Three poems that have the characterıstıcs of sehrengız : “der vasf-ı Yenişehr-i Fenâr” (Yenişehirli Avnî), “şehr-i Edirne’nün evsâfıdur” (Edirneli Örfî Mahmud Ağa), “şehr-i Bitlis redifli şiir” (Müştak Baba)

Yıl 2020, Sayı: 19, 413 - 442, 21.06.2020

Maşallah Kızıltaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.752418

Öz

Sehrengiz poems are works that describe the beauties of a settlement. These works are generally written in the form of mesnevi verse. There are also a few sehrengiz poems written in other forms of verse. They generally start with the praying section, then continue with the section in which the poet states the reason for writing the poem and goe on with the part in which the main subject is covered and come to an end with the epilogue section. In this study, the poems of Yenişehirli Avnî, Örfî Mahmud Ağa and Müştak Baba, which show the sehrengiz features as content, were examined. All these three poems take place in the divan of the poets. The information of the relevant cities was also given before the poetry studies. Yenişehirli Avnî’s poem is written in masnavi form and consists of 57 couplets in total. Örfî Mahmud Ağa’s poem was written in ode form and is 16 couplets. Müştak Baba’s poem was written in ghazal form and is composed of 10 couplets. Apart from this one, Müştak Baba has another poem praising Bitlis. This poem was also written in ghazal form, is five couplets and takes place in poet’s divan. Üç In addition to the natural beauties of the relevant cities, the three poets also explained the geographical elements and some of the prominent neighborhoods of the city and did not neglect the beauty of the cities. Yenişehirli Avnî mentioned some people in Yenişehir by their names.

Anahtar Kelimeler

Sehrengiz, Yenişehirli Avnî, Örfî Mahmud Ağa, Müştak Baba, Yenişehir, Edirne, Bitlis

Muhteva olarak şehrengiz niteliği taşıyan üç manzume: “der vasf-ı Yenişehr-i Fenâr” (Yenişehirli Avnî), “şehr-i Edirne’nün evsâfıdur” (Edirneli Örfî Mahmud ağa), “şehr-i Bitlis redifli şiir” (Müştak Baba)

Öz

Şehrengizler bir yerleşim yerinin güzelliklerini anlatan eserlerdir. Bu eserler umumiyetle mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Az da olsa başka nazım şekilleriyle yazılan şehrengizler de mevcuttur. Şehrengizler genel olarak münacat bölümüyle başlar, sebeb-i telif ve asıl konunun işlendiği bölüm ile devam eder, hatime bölümüyle sona erer. Bu çalışmada muhteva olarak şehrengiz özellikleri gösteren Yenişehirli Avnî, Örfî Mahmud Ağa ve Müştak Baba’nın şiirleri incelenmiştir. Bu üç şiir de şairlerin divanlarında yer almaktadır. Şiir incelemelerinden önce ilgili şehirlerin bilgileri de verilmiştir. Yenişehirli Avnî’nin şiiri mesnevi nazım şekliyle yazılmış, toplamda 57 beyittir. Örfî Mahmud Ağa’nın şiiri kaside nazım şekliyle kaleme alınmış olup 16 beyittir. Müştak Baba’nın şiiri ise gazel nazım şekliyle yazılmış, toplamda 10 beyittir. Müştak Baba’nın bu şiiri dışında Bitlis övgüsü yaptığı başka bir şiiri de vardır. Bu şiir de gazel nazım şekliyle yazılmıştır, 5 beyittir ve şairin Divan’ında yer almaktadır. Üç şair de şiirlerinde ilgili şehirlerin doğal güzelliklerinin yanında coğrafi unsurlar ve şehrin öne çıkan bazı mahallerini de anlatmış ve şehirlerin güzellerini methetmeyi ihmal etmemiştir. Yenişehirli Avnî Yenişehir’deki bazı kişileri isimleriyle zikretmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şehrengiz, Yenişehirli Avnî, Örfî Mahmud Ağa, Müştak Baba, Yenişehir, Edirne, Bitlis

