Şeyh Galib Divanı’ndaki Bazı Musiki Terimlerinin Dinî-Tasavvufî Anlam Açılımları / Religious and Sufistic References of Some Music Terms in Sheikh Galib Divan

Yıl 2015, Sayı: 2, 67 - 77, 21.04.2015

Ali Cançelik

https://doi.org/10.29000/rumelide.133744

Öz

Makale, şiir ve musiki kavramları üzerine kurulmuştur. Her ikisinin temelinde dinî inanç yatması konusunda bazı açıklamalar yapılmıştır.Osmanlı Devleti’nin ortaya koyduğu kültür ve sanat eserlerinin temelinde din ve tasavvuf anlayışının olduğu belirtilmiş; bu anlayış, şiirlerin arka planında yer alan manevî manaların bir gerekçesi olarak düşünülmüştür. Şiirleri üzerinde inceleme yapılan Şeyh Galib’in hayatı, hocaları, aldığı eğitim ve Mevlevî oluşu hakkında bazı noktalar sunulmuş; yukarıda vurgulanan Osmanlı kültür ve sanat anlayışında yer alan din ve tasavvuf anlayışının varlığı kuvvetlendirilmek istenmiştir. Şeyh Galib Divanı’ndan seçilen musiki terimleri makalede yer alan sayıdan daha fazladır. Farklı manaları haiz olmalarına dikkat edilerek seçilmiştir. Bu sebeple bir terimin geçtiği bütün beyitlere yer verilmemiştir. Beyitlerin seçiminden sonra terimlerin kendi teknik/aslî anlamları belirtilmiş daha sonra gönderme yapılan dinî ve tasavvufî manalar izah edilmiştir. Beyitlerdeki musiki terimleri, İslam medeniyetinin bazı sembollerini, vahdeti ve kesreti; ârif, sûfi ve evliyaların hallerini; şeriat, tarikat, hakikat ve marifeti; Eflatun, Hallac-ı Mansur, Mevlana gibi bazı düşünce ve din büyüklerini temsil etmektedir. Şeyh Galib’in bütün tarikatlara ait ortak esasları, İslam kültür medeniyetinin ortak değerlerini ifade ettiği gibi sadece Mevlevîliği ilgilendiren esaslardan da bahsettiği görülmektedir. Mansûr, Meyân, Nefir, Nevâ, Pest vb terimler genel tasavvufî haller için kullanılırken “ney” ve “rebab” terimleri özellikle Mevlevîlik için kullanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Şeyh Galib, din, tasavvuf, musiki, divan şiiri

Kaynakça

• Algar, H. (2010). “Şedd”, DİA, 38, 405-406. İstanbul: TDV.
• Andrews, W. G. (2000). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı. Çev. Tansel Güney. İstanbul: İletişim.
• DİA. (2004). “Melamiyye”, DİA, 29, 35. İstanbul: TDV.
• Doğan, M. N. (1997). Fuzûlî’nin Poetikası. İstanbul: Kitabevi.
• Kalkışım, M. (2010). “Şeyh Galib”, DİA, 39, 54-57. İstanbul: TDV.
• Karakaya, F. (2007). “Rebâb”, DİA, 34, 493-494. İstanbul: TDV.
• Kılıç, M. E. (2006). Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan.
• Mütercim Asım E. (2000). Burhân-ı Katı, Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs. Ankara: TDK.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. İstanbul: MEB.
• Ökten, S. (2008). Yahya Kemal’in Rüzgârıyla Duyuşlar ve Düşünceler. İstanbul: Ötüken.
• Özkan, İ. H. (2006). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Popescu-Judetz, E. (1996). Türk Musiki Kültürünün Anlamları. Çev. Bülent Aksoy. İstanbul: Pan.
• Sarıkaya, F. (2010). “Tambur”. DİA, 39, 553-556. İstanbul: TDV.
• Süleyman U. (2006). “Nefes”. DİA, 32, 522-523. İstanbul: TDV.
• Şeyh Galib. (1994). Divan. Haz. M. Muhsin Kalkışım, Ankara: Akçağ.
• Tanman, M. Mustafa, “Asitâne”. DİA, 3, 485-487. İstanbul: TDV.
• Uludağ, S. (2012). “Tevhid”. DİA, 41, 21-22. İstanbul: TDV.
• Uygun, M. N. (2007). “Ney”. DİA, 33, 68-69. İstanbul: TDV.
• Yektâ R. (1986). Türk Musikisi. İstanbul: Pan.