Urfa Merkez Ağzı ile Azerbaycan Türkçesi arasındaki ortak özellikler

Yıl 2020, Sayı: 19, 242 - 264, 21.06.2020

İsmail Güneş

https://doi.org/10.29000/rumelide.752300

Cited By: 1

Öz

Türkçenin başlangıçtan günümüze kadar geçirmiş olduğu merhalelerin ve tarihi dönemlerle bölgelere göre gösterdiği dil özelliklerinin tespit edilmesinde Anadolu ağızları önemli bir veri kaynağı durumundadır. Hâlihazırda Türkiye Türkçesi ağızlarından bazılarının yeteri kadar, bazılarının ise henüz incelenmemiş durumda olması Türkiye Türkçesi ağız atlaslarının hazırlanmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Ağız atlasları, bir bölgede konuşulan ağzın ses, şekil ve söz dizimi özellikleri ile birlikte söz varlığına dair önemli bilgiler sunmaktadır. Bu nedenle ağız atlaslarının içerdiği malzemenin dil bilimsel yönü dışında halk bilimini ilgilendiren sosyo-kültürel bir niteliği de vardır. Anadolu ağızlarının dil özelliklerinin ayrıntılı bir şekilde belirlenmesi bu bağlamda oldukça önemlidir. Batı Türkçesinin doğu kolunu meydana getiren Azerbaycan Türkçesinin dil özellikleri, Anadolu sahasında Azerbaycan’a nispeten daha yakın olan Doğu Anadolu bölgesinde de görülmektedir. Urfa ağzı, Anadolu ağızlarının tasnifi çalışmalarında Doğu grubu ağızlarına dahil edilmiştir. Dil özellikleri bakımından ülke sınırlarının ötesine uzanan Urfa ağzı, Azerbaycan ve Irak-Türkmen Türkçeleriyle kesişmekte ve benzerlikler göstermektedir. Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan Urfa, aynı zamanda doğu grubu Anadolu ağızlarını Irak Türkmen ağızlarıyla birleştiren bir geçiş noktasıdır. Bir ağız bölgesinin morfolojik ve fonetik açıdan analizinin yapılmasında o ağız bölgesini etkileyen konuşma ve yazı dilleriyle yapılacak mukayeseli çalışmalar önem arz etmektedir. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesi ile Urfa Merkez ağzı, morfolojik ve fonetik açıdan karşılaştırılarak her iki dil bölgesinde tespit edilen ortak unsurlar ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Urfa ağzı, Azerbaycan Türkçesi, Urfa, Azerbaycan, ağız

The common features between Urfa center dialect and Azerbaijani Turkish

Öz

The Anatolian dialects are an important source of data in determining the stage of the Turkish language from the beginning to the present and the linguistic characteristics of the regions. At present some of the Turkey Turkish dialects are not investigated adequately and some of them have not investigated yet thus this situation affects the preparation of the Turkey Turkish dialects’ atlas adversely. Dialect atlases, provide important information with the lexicology about the sound, shape and syntax features of the local language spoken in a region. For this reason, the material that the dialect atlases contain has a socio-cultural quality that concerns folklore apart from its linguistic aspect. The detailed determination of the linguistic features of the Anatolian dialects is very important in this context. The linguistic features of Azerbaijani Turkish, which constitutes the eastern branch of Western Turkish, are also observed in the eastern Anatolian region, which is relatively closer to Azerbaijan in the Anatolian field. The Urfa dialect which extends beyond the borders of the country in terms of language characteristics and shows similarities with Azerbaijan and Iraqi-Turkmen Turkish. Urfa, located in the Southeastern Anatolia region, is also a crossing point that connects the eastern group Anatolian dialects with Iraqi Turkmen dialects. Morphological and phonetic analysis of a dialect region is important for the analysis of speech and writing languages that affect that dialect region. In this study, the common elements identified in both language regions were compared by comparing the morphology and phonetic aspects of the center Urfa dialect which is under the influence of Azerbaijani Turkish.

