Bakara Sûresi 180. Âyet Üzerindeki Nesih İhtilaflarının Tahlil ve Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 19, 71 - 101, 25.06.2021

Ahmet Yazıcı

https://doi.org/10.32950/rteuifd.854138

Öz

Nesih, hem tefsir hem de fıkıh ilminin müşterek usul konularından biridir. Her iki disiplinle doğrudan ilişkili olan nesih hakkındaki tartışmalar, ilk asırlarda başlayıp günümüze değin devam eden ve teoriden ziyade pratik yönü önem kazanmış olan bir konudur. İlk asırlarda genelde nesih kabul edilip sayısı, çeşitleri gibi konularda ihtilaf edilirken, özellikle yakın dönem tefsir çalışmalarında neshin Kur’an için bir nakısa olduğu ifade edilerek ilişkili ayetler te’vil edilmekte ve neshin reddi yönünde görüşler serdedilmektedir. Ancak her halükârda nesih hakkındaki tartışmalar teorik düzlemde yoğunlaşmakta, pratik yön ise ihmal edilmektedir. Bu çalışmada, neshi kabul edenlerin büyük çoğunluğu tarafından mensuh kabul edilen ve vasiyet ayeti olarak da bilinen Bakara sûresi 180. âyet, gerek müfessirlerin; gerekse fakihlerin tarihsel süreçte yaptığı yorumlardan hareketle tahlil edilecektir. Bu bağlamda, çalışmamız ilgili âyetin mefhumunu ahkâm tefsirlerinden, belli başlı sünnî ve şiî tefsirlerden ve yakın dönemde telif edilen tefsirlerden hareketle değerlendirmeyi ve neshin pratik yönüne dair çıkarımlarda bulunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Nesih, Nâsih, Mensuh, Vasiyet, Miras

