SİYASAL BİR ARAÇ OLARAK VAKIFLARIN VE MAAŞ SİSTEMİNİN ULEMANIN İLMÎ ÜRETKENLİĞİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 11, 199 - 217, 29.06.2020

Uğur Tatlısumak

https://doi.org/10.34086/rteusbe.746075

Öz

Bu çalışma, vakıfların ve maaş sisteminin sadece bir hayır ve geçim aracı olmadığını göstermektedir. Her kurumsal yapının ve sistemin kamu düzeninin sağlanması amacının yanında söylenmeyen arka planında politik amaçları da vardır. Gerçekte her sistem kendi içinde simetrik ya da asimetrik bir güçler paylaşımıdır. İslam dünyasında vakıfların çıkış nedenleri arkasındaki politik nedenler araştırılmıştır. Ulemaya bahşedilen vakıfların, toplum üzerindeki etkisi ve gücü seküler sistemlerin ve kurumların artmasıyla zayıflamıştır. Bu durum, iktidar-ulema ilişkilerinde ağırlık terazisinin yönünü değiştirmiştir. İktidarlar, vakıfların sayısını ve maaş politikasını belirlerken ulema ile nasıl bir konsensüs içerisindeydi? Bu örtülü anlaşma ulemanın ilmi faaliyetlerini ne yönde etkilemiştir? Neden dinî bilimler ile pozitif bilimlerin yükselişi ve gerilemesi eş zamanlıdır? Vakıflar ve maaş politikası ilmî üretkenliği nasıl etkilemiştir? Bu çalışmada, bu önemli ama bir o kadar da kritik sorunların önündeki perdeyi kısmen aralamaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Ulema, Vakıflar, Patronaj, Maaş Sistemi, İlmî Üretkenlik

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet, “Osmanlı Hukukunda Tahsisat Kabilinden Vakıflar ve Konuyla İlgili Kanunî'ye Takdim Edilen Bir Risale”, Vakıflar Dergisi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1990, s. 5-21.
• Apaydın, H. Yunus, “Humus”, DİA, XVIII, Ankara 1998, s. 365-369.
• Âşık Paşazâde, Osmanoğulları’nın Tarihi, (Haz: Kemal Yavuz, vd.), K Kitaplığı Yayınları, İstanbul 2003.
• Ata, Tayyar Zâde, Tarihi Atâ, I, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
• el- Kuleynî, Ebu Cafer Muhammed bin Yakub bin İshak, Usul-u Kâfî, I, Çev: Vahdettin İnce, Dar’ul Hikem Yayınları, İstanbul 2002.
• Erdoğan, Mehmet, İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
• Fahruddin er-Razi, “Mefâtihu’l Gayb” Tefsir-i Kebir, VIII, Akçağ Yayınları, Ankara 1988.
• Ferrari, Nicole Kançal, “Türk-Osmanlı Saray Literatürü (12.-20. Yüzyıl),” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, VII, Sayı: 13, İstanbul 2009, s. 205-240.
• İbn Haldun, Mukaddime, I, Dergâh Yayınları, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1982.
• İbn Manzûr, Lisan’ul Arab, XV, Dar Sadar, Publishers, Beirut-Lebanon 1994.
• Kitab-ı Mukaddes, “Yeni Ahit, Yakub’un Mektubu, Bab 2/5, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1997.
• Koçi Bey, Koçi Bey Risaleleri, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2008.
• Köprülü, Fuad, “Vakıfların Hukukî Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisinden Seçmeler II, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2013.
• Kuhn, Thomas S., Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Kırmızı Yayınları, İstanbul 2015.
• Kur’an-ı Kerim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2017.
• Mustafa Nuri Paşa, Netaicü'l-Vukuat, III-IV, (Sadeleştiren N. Çağatay), TTK Yayınları, Ankara 1980.
• Öğüt, Salim, “Ebû Yûsuf,” DİA, X, Ankara 1994, s. 260-265.
• Öz, Mustafa, “Humus”, DİA, XVIII, Ankara 1998, 369-370.
• Öztürk, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesi, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
• Öztürk, Yaşar Nuri, İmam-ı Âzam Ebu Hanife, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul 2009.
• Platon, Devlet, Bordo Siyah Yayınları, İstanbul 2005.
• Rudani, “Büyük Hadis Külliyatı”, Cemʽul Fevâid, I.
• Şâtıbî, “İslami İlimler Metodolojisi”, el- Muvâfakat, İz Yayınları, İstanbul 1990.
• Tatlısumak, Uğur, “Osmanlı Uleması ve Patronaj İlişkisi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2016.
• Togan, A. Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, I, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet’inin İlmiye Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• Ünver, Süheyl, “İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç”, Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1946.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, İA, XIII, İstanbul 1986, s. 153-172.