Anahtar Kelimeler

Urfa dialect, Azerbaijani Turkish, Urfa, Azerbaijan, dialect

Kaynakça

• Acaloğlu, A. ; Bǝydili, C. (2005). Əsatirlǝr, Əfsanǝ vǝ Rǝvayǝtlǝr. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Araz, M. (2004). Seçilmiş Əsǝrlǝri. Bakı: Lider Nəşriyyat.
• Aslan, A. (2017). Şanlıurfa Kültür ve Turizm Rehberi. Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Bakıxanov, A. (2005). Seçilmiş Əsǝrlǝri. Bakı: Avrasiya Press.
• Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Buran, A., Alkaya, E. (2017). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ.
• Buran, A., Alkaya, E. (2011). Çağdaş Türk Yazı Dilleri I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Bünyadzadə, Ü. (2005). Sǝnin Oxşarın Bǝnövşǝdi. Bakı.
• Cami, Ə. (2004). Yusif vǝ Züleyxa. Bakı.
• Cəfərzadə, Ə. (2005). Azǝbaycan Qadın Şairlǝri Antologiyası. Bakı: Avrasiya Press.
• Çobanzadə, B. (2011). Seçilmiş Şeirlǝri. Bakı: TÜRKSOY Kitabxanası seriyası: 20.
• Elçin, (2005). Seçilmiş Əsǝrlǝri. 10 Cilddə 1-ci Cild, Bakı: Çinar-Çap Nəşriyyatı.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak/Yayım/Basım.
• Ergin, M. (1971). Azerî Türkçesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Əsgərli, Z. (2006). Azǝrbaycan Nǝsri Antologiyası. Beş Cilldǝ I Cild, Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Əziz, Ə. (2010). Azǝrbaycan Folkloru Külliyyatı. XVIII Cild, Dastanlar VIII Kitab, Bakı: Folklor İnstitutu.
• Hacizadə, Ə. (2004). Əsǝrlǝri. X Cilldə V Cild, “Vəfalım Mənim”, Bakı: Nafta Press.
• Xudiyev, N. (2012). Sǝçilmiş Əsǝrlǝri. Bakı.
• İsmayilov, H. ; Əziz, Ə. (1999). Azǝrbaycan Folkloru Külliyyatı. Bakı: Sǝda Nǝşriyyatı.
• Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kartallıoğlu, Y.; Yıldırım, H. (2007), “Azerbaycan Türkçesi” (Editör: Ahmet Bican Ercilasun), Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ.
• Kürkçüoğlu, K. E. (1991). Urfa Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Məmmədquluzadə, C. (2004). Əsǝrlǝri. Dörd Cilddǝ, IV Cild, Bakı: Öndǝr Nǝşriyyat.
• Mirəhmov, H. (2006). Bir Gecǝnin Sehri. Bakı: Nurlar Nəşriyyat və Poliqrafiya Mərkəzi.
• Nəfəs, M. (2010). Bu Mǝkana Gǝlmişǝm. Bakı.
• Özçelik, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özek, F. (2012). “Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri”, Turkish Studies, 7/1, s. 1751-1765.
• Özkan, N. (2000). Türk Dilinin Yurtları. Ankara: Akçağ.
• Rihani, Ə. (2016). Seçilmiş İncilǝr. Bakı.
• Rza, R. (2010). Seçilmiş Əsǝrlǝr. II Cild, Bakı: Letterpress.
• Sabir, M. Ə. (2004). Hophopnamǝ. İki Cillddə I Cild, Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Saray, M. (1993). Azerbaycan Türkleri Tarihi, İstanbul: Nesil.
• Səid, Q. (2006). Əli vǝ Nino. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Türk, V. (1999). “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, s. 291-340.
• Yalçın, S. K. (2018). Azerbaycan Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit.
• Vazeh, M.Ş. (2004).Nǝğmǝlǝr. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Vurğun, S. (2005). Seçilmiş Əsǝrlǝri. Beş Cilddə V Cild, Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Zanet, T. (2010). Ana Dilim. Bakı.