Pale Fire romanının Türkçe çevirisindeki çevirmen ön sözü ve notları: Çevirmenin yan-metinsel müdahaleleri ne ölçüde yerinde?

Yıl 2020, Sayı: 18, 627 - 638, 21.03.2020

Ufuk Özbir

https://doi.org/10.29000/rumelide.706428

Öz

Çeviriyi toplumsal ve kültürel bir olgu olarak kabul eden yaklaşımların ortaya çıkması ve benimsenmesiyle birlikte, gerek çevirinin çıkış noktası olan kaynak metni gerekse erek kültür için üretilen çeviri metnini kuşatan unsurlar görünür ve incelenir hale gelmiştir. Çeviriyi incelemeye yönelik yapılacak bir metin çözümlemesinde artık hem kaynak hem de erek metni ortaya çıkaran ortam, metnin kullanım amacı, hedef kitlesi, metin yazarının arka planı gibi etkenler göz önüne alınmaktadır. Bu noktada, kaynak metnin okuru, yorumlayıcısı ve erek metnin yazarı olarak çevirmenin rolü ve görünürlüğü de inceleme konuları arasında yerini almıştır. Yazın çevirisi eserlerinde çevirmenin görünürlüğünün özellikle metnin alımlanmasında etkili olan yan metinsel ögeler ile gün yüzüne çıktığı söylenebilir. Bu bağlamda bu çalışmanın bütüncesini Vladimir Nabokov’un Pale Fire adlı eserinin çevirisinde yer alan yan metinsel öğeler oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, ana metni kuşatan yan metinsel unsurlar üzerinde çevirmenin varlığını irdelemek ve somutlaştırmaktır. Bu doğrultuda, ilk olarak kaynak metin, kaynak metin yazarı, çevirmen ve erek metin araştırma kapsamını oluşturan yan metinsel unsurlar ve çevirmen görünürlüğü çerçevesinde incelenmiştir. Ardından, çeviri ediminde yan metinsel öğelerin işlevi ele alınarak, çevirmenin varlığı ve bulunuşu, erek metinde yer alan çevirmen önsözü ve notları özelinde ve ilgili kuramsal yaklaşımlar çerçevesinde tartışılmıştır. Bu incelemenin, erek okurun çeviriyi algılamasında yönlendirici rol oynayan ve bu anlamda çeviri incelemesinde göz önünde bulundurulması gereken yan metinsel öğelere dikkat çekeceği, söz konusu öğeler aracığıyla erek metinden süzülen çevirmen portresi ve bunun okur üzerinde yaratabileceği muhtemel etkileri ortaya koyabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Pale Fire, çevirmenin görünürlüğü, yan-metinsel öğeler, yeniden yazma, çeviri eleştirisi

Translator’s preface and notes in the Turkish version of Pale Fire: Para-textual interventions of the translator justified?

Öz

Along with the emergence of the widely accepted approaches in Translation Studies that perceive the act of translating as a complex socio-cultural phenomenon rather than a mere text-level linguistic activity, the circumstances that surround the source as well as the target texts has become more visible and are therefore increasingly scrutinized in academic circles. As a result, any translation-oriented text analysis that does not take in to consideration such relevant circumstances that bring about the source text or its translation (such as commercial and ideological realities, purposes for or functions of both the original and the target texts, intended readerships, the backgrounds of both the author and the translator etc.), run the risk of failure. The role of the translator as the reader, interpreter of the source text and writer of the target text has a decisive importance. The translator, particularly while fulfilling his role as writer either remains relatively hidden or can become quite visible through the published text. As this issue with visibility may have a great influence on the perception of the readership on the translation, it has become of ever-increasing interest for academic researchers. The ways in which a translator becomes visible are various and particularly in literary translations, para-textual elements that accompany the main body of the text come to the forefront. This paper examines the Turkish translation of Vladimir Nabokov’s famous novel Pale Fire via certain para-textual elements, namely translator’s foreword and footnotes, in order to portrait the image of its translator and the possible impact of this crystallizing picture on the readers.

Anahtar Kelimeler

Pale Fire, translator’s visibility, para-textual elements, rewriting, translation criticism

Kaynakça

• Boyd, B. (2001). Nabokov's Pale Fire: The Magic of Artistic Discovery. Princeton University Press.
• Broeck. R. (1985). Second Thoughts on Translation Criticism: A model of its Analytic Function. In T. Hermans (Ed.), The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. (pp. 54 – 62). C. Helm.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Tresholds of Interpretation. (J. E. Lewin, Trans.) Cambridge University Press (Original work published in 1987).
• Hermans, T. (1996). The translator’s voice in Translated Narrative. Target: International Journal of Translation Studies, 8 (1), 23-48.
• Holz-Mänttäri, J. (1984) Translatorisches Handeln: Theorie und Methode. Suomalainen Tiedeakatemia.
• Karadağ, A. B. (2012). Bir Diliçi Çeviri Örneği Olarak “Dipnotlar” ve “Dipnotlarla” Bir Çeviriyi “Yeniden Yazmak”. Çeviribilim Dergisi, 8. (Mayıs), 35-40.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. Routledge.
• Nabokov, V. (1989). Pale Fire. Vintage International.
• Nabokov, V. (2015). Solgun Ateş. (Y. Yavuz, Trans.) İletişim (Original work published in 1989).
• Nord, C. (1997). Translating as a Purposeful Activity: Functionalist Approaches Explained (Translation Theories Explored). Routledge.
• Reiss, K. (2000). Translation Criticism: The Potentials and Limitations. Categories and Criteria for Translation Quality Assessment. St. Jerome.
• Toury, G. (1985). A rationale for Descriptive Translation Studies. In T. Hermans (Ed.), The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. (pp. 16 – 41). C. Helm. Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility, Routledge. Vermeer, H. J. (1996) A Skopos Theory of Translation. Textcontext.