Arap dilinde edebî bir tür olarak risâle geleneği: el-Hârizmî’nin Rasâil adlı eseri çerçevesinde bir inceleme

Yıl 2023, , 1021 - 1034, 26.04.2023

Abdullah Gümüşsoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.1285357

Öz

Ebû Bekir el-Hârizmî (ö. 383/993) IV/X. yüzyılda Abbâsîler döneminde yaşamış önemli bir Arap edibi ve şairidir. Arap Edebiyatı’na dair şiir, nesir ve halk arasında yaygınlaşan özdeyişleri cem ettiği emsâl (meseller) gibi çeşitli edebî türlerde eserleri vardır. Arap şiiri konusundaki yetkinliği, Dîvân sahibi bir şair olmasının yanı sıra el-Hârizmî’nin asıl şöhreti, seci esasına dayalı sanatlı nesir türünde yazılmış risâlelerine dayanmaktadır. Emevîler döneminde doğup gelişmeye başladığı, Abbâsîler döneminde gelişerek zirve noktaya ulaştığı kabul edilen söz konusu bu üslûbun en önemli temsilcilerinden biri de Ebû Bekr el-Hârizmî’dir. Bu araştırmada Arap Edebiyatı’nda önemli bir yeri olan risâle geleneğinin doğuşu ve gelişimi süreci bağlamında Ebû Bekir el-Hârizmî’nin ilmî kişiliğinin yanı sıra “Rasâilu’l-Hâvârizmî” adlı eseri ele alınmıştır. Makale üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Arap Edebiyatı’nda önemli bir yeri olan risâle kavramı ve edebî bir tür olarak risâle geleneğinin doğuşu, gelişim süreci, birinci bölümde ise Ebû Bekir el-Hârizmî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri hakkında özet bilgiler sunulacaktır. İkinci ve son bölümde ise el-Hârizmî’nin “Rasâilu’l-Hâvârizmî” adlı eserinden sayıları 150’yi geçen, arkadaşlarına, devlet adamlarına, öğrencilerine, döneminin edip ve şairlerine çeşitli konularda yazdığı, aynı zamanda el-Hârizmî’nin dilini, üslûbunu, çeşitli konulardaki duygu ve düşüncelerini yansıtan, dönemin sosyo-kültürel durumu hakkında önemli bilgiler sunan mektuplarından örnekler eşliğinde söz konusu eserin içeriği, ilmî değeri ve Arap Dili ve Edebiyatına özellikle bu alanda sağladığı katkıları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

el-Hârizmî, Arap Edebiyatı, risâle, nesir

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. F. (1945). el-Mu‘cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’an, Matbaatu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, s. 319.
• Bulut, A. (2021). "Arap Edebiyatında İnşâ Sanatının Ortaya Çıkışı ve Başlıca Temsilcileri." İslâm’da Medeniyet Bilimleri Tarihi, İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, s. 331-360.
• Brockelmann, C. (2018). Geschichte der arabischen Literatur, Amelangs Verlag,
• Dayf, Ş. (2003). Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-Câhilî, Dâru’l-Me‘ârif, s. 197, 398.
• Durmuş, İ. (2004). “Mektup”, DİA, XXIX, 14.
• ed-Dumûr, M. S. (2016). Ebû Bekr el-Havârizmî: hayâtuhû ve edebuhû, Dâru Dicle, s. 78, 79, 132, 133.
• Er, R. (2008). “Risâle”, DİA, XXXV, 112.
• el-Hamevî, Ş. (1977). Mu’cemu’l-Buldân, Dâru Sâdir, II, 433.
• el-Hârizmî, E. B. (1970). Rasâilu Ebî Bekr el-Havârizmî, thk. Nesib Vehîbe el-Hâzin, Dâru Mektbeti’l-Hayât.
• (1997), Dîvânu Ebî Bekr el-Hârizmî, thk. Sıtkı, Hamit. Mektebu Neşri’t-Türâsi’l-Mahtût.
• (2003). el-Emsâlu’l-Muvellede, thk. Muhammed Hüseyin el-A‘racî, el-Mecmeu’s-Sakâfî.
• (2005). Rasâilu’l-Havârizmî, thk. Muhammed Mehdi Pürgül, Encümen-i Âsâr ve Mefâhîri Ferhengi.
• el-Hâşimî, A. b. İ. (1999). Cevâhiru’l-Belâğa fi’l-Me‘’ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, thk. Yusuf es-Samîlî, el-Mektebetu’l-‘Asriyye.
• Mütercim Asim Efendi (2013). el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît. Yazma Eserler Kurumu, 5/4516.
• Seâlibî, E. M. (1983). Yetîmetu’d-dehr fî mehâsini ehli’l-‘asr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Zeydan, C. (1911). Târîhu âdâbi’l-luğati’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Hilâl, I, 310.
• Zeyyât, A. H. (ty.). Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî, Dâru Nahdati Mısr, s. 215, 218, 239.
• İbn Fâris, A. Z. (1998). Mu‘cemu’l-Mekâyîs fi’l-Luğa, thk. Şihâbuddin Ebû Amr, 2. baskı, Dâru’l-Fikr.
• İbn Hallikân, Ş. (1978). Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân, Dâru Sâdir, IV, 400.
• İbn Kuteybe, (2009). Edebu’l-kâtib, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Dâru’t-Talâi‘.
• Mustafa, A. E. (1985). Ebû Bekr el-Harzimî: hayâtuhû ve edebuhû, el-Heyetu’l-Mısriyye, s. 20-21.
• Kalkaşendî, A. (1987). Subhu’l-A‘şâ fî sınâati’l-inşâ, nşr. Yusuf Ali Tavil, Dâru’l-Fikr.
• Küçüksarı, M. (2016). Ebu’l-Fadl İbnu’l-‘Amîd’e Ait Bir Risâlenin Edebî Tahlili, Marif Dini Araştırmalar Dergisi, 16. Sayı/2.
• Taberî, M. (1986). Târîhu’l-umem ve’l-mulûk. 5. Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.