İki teori, iki pratik ya da olağanüstü olağana karşı

Yıl 2020, Sayı: 18, 115 - 123, 21.03.2020

Ertan Engin

https://doi.org/10.29000/rumelide.705537

Öz

Ahmet Mithat ve Halit Ziya’nın roman anlayışları, deyiş yerindeyse, taban tabana zıttır. Vak’anın gelişimindeki hız, tasvirlerde birkaç çizgiyle/fırça darbesiyle ve dolayısıyla bir eskizle yetinmek, (tutarlı ve kanlı-canlı bir)karakter yaratma kaygısından uzaklık, okuyucuyu etkilemeye/manipüleye meyyal anlatım/anlatıcı ve bununla ilintili olarak, karakterlerin anlatıda ahlak terazisinde ölçülüp tartılması.. Bu ve benzer unsurlar Ahmet Mithat kurmacasının belirgin nitelikleriyken, onun neredeyse üzerinde hiç durmadığı bir noktada derinleşmek de Halit Ziya romancılığının karakteristik, ayırt edici vasfıdır. Bahis konusu vasıf, duyguların tahlilidir. Ahmet Mithat romancılığında önemli olaylar dış dünyada gerçekleşirken, Halit Ziya romancılığında iç dünyada yaşanır. Roman türünü daha baştan; muhayyel/gerçek dışı/olağan üstü olana kökensel bağlılığıyla tanımlayan ve bu tanımı bir postulat olarak kabul A. Mithat için zirvedeki romancı, Monte Kristo Kontu’nun yazarı Alexandre Dumas’dır. Halit Ziya ise, realist ve natüralist ekolün öne çıkan isimleri; Balzac, Flaubert ve Goncourt Kardeşler’e ilgisini yönelterek, romana dair tespitlerine onlardan delil getirir. O, romanda idealizmin ve eylemleri idealizm tarafından yönlendirilen, anlamlandırılan tiplerin karşısındadır. Hatta böyle tiplerden, alay ve hor görüyle bahseder. Bu iki yazarın roman anlayışlarına dair önemli ipuçları Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar ve Hikâye adlı kitaplarında yer alır. Bu yazıda öncelikle söz konusu iki kitapta ‘roman’a ve ‘romancılık’a dair ipuçları üzerinde durulacak, sonrasında Henüz On Yedi Yaşında ve Sefile romanlarından hareketle iki yazarın romancılıklarına daha yakından bakılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat, Halit Ziya, Henüz On Yedi Yaşında, Sefile, roman

Two theories, two practices or the extraordinary against the ordinary

Öz

Ahmet Mithat and Halit Ziya have diametrically opposite perspective on novel, as the phrase goes. The swiftness of the course of events, contenting themselves with only few flicks/ brushstrokes and consequently with the only one draft, far from the concern of creating a (consistent and real) character, narration inclined to impressing/manipulating the reader, the narrator and affiliated to this, pondering the characters in the moral scale in the narrative. Whereas these sorts of similar elements are the distinctive features of Ahmet Mithat fiction, deepening at a point what Ahmet Mithat almost never deliberates is the characteristics and distinctiveness of Halit Ziya's novelism. The characteristic in question is the analysis of emotions. Important events take place in the outside world in Ahmet Mithat’s novels, while they happen in the inner world in Halit Ziya's. For Ahmet Mithat who describes his novel genre originally adherence to the imaginary/unrealistic/dreamy one and who acknowledges this description as a postulate, the uppermost novelist is Alexander Dumas, the author of Monte Cristo to Ahmet Mithat. On the other hand, Halit Ziya directs his attention to Balzac, Flaubert and The Goncourt Brothers who are the prominent names of realist and naturalist schools, and brings evidence from them to the determination about novel. He is opposed to idealism in novel and to those whose actions are directed and interpreted by idealism. He even mentions such ones with ridicule and contempt. The significant clues to the perspective of these two authors are included in their books, Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar and Hikâye. In this writing, above all, the clues about ‘novel’ and ‘novelism’ in the books will be dwelled on at issue. Thereafter, the novelism of the two authors will be taken a closer look based on the novels, Henüz On Yedi Yaşında and Sefile.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat, Halit Ziya, Henüz On Yedi Yaşında, Sefile, fiction

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi. (2000). Henüz On Yedi Yaşında, (Hazırlayan: N. Sağlam), Ankara: TDK
• Ahmet Midhat Efendi. (2003b). Müşahedat, (Hazırlayan: Osman Gündüz), 2. bs., Ankara: Akçağ.
• Ahmet Mithat. (2003a). Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar, (Hazırlayan: Nüket Esen), İstanbul: İletişim.
• Ahmet Mithat Efendi. (2016). Edebiyat Yazıları 1, (Hazırlayan: H. H. Durgun- F. Gökçek), İstanbul: Dergâh.
• Antakyalıoğlu, Z. (2013). Roman Kuramına Giriş. İstanbul: Ayrıntı.
• Arvas, D. (2019). “Gönüllü Kurbanlığın Cisim Hali: Sefile” Siyah Endişe’nin içinde, (Hazırlayanlar: D. A. Küçük- M. Narcı), İstanbul: İletişim yay., s. 23-34.
• Cioran, E. M. (2019). Yeni Tanrılar, (çeviren: Murat Erşen), İstanbul: Redingot.
• Çok Değil, Güzel Yazan Yaşar! Cenap Şahabeddin’den sanat ve edebiyat üzerine yayınlanmamış yazılar (2013). (Hazırlayanlar: H. Tuncer- E. Genç), İstanbul: Babıali Kültür.
• D’Aurevilly, B. (2014), Şeytani Öyküler, (çeviren: Aysel Bora), 2. bs., İstanbul: Can.
• Kütükçü, T. (2018). Hayatın Dinamiklerinden Yazınsal Metne Tanzimat Romanı, İstanbul: Ötüken.
• Lukacs, G. (2003). Roman Kuramı, (çeviren: Cem Soydemir), İstanbul: Metis.
• Muir, E. (1928). The Structure of the Novel, London: Hogarth Press.
• William Faulkner’la Konuşmalar. (2014). (Derleyen: M. T. Inge, Çev: A. K. Yoviç), İstanbul: Agora.
• Uşaklıgil, H. Z. (2012). Hikâye, (Hazırlayan: Fazıl Gökçek), İstanbul: Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2016). Sefile, (Hazırlayan: Ö. Faruk Huyugüzel), 2. bs., İstanbul: Özgür.