Kaynakça

• Ali, Cevad. el-Mufassal fî tarihi’l-’Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat, 1993.
• Alûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Rûhu’l-me’anî fî tefsiri’l-Kur’âni’l-’Azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 33 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 2015.
• Arı, Abdüsselam. “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/552-555. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Ateş, Süleyman. Kur’an’da Nesh Meselesi. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1996.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın çağdaş tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
• Aytekin, Mehmet Ali. “Vasiyet Ayeti Bağlamında Sünnetin Kur’ân-ı Kerim’i Nesh Etmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 85-113.
• Ayyâşî, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Mesud. Tefsirü’l-Ayyâşî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbu’at, 1. Basım, 1991.
• Bakkal, Ali. “Kur’an’da Mensuh Ayetlerin Sayısı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1996), 33-74.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 3 Cilt. Şam, Beyrut: Daru’r-Reşîd, Müessesetü’l-İman, 1. Basım, 2000.
• Bubi, Abdullah. Kur’an’da Nesh. İstanbul: İşaret Yayınları, 2017.
• Buhârî, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Abdülazîz el-. Keşfü’l-esrâr 'an Usûli Fahrü'l-İslam el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b İsmail. el-Câmiʿü’s-sahîh. thk. Şuayb Arnaut, Adil Mürşid. 5 Cilt. Dımaşk : Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2011.
• Cennet, Mehmet Zülfi. “Tahir b. Âşûr’un Teorik ve Pratik Nesh Anlayışı”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2016), 171-201.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/579-581. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Demir, Recep. Kur’an’ın Şiî Yorumu Ebû Ca’fer et-Tûsî Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsirü’l-hadîs : tertibü’s-suver hasebü’n-nüzul. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Dihlevî, Şah Veliyullah. el-Fevzu’l-Kebîr fi Usûli’t-Tefsîr. Kahire: Daru’s-Sahve, 2. Basım, 1407.
• Dinç, Ömer. “Hicri İlk Üç Asır Bağlamında Nesh Meselesinin Tarihî Süreci Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. III. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı I. 203-219, ts.
• Duman, Mehmet Zeki. Beyânu’l-hak. 3 Cilt. Ankara: Fecr Yayınevi, 2. Basım, 2008.
• Duman, Mehmet Zeki. “Kur’an’da Neshe Delil Gösterilen Ve Mensûh Addedilen Âyetlerin Mâna Yönünden Yeniden Değerlendirilmeleri”. Bilimname 7/17 (2009), 9-50.
• Ebüsuûd, Muhammed. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad el-. Meʿâni’l-Ḳurʾân. 3 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 3. Basım, 1983.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb. Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut, 2005.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Daru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1. Basım, 1997.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsirü’l-Kur’âni’l-azim. 9 Cilt. Beyrut: Daru’r-Risaleti’l-A’lemiyye, 2010.
• İbnu Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1. Basım, ts.
• İltaş, Davut. Klasik Nesih Teorisi ve Çağdaş Tefsirciler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed Rağıb. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. Şam: Daru’l-Kalem, 2002.
• İsmail, Şa’ban Muhammed. Nazariyyetü’n-nesh fi’ş-şerâii’s-semâviyye. Kahire: Daru’s-Selam, 1988.
• Karadağ, Ahmet. “Elmalılı Hamdi Yazır’ın Nesh Anlayışı”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2017), 149-168.
• Karaman, H. vd. Kur’an Yolu Türkçe ve Meâl Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr. Bedâiu’s-Sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2005.
• Kâsımî, Cemâleddin. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 17 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1957.
• Kaya, Remzi. “Kur’ân-ı Kerim’de Mensuh Ayetler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994), 205-220.
• Köse, Üzeyir. “İslâm Hukuku Açısından Mirasçılar Lehine Yapılan Vasiyetler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 453-472.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li Ahkâmi’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1. Basım, 2002.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Beyrut: Daru’ş-Şuruk, 32. Basım, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘Lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Muğniye, Muhammed Cevad. et-Tefsirü’l-kâşif. 7 Cilt. Beyrut: Daru’l-Envar, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü Tarîhi’l-Arabi, 2. Basım, 2002.
• Nehhas, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl en-. en-Nasih ve’l-mensuh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2007.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaiku’t-Te’vil. 2 Cilt. Beyrut: Daru’n-Nefais, 2009.
• Okumuş, Mesut. Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu Muhammed İzzet Derveze Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ın Mu’tezilî Yorumu Ebû Müslim el-İsfahânî örneği. Ankara: Ankara Okulu, 3. Basım, 2013.
• Palanpûrî, Said Ahmed. el-’Avnu’l-Kebîr Şerhu’l-Fevzi’l-Keb’îr. 1 Cilt. Mektebetu Hicazi Diyobend, ts.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-Gayb. 11 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1. Basım, 2005.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsirü’l-Kur’âni’l-hakim: Tefsirü’l-menar. 12 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sur. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Merkezü Hicr li’l-Buhusi ve’d-Dirasati’l-arabiyye ve’l-İslamiyye, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkan fî ʿulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2. Basım, 2006.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-. el-Muvâfakat fi usûli’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
• Şentürk, Mustafa. Kurʼân’ın Sünnî ve Şîî Yorumu: İbn Atıyye ve Tabresî örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Şimşek, Mehmet Sait. Günümüz tefsir problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2004.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Şimşek, Mehmet Sait. Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Ekin Yayınları, 2004.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Metbu’at, 1997.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed bin Cerîr. Câmiʿü’l-beyân ʿan te’vili ayi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Daru Hicr, 2001.
• Tabersî, Emînü’l-İslâm Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ulûm, 2006.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts. Uyar, Mazlum. Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
• Yaşar, Naif. “Taberî’nin Fıkha ve Neshe Yaklaşımı”. The Journal of Academic Social Science Studies 10/40 (2015), 321-335. https://doi.org/10.9761/JASSS3129
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili Tefsiri. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı ğavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 2006.
• Zeyd, Mustafa. en-Nesh fi’l-Kur’âni’l-Kerim : dirâse teşriʿiyye, târîhiyye, nakdiyye. 2 Cilt. Mansure: Dârü’l-vefa, 3. Basım, 1987.
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. 8 Cilt. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.