Abduh-Reşid Rızâ ve Tabâtabâî’nin Tefsirlerinde Kadın Konusuna Yaklaşımları

Yıl 2019, Sayı: 16, 346 - 371, 20.12.2019

Süleyman Mollaibrahimoğlu İmran Çelik

https://doi.org/10.32950/rteuifd.632708

Öz

XIX. yüzyılda etkili olmaya başlayan
modernleşme hareketleriyle birlikte kadın konusu, temel haklar, toplumsal
cinsiyet, toplumdaki statüsü gibi farklı boyutları ile İslâm dünyasının
gündemini meşgul etmeye başlamıştır. Bu konu XXI. yüzyılda da aynı sorunlar
üzerinden hâla tartışılmaktadır. Çalışmamızda ele aldığımız Abduh
(1849-1905)-Reşid Rızâ (1865-1935) ve Tabâtabâî (1904-1981) de XIX ve XX.
yüzyılda yaşamış müfessirlerdir. Abduh ve Reşid Rızâ yaşadıkları dönemde İslâm
dünyasının kadına bakışını, Kur’an ve sahih hadis kaynaklarından uzaklaşmasına;
hurafe, bâtıl inanç ve taklid çıkmazında olmasına bağlayarak Müslümanlara;
Kur’an’a, sahih hadis kaynaklarına, ilk dönem saf din anlayışına dönmeyi
tavsiye etmişlerdir. Aynı zamanda kadın konusunda hem öz eleştiri yapmış hem de
özgün fikirler öne sürmüşlerdir. Tabâtabâî ise Şîa’nın geleneksel kadın
algısının dışına çıkamamakla birlikte, kadının değeri/konumu ve kadın-erkek
eşitliği hususunda önemli eleştiriler yapmış, insanlık tarihinde problem olarak
ele alınan kadın konusunun din referanslı değil, eril bakış açısı, gelenek,
kültür ve birtakım hırslardan kaynaklandığını ileri sürmüştür. Bu makalede
kadının değeri/konumu, kadın-erkek eşitliği, Abduh-Reşid Rızâ ve Tabâtabâî’nin
tefsirlerinin içerik analizi yapılarak değerlendirilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kadın, Kadın-Erkek Eşitliği

Evaluating Abduh-Rashid Reza’s and Tabâtabâî’s Views and Criticisms about Disrupted Concept Women in the Islamic World in the 20th Century

Öz

With the modernization movements that started to be
effective in the 19^th century, the issue of women began to occupy
the agenda of the Islamic world with its different dimensions such as
fundamental rights, gender and status in society. This topic is still debated
over the same problems in the 21th century.
Abduh (1849-1905), Rashid Reza (1865-1935) and Tabâtabâî (1904-1981), who
are included in the study, are commentators who lived in the 19^th
and 20^th centuries. Abduh and Rashid Reza recommended the Muslims to
return to the Qur'an, the authentic sources of hadith, and the early
understanding of pure religion as the Islamic world’s view on women had
alienated from the Qur'an and the authentic sources of hadith and been affected
by superstitions and imitations. Also, they put forward unique ideas on the
issue of women and criticized themselves. Although Tabâtabâî did not go beyond
Şia’s traditional perception of females, he made important criticisms about the
value / position of women and the equality of women and men and he argued that
the issue of women, which is considered as a problem in human history, is not
based on religion, but on masculine perspective, tradition, culture and a
number of ambitions. In this
article, the value / position of women and gender equality were evaluated by
doing content analysis of Abduh-Rashid Reza and Tabâtabâî's commentaries.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Woman, Equality of women and men

تقييم الانتقادات والآراء لمحمد عبده - محمد رشيد رضا والطباطبائي حول تصورهم لنظرة النساء في العالم الإسلامي التي تدهورت في القرن العشرين

Öz

قضية
المرأة في ظل حركات التحديث التي ظهر تأثيرها في القرن التاسع عشر بدأت تحتل مكانة
مهمة في العالم الإسلامي بأبعادها المختلفة مثل: الحقوق الأساسية والجنوسة ووضعها
الشرعي في المجتمع. ولا يزال هذا الموضوع يناقش من خلال القضايا نفسها في القرن
الواحد والعشرين أيضا.