Kaynakça

• Aydın, S. (2004). Gazellerde Kafiye, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Muğla.
• Canım, R. (2014). Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1991). “Yenişehirli Avnî”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s.123-124.
• Devellioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Doğan, A. (1992). Müştak Baba’nın Türkçe Şiirlerinde Dini ve Tasavvufî Unsurlar, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Efe, Z. (2019a). “Müellifleri Meçhul İki Şehrengiz: Üsküp ve Budin Şehrengizleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 23, İstanbul 2019, 271-314.
• Efe, Z. (2019b). “Kâmî ve Revan Şehrengizi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 12, S.66, 108-123.
• Erdoğan, M. (2012). “Bursalı Rahmî ve Yenişehir Şehrengizi”, Erdem, 63, s. 89-125.
• Gökbilgin, M. T. (1994). “Edirne”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s.473-476.
• Gündoğdu, M. K. (1997). Müştak Baba (Dîvân), İstanbul: MEB Yayınları.
• İsen, M. (2016). “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakışlar”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, s. 429-436.
• Kahraman, S.A. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Gümülcine-Kavala-Selanik-Tırhala-Atina-Mora-Navarin-Girit Adası-Hanya-Kandiye-Elbasan-Ohri-Tekirdağı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, B. (1995). Vahîd Mahtûmî Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Kaplan, Y. (2016). “Lebîbî ve Eyüp Şehrengizi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) 56. Erzurum, s. 1063-1076.
• Kaplan, Y. (2018). “Abdî ve Kütahya Şehrengizi”, Journal of Turkish Language and Literature, s. 783-824.
• Karaca, D. (2018). Türk Edebiyatında Şehr-engîzler “Şehirler ve Güzeller”, Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Malatya.
• Kiel, M. (2013). “Yenişehir”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s.473-476.
• Kütük, R. (2004). “Edirneli Örfî Mahmud Ağa’nın Hayatı ve Eserleri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 26, Erzurum.
• Mısırlı, A. ve Benian, E. (2016). “Edirne Baba Demirtaş (Timurtaş) Mahallesi Geleneksel Konutları: Mimari Özellikleri Potansiyelleri ve Sorunları”, Trakya University of Engineering Sciences, 17 (1): 23-34, 2016.
• Pala, İ. (2011). Ansjklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şemseddin Sami. (1316). Kamusu’l A’lâm, 6. cilt, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Tuncel, M. (1992). “Bitlis”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s.225-228.
• Tuncel, M. (1994). “Dicle”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s.281-282.
• Tuncel, M. (2004). “Meriç”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s. 188-190.
• Turan, L. (1998). Yenişehirli Avnî Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkitli Metin) Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• Turan, L. (hzl.). (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin), Ankara: Vizyon Yayıncılık.
• Uluç, R. (2013). Müştâk Baba “Âsâru’l-Müştâk Esrâru’l-Uşşâk (İnceleme-Tenkitli Metin)”, Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Şanlıurfa.
• İnternet kaynakları
• http://lugatim.com/s/%C5%9Fehrengiz (Erişim Tarihi: 02.01.2020)
• https://www.touristorama.com/en/m/city-of-larissa (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
• https://www.google.com/maps/place/Larissa,+Yunanistan/@39.6310034,22.3891267,13z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x1358885c595d47a1:0x400bd2ce2b99c30!8m2!3d39.6390224!4d22.4191254?hl=tr (Erişim Tarihi: 13.01.2020)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Larissa (Erişim Tarihi: 13.01.2020)
• https://www.google.com/search?q=larissa+n%C3%BCfusu&oq=larissa+n%C3%BCfusu&aqs=chrome..69i57j33.5887j0j4&sourceid=chrome&ie=UTF-8 (Erişim Tarihi: 13.01.2020)
• http://arsiv.ntv.com.tr/news/275938.asp (Erişim Tarihi: 02.02.2020)
• https://www.trakyanet.com/trakya/edirne/edirne/234-edirne-saraylari.html (Erişim Tarihi: 05.02.2020)
• http://www.edirnevdb.gov.tr/edirne/nehirler_g.html (Erişim Tarihi: 06.02.2020)
• https://www.google.com/search?q=bitlis+foto%C4%9Fraflar%C4%B1&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjPtvy1urPoAhWAZxUIHSIjD80Q_AUoAXoECAsQAw&biw=1280&bih=592#imgrc=d2tQgduzolhfAM (Erişim Tarihi: 12.03.2020)
• http://www.daka.org.tr/panel/files/files/yayinlar/bitlis.pdf (Erişim Tarihi: 13.03.2020)
• https://www.facebook.com/BitlisBld/photos/pcb.2210708082494436/2210705055828072/?type=3&theater (Erişim Tarihi: 13.03.2020)