Muhammed Tayyib Okic’s Approach to Qur’an And Tafsir

Yıl 2025, Sayı: 16, 11 - 25, 30.10.2025

Mustafa Şentürk

https://doi.org/10.53336/rumeli.1721506

Öz

Muhammed Tayyib Okiç was born in 1902 in the town of Gračanica in Tuzla, Bosnia and Herzegovina. He first received education at the Okruzna Madrasah in Sarajevo and at the School of Islamic Law and Theology. He later graduated from the University of Zagreb after passing the exams in Latin Language and Literature. He later began his studies at the Faculty of Law of the same university, but completed his education at the University of Belgrade Faculty of Law. He later received degrees in Turkish, Arabic, and Persian Language and Literature from the Faculty of Letters at the Sorbonne University and the School of Oriental Languages. Finally, he pursued a doctorate at the Faculty of Letters of the University of Paris; however, he was unable to publish his dissertation and therefore could not use the title of doctor. Tayyib Okiç worked at the University of al-Zitouna in Tunisia and the University of Belgrade. In Turkey, he taught for a total of 27 years -first at the Faculty of Theology at Ankara University, and later at the Higher Islamic Institutes in Konya and Erzurum- offering courses in Islamic History, Hadith, and Tafsir. Tayyib Okiç never married and died on March 9, 1977, in Erzurum. In accordance with his will, Okiç was buried in Sarajevo; his grave is located in the Bare Cemetery. An examination of Tayyib Okiç’s works reveals that he knows nearly ten languages. In addition to his specialization in Tafsir, Hadith, and Islamic Law, he also had significant knowledge in the fields of linguistics, Islamic history, folk music and folklore, Islamic and Western philosophy, Christianity and its denominations, as well as archival studies. The lecture notes that Okiç prepared for the courses he taught in Turkey were later published in book form. Accordingly, the late Okiç’s work in the field of Qur’anic sciences and Tafsir, prepared under the title Tafsir Notes, was duplicated using the mimeograph method the first in 1965, the bsecond in 1966, and the third in 1979. It was later published together with his Hadith notes, first in 1995 under the title Some Issues in the Methodology of Tafsir and Hadith, and then again in 2017 as Lecture Notes on Tafsir and Hadith. In the first section of the work, titled “Tafsir Methodology”, the author discusses the fundamental concepts, subjects, and issues of Tafsir methodology. These include: tafsir, the Qur’an, revelation, forms of revelation, surahs, verses, Meccan and Medinan surahs and verses, the arrangement of surahs and verses, occasions of revelation (asbāb al-nuzūl), abrogation (naskh), Qur’anic readings (qirā’āt), the recitation, writing, compilation, and duplication of the Qur’an, its translations into various languages, repetitions in the Qur’an, oaths, parables, obscure expressions (gharīb), ambiguities, difficult passages (mushkil), metaphors, clear and allegorical verses (muḥkam and mutashābih), and the virtues of the Qur’an. Apart from his contributions as a hadith scholar, no significant study has been conducted to date on the late Tayyib Okiç’s noteworthy work in the field of tafsir. This study aims to examine Muhammed Tayyib Okiç’s understanding of the Qur’an and tafsir by focusing on both editions of his aforementioned work, while also analyzing all of his other writings, in order to address the current gap in the literature on this subject.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Tayyib Okic , Qur’an , Interpretation , Commentary

