Farsça metinlerde çeviri yazı problemleri ve Hammer tercümesinde Türk telaffuzunun izleri

Yıl 2020, Sayı: 18, 404 - 416, 21.03.2020

Emrullah Yakut

https://doi.org/10.29000/rumelide.706016

Öz

Günümüzde Farsçadan yapılan çeviri yazılarda bir tutarlılık olmadığı söylenebilir. İlk bakışta bunun başlıca sebebi Farsça ile Türkçe arasında müşterek olan bazı kelimelerin bu iki dilde farklı okunuşu gibi görünmektedir. Hatta bu bakımdan bazı çeviri yazılar Türkçe telaffuzun bütün Farsçaya teşmil edildiği izlenimi verebilir. Ortaya çıkan çeviri yazı uygulamalarında bazen Fars bazen Türk telaffuzunun öne çıktığı görülmekte, kimi zaman da her ikisinin tutarsız bir karışımıyla karşılaşılmaktadır. Bu karışıklığı ortadan kaldırmak için Farsçanın, Fars telaffuzuna uygun okunması / transkribe edilmesi gerektiği gibi kolay bir çözüm akla gelebilir. Bu çalışma ise Farsçanın Türklere mahsus bir telaffuzunun olabileceği iddiasındadır. Nitekim Sûdî Bosnevî, Hâfız şerhinde Rûmî (Türk) ve Acem (İranlı) okuyuşlarından bahsetmektedir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde yetişip Cumhuriyet döneminde bir Mesnevî şerhi kaleme alan Tâhirü’l-Mevlevî’nin çeviri yazısının bu Türk telaffuzunu yansıttığı düşüncesinden hareket edilmekte, keza Hammer’in Hâfız Dîvânı tercümesinde kullandığı çeviri yazının da Türk telaffuzundan izler taşıdığı ve dolayısıyla bu telaffuza tarihî bir dayanak teşkil edebileceği örneklerle sunulmaktadır. Elde edilen bulgular ışığında Farsçanın Türklere mahsus telaffuzunun belirgin ve ayırt edici özellikleri tespit edilmeye çalışılmış, Farsça ibare veya metinlerin çeviri yazıya aktarımı hususunda teklifler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çeviri yazı, Farsça, Tâhirü’l-Mevlevî, Hammer, Farsçanın telaffuzu

Transcription problems in Persian texts and traces of Turkish pronunciation in Hammer translation

Öz

It can be said that there is no consistency in the transcriptions made from Persian today. At first glance, the main reason for this seems to be that some words common between Persian and Turkish are read differently in these two languages. In this regard, some transcriptions may give the impression that Turkish pronunciation is extended to all Persian. In the emerging transcription practices, sometimes Persian, sometimes Turkish pronunciation is prominent, and sometimes an inconsistent mixture of both is encountered. To eliminate this confusion, an easy solution may come to mind; as Persian should be read / transcribed in accordance with Persian pronunciation. This study, on the other hand, claims that Persian may have a Turkish pronunciation. As a matter of fact, Sudî Bosnevi talks about the Rumi (Turkish) and Acem (Iranian) readings in his translation of Hafez. It is based on the thought that the transcription of Tâhirü'l-Mevlevî, who grew up in the last period of the Ottoman Empire and wrote a Mesnevi interpretation in the Republican period, reflects this Turkish pronunciation, as well as the transcription that Hammer used in the translation of the Divan of Hafez has traces of Turkish pronunciation and in this regard it is presented with examples that it can serve as a historical basis for this pronunciation. In the light of the obtained findings, it was tried to determine the evident and distinctive features of Turkish pronunciation of Persian, and proposals were made for translating Persian phrases or texts into translation.

Anahtar Kelimeler

Transcription, Persian, Tâhirü’l-Mevlevî, Hammer, the pronunciation of the Persian

Kaynakça

• Avcı, R. (2019). Alman Oryantalizmi ve İslami Dönem Fars Edebiyatı: Bir Literal Geçişkenlik Örneği Olarak Josef von Hammer-Purgstall (1774–1856). Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57-76.
• Balcı, M. (2014). Türkçe-Farsça İlişkileri. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (2011). Hafız Dîvânı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Hammer-Purgstall, J. v. (1812/1813). Der Diwan von Mohammed Schemseddin Hafis. Aus dem Persischen zum erstenmal ganz ubersetzt von Joseph v. Hammer. Stuttgart-Tübingen: Verlag der J G Cotta'schen Buchhandlung.
• Kacır, T. İ. (2016). Osmanlı Belgeleri Işığında Hammer. Avrasya İncelemeleri Dergisi, V(1), 1-84.
• Kahraman, A. (2010). Tâhirülmevlevî. 18.12.2019 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/tahirulmevlevi adresinden alındı
• Kanar, M. (2011). Hafız Divanı (Cilt I). İstanbul: Ayrıntı.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Türkçe Metin Neşirlerinde Farsça Şiirlere Dair Tespitler, Öneriler. Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, haz. Hatice Aynur-Müjgân Çakır-Hanife Koncu-Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Klasik Yayınları, 132-160.
• Ortaylı, İ. (1997). Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von. 12 31, 2019 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/hammer-purgstall-joseph-freiherr-von adresinden alındı
• Sûdî, B. (1857). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız-ı Şirâzî. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Şem'î. (1574). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız-ı Şirâzî, (Müellif Hattı). İ.B.B. Atatürk Kitaplığı B.68.
• Şemîsâ, S. (1383). Arûz ve Kâfiye. Meşhed: Dânişgâh-ı Peyâmnûr.
• Tâhirü'l-Mevlevî. (2017). Mesnevî Şerhi (Cilt I). İstanbul: Şamil.
• Yazıcı, T. (1997). Hâfız-ı Şîrâzî. 10.01.2020 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/hafiz-i-sirazi adresinden alındı