works of Abdülkadir Merâgi. In addition, Yusuf Kırşehrî, Hızır bin Abdullah and Seydî gave various information about nevbet-i müretteb in their works.
Despite the great interest of nevbet-i müretteb in music circles for a long time, the fact that its name was not mentioned as of the 16th century and there were very few studies on the subject necessitated this research.
In this study, using the descriptive approach in the scanning model of the qualitative research method, the transformation of the nevbet-i müretteb in different cultures was evaluated in terms of the concepts of interculturality and intertextuality. In these evaluations, an interdisciplinary approach was taken within the fields of history, musicology, literature and sociology.
As a result of this research, it has been determined that nevbet-i müretteb has undergone a transformation as a result of intercultural interactions by establishing intertextual relations. This transformation spreads over a wide geography and appears with different names in different cultures. Species found to be similar to nevbet-i müretteb: Nuba in Andalusia and Maghreb countries, fasıl in Turkey, waslah in Syria and Egypt, dastgah in Iran, mugam in Azerbaijan, maqam in Iraq, Uzbekistan and Tajikistan it manifests itself as maqam (shashmaqam) in, nobat in Malaysia, and muqam in East Turkestan. It is possible to point out the nuba, which we encountered in the 8th and 9th centuries in written sources, as the oldest of the mentioned species, for the starting point of nevbet-i müretteb.
It can be thought that this research, which examines the effects of nevbet-i müretteb on its traces in different geographies, will constitute a resource for researchers who will study on the subject with a limited literature. In the studies to be carried out after this study, it may be possible to reach a reconstructed nevbet-i müretteb with the comparative analyzes of the cyclical works still performed in various cultures.

Anahtar Kelimeler

interculturality, intertextuality, nevbet-i müretteb, nuba

Nevbet-i Müretteb’in farklı coğrafyalardaki izleri üzerine bir inceleme

Öz

Tarih öncesinden itibaren Türk müzik kültüründe çeşitli değişmeler meydana gelmiştir. Müzik kültürü bu süreçte, sürekli dönüşerek günümüzdeki şeklini almıştır. 10. Yüzyılda Farabî, Pisagor’un yüzlerce yıl önce ortaya koyduğu gezegenlerin sesleriyle ilgili düşüncelerini kabul etmeyip sesin meydana gelişini cisimlerin birbirlerine vurulmasıyla açıklayarak Horasan Tamburu üzerinde 17’li ses sistemini geliştirmiştir. Daha sonraları bu ses sistemi, Urmevî’nin de katkılarıyla uzun yıllar etkisini göstererek Abdülkadir Merâgi, Yusuf Kırşehrî, Hızır bin Abdullah, Ahmedoğlu Şükrullah gibi teorisyenlerin edvarlarında karşımıza çıkmıştır. Farklı yüzyıllar ve coğrafyalarda bu sistemi kullanan çeşitli tür ve formlar meydana gelmiştir. Bunlardan biri makam müziğinde yüzyıllar boyunca müzik çevrelerini etkileyen nevbet-i mürettebdir. Nevbet-i mürettebin uzun bir dönem müzik çevrelerince büyük ilgi görmesine karşın yaklaşık 16. yüzyıl itibarıyla adından söz edilmeyişi bu araştırmanın yapılması gereğini doğurmuştur. Bu araştırma sonucunda nevbet-i mürettebin metinlerarası ilişkiler kurularak kültürlerarası etkileşimler neticesinde bir dönüşüme uğradığı tespit edilmiştir. Bu dönüşüm, geniş bir coğrafyaya yayılarak farklı kültürlerde farklı isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Nevbet-i müretteb; Mağrip ülkelerinde nuba, Türkiye’de fasıl, Suriye ve Mısır’da waslah, İran’da destgâh, Azerbaycan’da mugam, Irak’da makam, Özbekistan ve Tacikistan’da makam (şaşmakom), Malezya’da nobat, Doğu Türkistan’da muqam olarak kendini gösterir. Nevbet-i mürettebin çıkış noktası için, bahsi geçen türlerin en eskisi olarak yazılı kaynaklarda 8. ve 9. yüzyıllarda karşılaştığımız nubayı işaret etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

