Mantıku’t-Tayr’da tasvirî fiiller

Yıl 2020, Sayı: 18, 14 - 22, 21.03.2020

Ebru Güvenen

https://doi.org/10.29000/rumelide.705487

Cited By: 1

Öz

Türkçe; her dönem, içinde bulunduğu şartların gereği olarak yeni bir sözcüğe ihtiyaç duyduğu takdirde, bunu yabancı dillerden ödünçleme yoluna başvurmadan da giderebilmiştir. Eski Anadolu Türkçesinde, Beylikler Dönemi’ne kadar sadece halkın konuşma dili olan Türkçe, Karamanoğlu Mehmet Bey’in fermanından sonra Anadolu’da resmî dil statüsüne erişmiştir. Bu dönem sanatçıları Türkçenin gücünü göstermek için bilinçli bir tutum sergilemişlerdir. Gülşehri de bu isimlerin başında gelmektedir. O, “Türkçecilik Akımı”nın gerekliliklerini, 14. yüzyıla kadar kaleme alınan eserlerde görülmeyen pek çok ilke imza atarak gerçekleştirmiştir. Gülşehri, “Mantıku’t-Tayr”da Türkçenin edebî anlamda Arapça ve Farsça kadar yetkin bir dil olduğunu ispatlamaya çalışmıştır. Bunu sadece sözlü olarak dile getirmekle yetinmemiş, uygulama ile de göstermiştir. Gülşehri’nin aynı sözcüğün Arapça ve Farsçasının yanında Türkçesini de kullanması, bir eser yazabilecek kadar Farsçaya hâkim olmasına rağmen “Mantıku’t-Tayr”ı Türkçe yazması ve bundan sonra da eserlerini Türkçe ile yazacağını söylemesi, Türkçenin diğer diller ile rekabette yenilmeyeceğini ortaya koymaktadır. O, ayrıca söz varlığındaki birleşik sözcükler, deyim, atasözü, kalıp sözcükler, söz sanatları vb. ile dilde estetik ve etkileyici bir anlatım yakalanacağı düşüncesindedir. Türkçede farklı yöntemlerle birleşik fiiller oluşturulabilmektedir. Bunlardan biri de tasvirî fiillerdir. En eski yazılı metinlerimizden itibaren kullanılan tasvirî filler, anlatımda etkileyiciliği sağlamak için başvurulan sözcük türleri arasındadır. Bu çalışmada, Gülşehri’nin “Mantıku’t-Tayr” adlı eserinde kullandığı tasvirî fiiller oluşturulma şekilleri ve yer yer yardımcı fiillerin birleşik içerisindeki anlama etkileri bakımından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gülşehri, “Mantıku’t-Tayr”, tasvirî fiiller

Descriptive verbs in Mantıku’t-Tayr

Öz

Turkish; if each period needs a new word as required by the conditions it was in, it can also do so without borrowing from foreign languages. During the Old Anatolian Turkish period, until the Principalities Period, Turkish, only which was the speaking language of the people, reached the official language status in Anatolia after the decree of Karamanoğlu Mehmet Bey. Artists of this period showed a conscious attitude to show the power of Turkish. Gülşehri is one of these names too. He, fulfilled his “Turkish Movement” requirements by signing many firsts not seen in the works written up to the 14th century. In “Mantıku’t-Tayr”, Gülşehri tried to prove that Turkish is as proficient as literary as Arabic and Persian. This, has not only verbally expressed, also has shown through practice. Gülşehri’s use of Turkish in addition to the Arabic and Persian of the same word, the fact that he was able to write “Mantıku’t-Tayr”, in Turkish even though he had mastered enough Persian to write a book, and that his would using Turkish in his works after that, revealed that Turkish would not be defeated in other languages. He also believes that aesthetic and expressive expression in the language will be achieved with the combined words, idioms, proverbs, mold words, literary arts etc. in the vocabulary. Compound verbs can be formed by different methods in Turkish. One of these is descriptive verbs too. Descriptive verbs, which have been used since our earliest written texts, are among the types of words used to provide effectiveness in expression. In this study, the depictive verbs used by Gülşehri in his "Mantıku’t-Tayr" will be evaluated in terms of the ways in which they are formed and the effects of auxiliary verbs on meaning in the unified structure.

Anahtar Kelimeler

Gülşehri, “Mantıku’t-Tayr”, descriptive verbs

Kaynakça

• Demir, N. ([1996] 1994). Birleşik Fiiller ve Vurgu: -İver- Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, s. 83-94.
• Demirci, Ü. Ö. (2016). Eski Türkçede Fiiller. İstanbul: Umuttepe Yay.
• Gülsevin, G. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler (4. Baskı). Ankara: TDK Yay.
• Güvenen, E. (2017a), Mantıku’t-Tayr’ın Dilbilgisel Özellikleri ve Dizini. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güvenen, E. (2017b). Gülşehrî’nin, Mantıku’t-Tayr İle Eski Anadolu Türkçesinin Gelişmesine Katkısı Üzerine. I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, s. 1187-1194.
• Özçelik, S. (2002). Tasvir Fiillerinde Kullanılan Ekler Üzerine. Türk Dili, S. 610, s. 820-824.
• Şahin, H. (2000). Kutadgu Bilig’de Tasvirî Fiiller. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, s. 95-105.
• Şahin, H. (2001). Gel- ve Git- Fiillerinin Birleşik Yapılarda Sergilediği Durumlar. Türk Dili, S.595, s. 73-78.
• Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi (4. Baskı). Ankara: Akçağ Yay.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yay.
• Von Gabain, A. (1953). Türkçede Fiil Birleşmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, S. 1, s. 16-28.
• Yavuz, K. (2007). Gülşehri’nin Mantıku‟t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) Cilt 1-2. Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti.