Şarkiyatçı bir metnin geri çevirilerinde güç ilişkileri ve “Makbul Garb” temsilini yakalama mücadelesi

Yıl 2020, Sayı: 19, 813 - 832, 21.06.2020

Safiye Gül Avcı Solmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.752846

Öz

Çevibilimde “kültürel dönüş”le (cultural turn) birlikte, çeviri süreçlerinde işleyen güç ilişkileri sorgulanmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda yürütülen araştırmalarda, güç ilişkileri farklı kavramlar ve farklı yöntemler ışığında incelenmiştir. Bu çalışma da, Georgina Adelaide Müller tarafından kaleme alınan Letters from Constantinople (1897) adlı eserin Türkçedeki çevirilerini “kökensiz/metinsiz geri çeviri” bağlamında ele almakta ve Phrae Chittiphalangsri’nin (2014) ortaya attığı “iç-dış çelişkisi” (inside-outside paradox) ve “sanallık” (virtuality)/ “sanallaştırma” (virtualisation) kavramlarını kullanarak, bu geri çevirilerdeki güç ilişkilerinin izini sürmektedir. Eser, ilk defa “1001 Temel Eser Tercüman” dizisi kapsamında İstanbul’dan Mektuplar (1978) adıyla Afife Buğra tarafından çevrilmiştir. Dergâh Yayınları daha sonra eseri On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul’un Saltanatlı Günleri (2010) (Çev. Hamdiye Betül Kara) başlığıyla yayınlamış; Şehir Yayınları ise, Tercüman tarafından yayınlanan çeviriyi değiştirmeden, ancak çeşitli “yan metinler” (paratexts) (Genette, 1997) ekleyerek 2010 yılında yeniden basmıştır. Çalışmada, çeşitli “yan metinler” aracılığıyla, çeviri eyleyicilerinin Şarkiyatçı bir metnin beraberinde getirdiği güç ilişkileriyle nasıl çatışma yaşadığı, bu çatışmayı aşmak için ne tür yollara başvurduğu ve “Makbul Garb” temsilini yakalamak için kendi aralarında nasıl mücadele ettiği irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kökensiz/ metinsiz geri çeviri, İç-dış çelişkisi, sanallık/ sanallaştırma, güç ilişkileri

Power relations in the back translations of an Orientalist text and the struggle to hold the representation of the "Approved Occident"

Öz

The power relations in translation process have been questioned starting from the “cultural turn” in Translation Studies. By far, these relations have been analysed through different concepts and methods by the research which has been conducted in this respect. In a similar vein, this study focuses on the Turkish translations of Letters from Constantinople (1897) by Georgina Adelaide Müller within the context of “rootless/textless back translation” and traces the power relations in these back translations by using the concepts of “inside-outside paradox” and “virtuality/virtualisation” put forward by Phrae Chittiphalangsri (2014). The source text was first translated by Afife Buğra under the title of İstanbul’dan Mektuplar (1978) (“Letters from İstanbul”) as a part of the book series called “1001 Temel Eser” (1001 Fundamental Books) published by the newspaper, Tercüman . Later on, Dergâh Publishing retranslated and published the book under the title of On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul’un Saltanatlı Günleri (2010) (“The Splendid Days of İstanbul When the Nineteenth Century Comes to an End”) (transl. Hamdiye Betül Kara). Within the same year, Şehir Publishing republished the same translation of Tercüman only by adding some “paratexts” (Genette, 1997). Bringing all three into focus, the study examines how the translation agents come into conflict with the power relations brought along with an Orientalist text, what kinds of strategies they adopt to overcome this conflict and how they compete with each other to have the right to represent the “Approved Occident” by analyzing the “paratextual” elements.

Anahtar Kelimeler

Rootless/ textless back translation, inside-outside paradox, virtuality/ virtualisation, power relations