عبده
(1849 - 1905)- رشيد رضا (1865-1935) والطباطبائي (1904-1981) الذين
تناولناهم  في دراستنا  هم من المفسرين الذين عاشوا في القرنين التاسع
عشر والعشرين. عبده ورشيد رضا يربطان نظرة العالم الإسلامي إلى المرأة في الفترة
التي عاشا فيها بالابتعاد عن القرآن الكريم والسنة النبوية الصحيحة وسقوط المسلمين
في ورطة الخرافات والاعتقادات الباطلة والتقاليد؛ لذا أوصيا المسلمين بالرجوع إلى
القرآن والسنة النبوية الصحيحة والدين الخالص. وفي الوقت نفسه قاما بالنقد الذاتي
وقدّما الآراء الأصيلة. رغم أن الطباطبائي لم يخرج عن معتقدات الشيعة التقليدية في
قضية المرأة فسرد الانتقادات عن وضع/ قيمة المرأة والمساواة بين المرأة والرجل
وادعى أن قضية المرأة المتناولة كمشكلة منذ تاريخ البشرية، هي نتاج النظرة
الذكورية والثقافة والأطماع وليست من الدين الخالص.

في
هذه المقالة تم تقييم وضع/قيمة المرأة والمساواة بين المرأة والرجل عبر تحليل
تفسيرَيْ عبده -رشيد رضا والطباطبائي.

Kaynakça

• Abduh, Muhammed - Reşit Rıza. Tefsiru’l-Menâr. 12 cilt. Kahire: Dâru’l Menâr, 1947.
• Aktaş, Cihan. İran’da Siyah Yorgunluğu. İslâmiyât 3/2 (2000): 15-44.
• Algül, Hüseyin. İslam Tarihi. 4 cilt. İstanbul: Gonca Yayınları, 1991.
• Amir A.N. - A.O. Shuriya - A.F. İsmail. Muhammed Abduh’un Moderniteye Katkısı. çev. Osman Şahin 3/6 (2013): 233.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. X cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aydın, Mehmet Akif. Kadın. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXIV: 86-94. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2001.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. ed. Muhammed Abdurrahman el-Meraşlî. Beyrut: Dâru İhyâit-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Cevâd, Alî. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. XI cilt. Câmiatü Bağdâd, 1993.
• Çağatay, Neşet. İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Mars T. ve S. A. Ş. Matbaası, 1957.
• Emin, Osman. Mısır’da Rönesans: Muhammed Abduh ve Okulu Çeviren İhsan Durdu. İslam Düşünce Tarihi içinde, ed. M.M. Şerif, IV: 452. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Harman, Ömer Faruk. Kadın. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXIV: 82-86. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2001.
• Hatipoğlu, Mehmed S. Kadına Dinin Verdiğini Fazla Bulanlar. İslâmiyât 3/2 (2000): 7-13.
• Houranı, Albert. Çağdaş Arap Düşüncesi. çev. Latif Boyacı Hüseyin Yılmaz. III. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• İbn Aşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr Tahrîru Ma’ne’l-Sedîd ve Tenvîru Akli’l-Cedîd Min Tefsîri’l-Kitâbi’l-Mecîd. XXX cilt. Tunus: Dâru’d-Tunusiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Kur’âni’l Azîm. ed. Sâmi İbn Muhammed Selame. VIII cilt. Dâru Tayyibe, 1999.
• Karslı, İbrahim Hilmi. Kur’an Yorumlarında Kadın Sosyo-Kültürel Çevrenin Kur’an Yorumlarındaki Yansımaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Mevdûdî, Ebu’l-Al’â. Tefhimü’l-Kur’an Kur’an’ın Anlam ve Tefsiri. II. VII cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mücahid, Huriye Tevfik. Fârâbi’den Abduh’a Siyasî Düşünce. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Rızâ, Reşid. Gerçek İslam’da Birlik. çev. Hayrettin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Rızâ, Reşid. Hilafet En Büyük Önderlik. çev. Mehmet Çelen. I.Baskı. İstanbul: İlim Yurdu Yayıncılık ve Eğitim Hizmetleri, 2010.
• Rızâ, Reşid. İslam’da Kadının Hukuku Kadınlara Çağrı. çev. Mehmet Çelen. Malatya: Nida Yayınları, 2008.
• Rızâ, Reşid. Muhammedî Vahiy. çev. Salih Özer. Ankara: Fecr Yayınları, 1991.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîr’il-Kur’an. XX cilt. Menşurat-ü Cemaati’l-Müderrisin fi Havzati’l-İlmiyyeti fi Kısmi’l-Mukaddeseti, t.y.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin. İslam Sosyolojisi. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2008.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin. İslam ve Çağdaş İnsan. çev. Mustafa Yalçın. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2018.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin. İslam’da Kadın. çev. Mustafa Yalçın. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2018.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. ed. Ahmet Muhammed Şakir. XXIV cilt. Müessesetü’r-Risale, 2000.