The portrait of a woman from the Tanzimat period: Teacher Refet of Fatma Aliye Hanım

Yıl 2019, - RumeliDE 2019.Ö5 - II. Rumeli [Dil, Edebiyat, Çeviri] Sempozyumu Bildirileri, 146 - 157, 21.08.2019

Merve Aydoğdu Çelik

https://doi.org/10.29000/rumelide.606101

Cited By: 2

Öz

Even though the public presence of women in
Anatolia has been associated with the newly-founded Republic, it is seen that
there was a focus on the social status of women in the last century of the
Ottoman Empire. The Westernisation and modernisation movement, which was
observed in many areas of life during the Tanzimat period, was also influential
in the woman question. One of the first women to write on the issue is Fatma
Aliye Hanım. Fatma Aliye Hanım, who deals with the problems of women regarding
marriage, divorce, professional life and education, presents pioneering ideas
within her social milieu. Fatma Aliye Hanım herself is quite an important
figure as she is considered to be the first female novelist in the Ottoman
Empire. Nonetheless, this study does not concentrate on her biography but seeks
to examine one of her novels Refet,
among many others in which she produces strong heroines, within the framework
of the social status of women in the Ottoman culture during the Tanzimat period
relating it to female independence and social visibility owing to her
profession. Refet, who is the protagonist and the titular heroine, is a young
woman who has been orphaned at a young age but has got education to become a
teacher despite dire conditions. The fact that she obtains financial
independence by earning her living by a socially acceptable profession and
therefore not preferring to be a “wife” but maintaining her life as a “self-sufficient
woman” is of utmost importance and exemplary for women to construct their
identity independent of a male counterpart. In this context, this study
concludes that Teacher Refet is an autonomous woman who does not passively
comply with the practices of the patriarchal culture. This study consciously
avoids employing the word “feminism” because Fatma Aliye’s thought is fed upon
the Islamic tradition, and thus necessitates a relatively traditional
interpretation. Therefore, the aim of the study is not to discuss whether Refet
is a feminist or to discuss feminism in the Ottoman Empire, but, by means of
the close reading method, to emphasize her importance as a liberated and
autonomous female figure within the framework of the Ottoman women’s movement.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat period, Fatma Aliye Hanım, Refet, woman question, marriage

Tanzimat’tan bir kadın profili: Fatma Aliye Hanım’ın Refet Öğretmen’i

Öz

Anadolu coğrafyasında kadının görünürlüğü temelde
Cumhuriyet ile ilişkilendirilse de Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında
kadınların toplumsal statüleri üzerine kafa yorulduğu görülmektedir. Tanzimat
Dönemi’nde her alana sirayet etmeye başlayan Batılılaşma ve modernleşme hareketi
kadın meselesinde de etkili olmuştur. Bu hususta kalem oynatan ilk kadınlardan
biri Fatma Aliye Hanım’dır. Fatma Aliye Hanım, hem makalelerinde hem de
romanlarında kadınların evlilik, boşanma, çalışma hayatı ve eğitim gibi
alanlardaki sorunlarına değinerek içinde bulunduğu dönem bağlamında öncü
fikirler sunmuştur. Esasen Fatma Aliye Hanım da ilk kadın romancımız olarak
oldukça önemli bir figürdür. Bununla birlikte, bu çalışma Fatma Aliye Hanım’ın
biyografisine odaklanmayacaktır. Eserlerinde güçlü kadın karakterler çizmiş
olan yazarın Refet isimli romanı
Tanzimat Dönemi Osmanlı kültüründe kadınların sosyal statüleri ve kadına bakış
açısı çerçevesinde kadının meslek sahibi olmasından ötürü sahip olduğu
bağımsızlık ve toplumsal görünürlük ile ilişkilendirilerek incelenecektir. Adı
geçen eserin ana karakteri olan ve esere ismini veren Refet küçük yaşta yetim
kalmış fakat çeşitli güçlüklere göğüs gererek eğitim alarak öğretmen olmuş bir
genç kadındır. Karakterin kamusal alanda kabul gören bir meslek edinerek maddi
bağımsızlığını sağlaması ve bu sebeple bir erkeğe “eş” olmayı tercih etmeyip
hayatını “kendine yetebilen bir kadın” olarak idame ettirmesi kadının erkekten
bağımsız kurgulanan kimliğini ortaya koyması açısından son derece önemli ve
örnek alınasıdır. Bu bağlamda, bu çalışma Refet Öğretmeni erkek egemen kültürün
uygulamalarına edilgen bir şekilde körü körüne bağlanmayıp kendi ayakları
üzerinde durmayı başarmış bir kadın olarak değerlendirir. Çalışmada “feminizm”
sözcüğünün kullanılmasından bilinçli bir şekilde kaçınılmıştır; çünkü Fatma
Aliye’nin İslami kültürden beslenerek bu eksende oluşturduğu fikirler romanın
daha geleneksel bir çerçevede değerlendirilmesini zorunlu kılar. Bu sebeple,
çalışmanın odağı Refet’in bir feminist olup olmadığını veya Osmanlı’da
feminizmi tartışmak değil, yakın okuma yöntemini izleyerek, Osmanlı kadın
hareketi çerçevesinde özgürleşmiş ve otonom bir kadın figürü olarak önemini
vurgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat dönemi, Fatma Aliye Hanım, Refet, kadın sorunu, evlilik

Kaynakça

• Canbaz, F. (2005). “Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu.” Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Çakır, S. (2011). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis. Çakmak, B. (2013). “Tanzimattan Cumhuriyet’e Uzanan Çizgide Osmanlıda Kadın Hareketleri, Dönemin Tiyatrosunda Kadının Temsili Ve Kadın Sorunu.” Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi 0.18, 44-79. Doğramacı, E. (2000). Women in Turkey and the New Millennium. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. Duben, A. & Behar, C. (1991). Istanbul Households: Marriage, Family and Fertility, 1880-1940. Cambridge: Cambridge UP. Esen, N. (2017). Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar. İstanbul: İletişim. Fatma Aliye Hanım. (2012). Refet. Yayına Haz. Şahika Karaca. İstanbul: Kesit. Gençtürk-Demircioğlu, T. (2010). “Hayattan Kurmacaya: Fatma Aliye Hanım’ın Dört Romanında Metinlerarası İlişkiler.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3.13, 104-109. Karaca, Ş. (2012). “Fatma Aliye Hanım ve Refet Üzerine….” Refet. Fatma Aliye Hanım. Yayına Haz. Şahika Karaca. İstanbul: Kesit. Karaca, Ş. (2013). “Fatma Aliye ve Emine Semiye’nin Kadının Toplumsal Kimliğinin Kazandırılmasında Öncü Fikirleri.” International Journal of Social Science 6.2, 1481-1499. Kodaman, B. (1990). “Tanzimat’tan Sonra Türk Kadını.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 5.1, 135-182. Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını: 1839-1923. İstanbul: Ötüken. Meriç, N. (2005). Adab-ı Muaşeret: Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927). İstanbul: Kapı. “tanzimat.” TDK Güncel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 25 Mart 2019. Erişim Linki: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c9b2d73d250a6.99715067 Yaraman, A. (1992). Elinin Hamuruyla Özgürlük: Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Milliyet. Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: Metis.