Muhammed Tayyib Okiç’in Kur’ân ve Tefsîr Anlayışı

Öz

Muhammed Tayyib Okiç, 1902’de Bosna Hersek’in Tuzla şehri Graçanitsa kasabasında doğmuş; önce Saraybosna Okruzna Medresesi ile İslâm Hukuku ve İlâhiyat Mektebi’nde eğitim görmüş, sonra da Zagreb Üniversitesi’nin Latin Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nden mezun olmuştur. Bilâhare aynı üniversitenin Hukuk Fakültesi’nde eğitime başlamış, ancak eğitimini Belgrad Hukuk Fakültesi’nde tamamlamıştır. Daha sonra da Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden, Şark Dilleri Okulu’ndan da Türk, Arap ve Fars Dili ve Edebiyatı bölümlerinden diploma almıştır. Son olarak Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde doktora yapmış ancak tezini yayımlayamadığı için doktor unvanını kullanamamıştır. Tayyib Okiç, Tunus Zeytûne ve Belgrad Üniversite’lerinde çalışmış, ülkemizde ise toplamda 27 sene olmak üzere, önce Ankara’da İlahiyat Fakültesi’nde sonra da Konya ve Erzurum’da Yüksek İslam Enstitülerinde İslâm Tarihi, Hadîs ve Tefsîr dersleri vermiştir. Tayyib Okiç, hiç evlenmemiş olup 09 Mart 1977’de Erzurum’da vefât etmiştir. Vasiyetine binâen Saraybosna’da defnedilmiş olan Okiç’in kabri Bare Mezarlığı’ndadır. Tayyib Okiç’in eserleri incelendiğinde 10’a yakın dil bildiği anlaşılmakta; Tefsîr, Hadîs, İslâm Hukuku alanlarındaki ihtisasının yanı sıra Dilbilim, İslâm tarihi, halk müziği ve folklörü, İslâm ve Batı felsefesi, Hristiyanlık ve mezhepleri ile arşiv alanlarında da birikimi olduğu anlaşılmaktadır. Okiç’in ülkemizde verdiği derslere dâir hazırladığı ders notları bilâhare kitap olarak da yayımlanmıştır. Buna göre Merhûm Okiç’in Kur’ân ilimleri ve tefsîr ilmi sahasında “Tefsir Notları” adıyla hazırladığı çalışma; ilki 1965, ikincisi 1966, üçüncüsü de 1979’da olmak üzere teksîr usûlü ile çoğaltılmış; önce “Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri” (1995) sonra da “Tefsir ve Hadis Ders Notları” (2017) adı altında ve hadîs notları ile birlikte basılmıştır. Müellif, eserin “Tefsir usulü” adı verilen ilk bölümünde; tefsîr, Kur’ân, vahiy, vahyin geliş şekilleri, sûre, âyet, mekkî-medenî sûre ve âyetler ile sûre ve âyetlerin tertîbi, nüzûl sebepleri, nesh, kırâat, Kur’ân’ın okunması, yazılması, cem’i ve teksîri, çeşitli dillerdeki tercümeleri, Kur’ân’ın tekrarları, yemînleri, emsâlleri, garîbleri, mübhemleri, müşkilleri, mecâzları, muhkem ve müteşâbihi ve fezâili gibi Tefsîr Usûlü’nün temel kavram, konu ve meselelerini ele almıştır. Merhûm Tayyib Okiç’in hadisçiliği ve hadis çalışmaları dışında bugüne kadar tefsirciliği ve tefsir çalışmaları hakkında pek çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma, Muhammed Tayyib Okiç’in adı geçen eserinin her iki baskısını da merkeze alarak, ancak diğer tüm eserlerini de incelemek sûretiyle, onun Kur’ân ve tefsîr anlayışını incelemek ve bu konudaki eksikliği bir nebze de olsa gidermek amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân , Tefsîr , Tevîl , Yorum , Tayyib Okiç.

Kaynakça

• Bilin, Abdullah. “Cumhuriyet Sonrası Arap Dili Çalışmaları (1923-1982)”. Nüsha 30 (2020), 89-140.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Eşsiz İnsan, Kıymetli Hoca Prof. M. Tayyip Okiç’i Kaybettik”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 2 (1977), 1-5.
• Görgün, Tahsin. “Türkiye’de İslâm Düşüncesinin Geleceği ve İslâmî Düşünce Geleneği, I. Uluslararası Kutlu Doğum İlmî Toplantısı: İslam, Gelenek ve Yenileşme (1996). 141-171.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Okiç, Muhammed Tayyib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/okic-muhammed-tayyib
• İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi İlahiyat Makaleleri Veri Tabanı. “Aranan: Okiç” Erişim 11 Eylül 2024. http://ktp.isam.org.tr
• İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi İslami İlimler Alanındaki Tezler Veri Tabanı. “Aranan: Okiç” Erişim 11 Eylül 2024. http://ktp.isam.org.tr
• Kanaqi, Behlul. Tayyip Okiç ve Hadisçiliği. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2022.
• Mavi, Yasemin. M. Tayyib Okiç’in Türkiye Tefsir Akademisine Katkıları. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2025.
• Okiç, Muhammed Tayyib - Yörükân, Yusuf Ziya. Sarı Saltuk Meselesi. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2017.
• Okiç, Muhammed Tayyib. İslâm Geleneği Sünnet / Hadis. çev. Behlul Kanaqi. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2021.
• Okiç, Muhammed Tayyib. İslâmiyette Kadın Öğretimi. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2021.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Kur’ân-ı Kerimin Üslûb ve Kırâati. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Makaleler I. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2021.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Makaleler II. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2021.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri. İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1995.
• Okiç, Muhammed Tayyip. Tefsir ve Hadis Ders Notları. Ankara: Atlas Kitap, 1. Basım, 2017.
• Said, Edward. Oryantalizm: Sömürgeciliğin Keşif Kolu. çev. Selahaddin Ayaz, 4. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları, trs..
• Tülücü, Süleyman. “Merhum Prof. M. Tayyib Okiç’in Eserleri Üzerine”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi 5 (1982), 253-257.
• Zakzûk, Mahmûd Hamdi. Oryantalizm veya Medeniyet Hesaplaşmasının Arka Planı. çev. Abdülaziz Hatip, İzmir: 1993.