kültürlerarasılık, metinlerarasılık, nevbet-i müretteb, nuba

Kaynakça

• Abbasoğlu, Z. Y. (2015). 15. yüzyıl Herat mûsikî ekolü ve Benâî’nin Risâle-i Mûsikî’si [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Abubakr, Z. (2017). Shashmaqom. İçinde D. Rahimov (Ed.), Intangible cultural heritage in Tajikistan, Dushanbe publisher house (s. 68) R-Graph. Agayeva, S. (1979, Eylül). Seyid Nesîmî’nin şiirlerinde musiki motifleri. Mûsiki Mecmuası. 359, 5-6.
• Agayeva, S. (2007). Nevbet-i müretteb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 41-43, İstanbul.
• Asker, R. & Asker, L. (2008). Kâşgarlı Mahmut ve 11. yüzyıl musikisi üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8 (1), 31-34.
• And, M. (2003). Music, song and the performing arts. Tradition: Past and present developments. İçinde E. İhsanoğlu (Ed.), The different aspects of islamic culture (s. 704). UNESCO Publishing.
• Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matla’ adlı eseri üzerine bir çalışma, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi. Behar, C. (2015). Osmanlı/Türk musıkisinin kısa tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Braudel, F. (2017). II. Felipe döneminde Akdeniz ve Akdeniz dünyası (M. A. Kılıçbay, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Chebbak, M. (2017). Un pont entre les deux rives la musique arabo-andalouse, Association la Revue Nouvelle, 2017/2, 70-79. https://doi.org/10.3917/rn.172.0070
• Cunio, K. E. (2008). Intercultural composition and the realisation of ancient and medieval music. University of Western Sydney.
• Çakır, A. (2010). Necmeddîn Kevkebî’nin müzik teorisi, Etüt Yayınları.
• Çelik, B. B. (2001). Hızır bin Abdullah’ın Kitabü’l Edvar’ında makamlar [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Davis, R. (2004). Ma’luf: Reflections on the Arab Andalusian music of Tunisia. Lanham. MD: Scarecrow Press.
• Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehrî’nin müzik teorisi. Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Eken Küçükaksoy, F. M. (2009). Türk fasıl müziği geleneği, Fasıl Serisi I/Kürdilihicazkâr Faslı. 1, 3-11. İTÜ TMDK Yayınları.
• Farhat, H. (2004). The Dastgah Concept in Persian Music, Cambridge University Press.
• Erkoçoğlu, F. & Arslan, F. (2013). Ziryâb, İslam Ansiklopedisi, 44, 464-465.
• Farmer, H. G. (1945). The minstrelsy of the Arabian nights, Hinrichsen Edition.
• al-Faruqi, L. I. (1985). The suite in Islamic history and culture, The World of Music, 27 (3), 46-66.
• Hodeir, A. (1992). Müzik türleri ve biçimleri (İ. Usmanbaş, Çev.). İletişim Yayınları.
• İnayet A. (2007). Uygur on iki makamı ve edebiyatı, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2 (2), Bahar.
• Jung, A. (1989). Quellen der traditionellen kunstmusik der Usbeken und Tadschiken mittelasiens (Beiträge zur Ethnomusikologie 23), Hamburg: Verlag der Musikalienhandlung Karl Dieter Wagner.
• Kahraman, S.A. & Dağlı, Y. (1999). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî III. Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S.A., Dağlı, Y. & Dankoff, R. (2003). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî VIII. Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
• Kolukırık, K. (2009). Abdülkâdir Merâgî ve Şerhu’l-Edvâr adlı eserinin XIV. yüzyıl Türk mûsikîsi nazariyatındaki yeri [Yayımlanmamış doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Lucas, A. E. (2019). Music of a thousand years a new history of Persian musical traditions. Oakland: University of California Press.
• Marks, E. (t.y.). Andalusian nuba. https://www.jewishmusic.huji.ac.il/content/andalusian-nuba
• Mason, J. (1996). Qualitative researching. Sage.
• Neubauer, E. (1995). Safi al-Din al-Urmawi. In C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs and G. Lecomte (Eds.), The encyclopaedia of Islam, 8, 806.
• Özaydın, A. (2007). Nevbet, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 38-41. https://islamansiklopedisi.org.tr/nevbet
• Pacholczyk, J. (1993). Early Arab Suite in Spain: An investigation of the past through the contemporary living traditions. Revista de Musicología 16 (1), 358-66.
• Popescu-Judetz, E. (2007). Türk Musıki Kültürünün Anlamları (B. Aksoy, Çev.). Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2014). Osmanlıda Fasıl, Yeni Türkiye Türk Musikisi Özel Sayısı. 57, 1144-1150. Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi.
• Racy, A.J. (1983). The waslah: A compound-form principle in Egyptian music. Arab Studies Quarterly 5(4), 396-403.
• Raja Iskandar bin Raja Halid. (2015). The malay nobat: A history of encounters, accommodation and development [Yayımlanmamış doktora tezi]. King’s College.
• Sachs, C. (1943). The rise of music in the ancient world. W.W. Norton and Co. Inc.
• Seljuq, A. (1976). Some notes on the origin and development of naubat. Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 49 (1), 141-142.
• Shiloah, A. (1995). Music in the world of Islam: Socio-cultural study. MI: Wayne State University Press.
• Sumits, W. & Levin, T. (2012). Maqom traditions of the Tajiks and Uzbeks. İçinde Theodore Levin, and Elmira Köchumkülova (Eds.), Music of Central Asia: An introduction. Indiana University Press.
• Tafalla, M. C. (2007, 25 Ocak). Intermusicalité. http://sens-public.org/articles/377/
• Turan, O. (2008). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. Ötüken Neşriyat.
• Uslu, M. & Kurtuldu, Ö. R. (2018). Kültürlerarası iletişimde müziğin yeri ve toplumsal yansıması, “Türk- Macar kültürü üzerine bir değerlendirme”. 25. İstanbul Türk müziği festivali “Çölleşen ruhumuzu müzikle yeşertelim” Müzikte Stratejik Yaklaşımlar Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Eğitim, Kurumlar, Kültür Politikaları, Yayıncılık, Terminoloji. 209-219.
• Uslu, R. (2017). Nevbet-i müretteb: XI-XV. yüzyılların gözde musiki biçimi nasıldı? Müzikolojik değerlendirme. Türk Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 15, 176-204.
• Wright, O. (1992). Words Without Songs. Routledge.
• Wright, O. (1993). Nawba. C.E. Bosworth et al. (Eds) Encyclopedia of Islam içinde, vol. 7: 681-8. Leiden: Brill.
• Wright, O. (2014). Theory in Mamluk Cairo. Ashgate Publishing Limited.