NAMIK KEMAL’İN SELİMİYYE ADLI NAZİRESİNDE İTTİHÂD-I İSLAM HEDEFİ

Yıl 2016, Sayı: 7, 63 - 75, 21.10.2016

Mehmet Ali Gündoğdu

https://doi.org/10.29000/rumelide.336565

Cited By: 2

Öz

Türk Edebiyatı tarihinde şairlerin
birbirine nazire yazması meşhurdur. Divan Edebiyatı’nda sıkça görülen bu
gelenek Tanzimat Edebiyatı’nda da devam etmiştir. Bu dönemde nazire geleneğine
en çarpıcı örneklerden birini Namık Kemal, Abdülhak Hâmid’in “Kabr-i Selim-i
Evvel’i Ziyaret” adlı şiirine mukabil olarak yazmıştır. “Kudretli bir padişah”
olarak Yavuz Sultan Selim’i tanıtan her iki şiirdeki ifadeler birbirine
benzemekle beraber, yazarlarının fikir ve ideolojisini yansıtan ciddi bir
farklılık vardır. Bu farklılık, “toplum için sanat” anlayışında olan Kemal’in,
devletin yıkılışına bir çözüm olarak öne sürdüğü “ittihâd-ı İslam” hedefini,
naziresinde önemle vurgulamasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple Kemal’in
naziresi, onda özellikle 1872 yılından sonra kuvvetle görülen ittihâd-ı İslam
ideolojisini çarpıcı bir şekilde dillendirmesi açısından önemlidir. Bu makale,
Kemal’in naziresinden yola çıkarak “hilâfet” metaforu üzerinden onun ittihâd-ı
İslam ideolojisini nasıl yansıttığını ortaya koymak amacındadır. Makalede metot
olarak iki şiir arasında karşılaştırma yapmak esas alınmıştır. Hâmit’in
kullandığı kavramlar ile Kemal’in naziresindekiler karşılaştırılmış ve
özellikle sözcük seçiminden yola çıkılarak nazireye hâkim olan hilâfete dayalı
ittihâd-ı İslam söylemi ortaya konulmuştur. Sonuç olarak, Hâmit’in Yavuz’a
bakışında yer almayan pek çok vasfın Kemal’in naziresinde dile getirildiği
görülmüştür. Ayrıca Kemal şiirinde
ittihâd-ı İslâm’ın direği olarak gördüğü hilâfet tarihi ile ilgili pek çok
telmihte bulunmuştur. Yavuz’un saltanat döneminde yaptığı icraatları hilâfet
tarihi açısından değerlendirmiş ve bu siyasi güç ile devletin bugünlere kadar
gelebildiği iddiasını dillendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat edebiyatı, Namık Kemal, Abdülhak Hâmid Tarhan, Yavuz Sultan Selim, ittihâd-ı İslam, halifelik, nazire, şiir

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2005). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu-II. İstanbul: Yeditepe.
• Ahmet Cevdet Paşa. (2011). Kısâs-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. (Ali Aslan, Haz.) İstanbul: Hikmet.
• Akgündüz, A. (1999). Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Atasoy, İ. (1994). Peygamberler Tarihi. İstanbul: Yeni Asya.
• Bahadıroğlu, Y. (2012). Resimli Osmanlı Tarihi. İstanbul: Nesil.
• Bozkurt, N. (2006). Mukaddes Emanetler. DİA (Cilt 31, ss. 108-111). İstanbul: TDV.
• Emecen, F. (2009). Selim I. DİA (Cilt 36, ss. 407-414). İstanbul: TDV.
• Emil, B. (2009). Son Dönem Osmanlı Aydını Mizancı Murat Bey. İstanbul: Kitabevi.
• Enginün, İ.; Kerman, Z. (2011). Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 1 Şiir (1860-1923). İstanbul: Dergâh.
• Enginün, İ. (2002). Tarık, İbn Musa, Tezer, Nazife, Abdullahü’s-Sagîr Hakkında. Abdülhak Hamid Tarhan Tiyatroları 5, İstanbul: Dergâh.
• Fayda, M. (2007). Ömer. DİA (Cilt 34, ss. 44-51). İstanbul: TDV.
• Gündoğdu, M. A. (2016). İttihâd-ı İslam İdeolojisinin Türk Edebiyatına Yansıması (1839-1908). Basılmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü.
• İmam Gazâlî. (2002). İhyâ u Ulûmi’d-Dîn. c.1. (Ahmet Serdaroğlu, Çev.) İstanbul: Bedir.
• Kalkışım, M. M. (2004). Işığın Büyüsü-Türk Şiiri Güldestesi. Bakü: Qafqaz Üniversitesi.
• Kara, İ. (2001). İslamcıların Siyasi Görüşleri -1- Hilâfet ve Meşrûtiyet. İstanbul: Dergâh.
• Karaman, H.; Özek, A. vd. (2009). Kurân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. İstanbul: TDV.
• Keven, A. (2015, Haziran). Şah İsmail’in Mezhebî Eğilimlerinin Anadolu ve İran Coğrafyasına Etkileri. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi. c.2. 3, 9-26.
• Köksal, M. F. (1992). Nazire-Türk Edebiyatı. DİA (ss. 456-458). İstanbul: TDV.
• Latîfî. (1999). Latifî Tezkiresi. (Mustafa İsen, Haz.). Ankara: Akçağ.
• Mehmed Murad. (2005). Turfanda mı Yoksa Turfa mı?. (Tacettin Şimşek, Haz.) Ankara: Akçağ.
• Namık Kemal. (1989). Yavuz Sultan Selim. Namık Kemal’in Tarihî Biyografileri. (İskender Pala, Haz.) Ankara: TTK.
• Namık Kemal. (2005a). Bütün Makaleleri 1 Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri. (Nergiz Yılmaz Aydoğdu ve İsmail Kara, Haz.) İstanbul: Dergâh.
• Namık Kemal. (2005b). Celaleddin Harzemşah. (O. Öcal, Haz.) Ankara: Akçağ.
• Namık Kemal. (2007). Cezmi. (Yakup Çelik, Haz.) Ankara: Akçağ.
• Okay, O.; Aktaş, Ş. vd. (Kollektif). (2004). Büyük Türk Klasikleri. (Cilt 8) Ankara: Ötüken.
• Ortaylı, İ. (2011). Osmanlıyı Yeniden Keşfetmek. İstanbul: Timaş.
• Suruç, S. (2003). Peygamberimizin Hayatı. Cilt 1. İstanbul: Nesil.
• Tanpınar, A. H. (2003). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan.
• Tansel, F. A. (2005). Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid. Ankara: Akçağ.
• Topaloğlu, F. (2010). Şia’nın Oluşumunda İran Kültürünün Etkisi. Basılmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Törenek, M. (2000). Recaizade Mahmut Ekrem'in “Bülbül” Redifli Şiiri ve Ona Yazılan Nazireler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 169-185.
• Uçman, A. (2014, Bahar). Tanzimat’tan Sonra Edebiyat ve Siyaset: Namık Kemal ve Ziyâ Paşa Örneği. Türkiyat Mecmuası, 24, 113-128.
• Uğurcan, S. (2012). Edebiyat Tarih İlişkisi. İstanbul: Dergâh.
• Yuvalı, A. (1998). Hülâgû. DİA (Cilt 18, ss. 473-475). İstanbul: TDV.