Kaynakça

• Alimen, N. (2019). Batı’nın Doğu Çevirisi Olarak Oryantalizm ve Oryantalist Metinlerin Türkçeye Çevirileri. Seda Taş (Ed.), Çeviribilimde Araştırmalar (ss. 59-92). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Alvstad, C. ve Rosa, A. R. (2015). Voice in Retranslation: An Overview and Some Trends. Target. 27 (1), 3-24.
• Avşaroğlu, M. ve Karadağ, A. B. (2018). Tarihsel Romanların (Geri) Çevirileri Üzerine Betimleyici Bir Çalışma. V. Yıldız Sosyal Bilimler Kongresi. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. 13 Aralık 2018. Sözlü Bildiri.
• Basnett, S. (2004). Travelling and Translating. Journal of Post-Colonial Writing. 40 (2), 66-76.
• Baydere, M. (2018). Geri Çevirilerde Çevirmenin İzini Sürmek. Seda Taş (Ed.), Çeviribilimde Güncel Tartışmalardan Kavramsal Sorgulamalara (ss. 317-346). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Chen, L. ve Li, C. (2018). A Study on Textless Back Translation of China Boy From Acculturation Perspective. Studies in Literature and Language. 14 (2), 10-18.
• Chittiphalangsri, P. (2014). On Virtuality of Translation in Orientalism. Translation Studies. 7(2), 50-65.
• Çoruk, A. Ş. (2007). Oryantalizm Üzerine Notlar. Sosyal Bilimler Dergisi. 9(2), 193-203.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of Interpretation (J. E. Lewin, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press. PDF.
• Gökduman, U. C. (2018). ‘Yabancı Dil Yaratımı’ ve ‘Kökensiz Geri Çeviri’ Kavramları üzerinden Bir Çeviriyi Okumak. Seda Taş (Ed.), Çeviribilimde Güncel Tartışmalardan Kavramsal Sorgulamalara (ss.347-376). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Guo, T. (2017). On Foreign Language Creation and Rootless Back Translation – A Case Study of Snow Flower and the Secret Fan. Journal of Literature and Art Studies. 7(10), 1354-1364.
• Karadağ, A. B. (2019). Çeviri Yoluyla Geçmiş, Şimdi ve Gelecek Arasında Köprüler Kurmak. Seda Taş (Ed.), Çeviribilimde Araştırmalar (ss. 31-58). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Karadağ, A. B. (2004). Edebiyat ve Kültür Dizgesinde Çeviri ve Çevirmenin Edindi(rildiği) Farklı İdedolojik Roller. Uluslararası Çeviri Sempozyomu. 11-12 Ekim, 2004. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 275-288.
• Koskinen, K. Ve Paloposki, O. (2015). The Voice of the First Translator in Retranslation. Cecilia Alvstad ve Alexandra Assis Rosa (ed.), Voices in Retranslation. Target. 27 (1), 25-39.
• Kovola, U. (1996). Translations, Paratextual Mediation and Ideological Closure. Target. 8(1), 119-147.
• Köprülü, O. (2006). Makaleler. Bilgehan Atsız Gökdağ (Haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. Londra ve New York: Routledge.
• Müller, G. A. (1897). Letters From Constantinople. Londra ve New York: Longman, Green & Co..
• Müller, G. A. (1978). İstanbul’dan Mektuplar (A. Buğra, Çev.). İstanbul: Tercüman.
• Müller, G. A. (2010a) On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul’un Saltanatlı Günleri (H. B. Kara, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Müller, G. A. (2010b). İstanbul’dan Mektuplar (A. Buğra, Çev.). İstanbul: Şehir Yayınları.
• Özbalcı, M. (2011). Yarım Kalmış Bir Proje: ‘1001 Temel Eser’ Dizisi. Türk Yurdu. 286, 126-138.
• Said, E. W. (1979). Orientalism. Western Conceptions of the Orient. New York: Vintage Books.
• Said, E. W. (1982). Oryantalizm (Doğubilim). Sömürgeciliğin Keşif Kolu (N. Uzel, Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Said, E. W. (1989). Oryantalizm. Sömürgeciliğin Keşif Kolu (S. Ayaz, Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Said, E. W. (2017). Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları (B. Ülner, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sayın, A. B. (2019). Çevirinin Yuvaya Dönüşü: Sömürgecilik Sonrası Çeviri Kuramında ‘Metinsiz Geri Çeviriler’. Seda Taş (Ed.), Çeviribilimde Araştırmalar (ss. 235-250). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Sun, Y. (2014). Translation and Back Translation: Transcultural Reinvention in Some Chinese American Literary Works. Asia Pacific Translation and Intercultural Studies. 1(2), 107-121.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Paratexts. Yves Gambier ve Luc van Doorslaer (Ed.), Amsterdam Handbook of Translation Studies (ss. 113-116). Philadelphia: John Benjamins.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2013). Agency in Allographic Prefaces to Translation Works: An Initial Exploration of the Turkish Context. Hanne Jansen ve Anna Wegener (Ed.), Authorial and Editorial Voices in Translation (ss. 89-108). Montreal: Editions quebecoises de l’oeuvre.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2002). What Texts Don’t Tell: The Use of Paratexts in Translation Research. Teo Hermans (Ed.), Crosscultural Transgressions. Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideoligical Issues (ss.44-60). Manchester: St. Jerome.
• Tu, Q. ve Li, C. (2017). A review on Textless Back Translation of China-Themed Works Written in English. Studies in Literature and Language. 14(1), 1-7.
• Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility. A History of Translation. London and New York: Routledge.