Türkçe belagat semantiğinde cümle bağlama, ayırma, birleştirme

Yıl 2020, Sayı: 20, 77 - 94, 21.09.2020

Meriç Güven

https://doi.org/10.29000/rumelide.791095

Öz

Duygu ve düşüncelerin sade dille ve manası açık şekilde ifade edilmesinin esası belagat; belagatin şartı cümlelerin “bağlama”, “ayırma”, “birleştirme” yoluyla tertip ve tanzimidir. “İyi ve Doğru Yazma Usulleri” ile ilgili bu husus, belagat semantiğinde söz ve üslup güzelliğini ortaya koyan ve anlamı belirleyen bir konudur. Bu konu cümlelerin birbirleriyle mutabakatı gözetilerek ve vasıl (cümleleri ve bağlacı ile bağlama), fasıl (cümleleri ve bağlacı ile bağlamama) ve hem vasıl hem fasıl (cümleleri ve bağlacı ile bağlama, ayırma, birleştirme) kurallarına uyularak gerçekleştirilir. Bu gerçekleştirme hâlin icabına ve gereğine uygun düşen ve ögeler arasında intikal sağlayan bağlı ve ardışık cümlelerle; her biri kendi içinde bütünlük arz eden birbirinden bağımsız ve müstakil, fakat anlamca birbiri ile ilgili cümlelerle ve hem bağımsız ve müstakil ve hem birbirine bağlı ve zincirlemeli (müselsel) cümlelerle temerküz ve tekasüf eder (ortaya çıkar ve yoğunlaşır). Türkçe cümlelerde, bağlama işlevi gören “ve” bağlama edatı, bağlama edatı “ve”ye denk ve eşlenik işlev gören “, “ ve “ ;”, kabilinden bağlama işaretleri, bağ-fiil eki (y)Xp ve ayırma işareti nokta “.” bu bağlama, ayırma ve birleştirme işlemlerini gerçekleştiren figüratif “işleç”ler olarak kullanılır. Bağlayıcı ve ayırıcı unsurların yerinde ve doğru kullanılmasıyla söz ve ibareler ve cümleler arasında anlamlı birliktelikler, cümlelere sağlamlık ve ebedilik kazandıran ahenkli ve armonili dizimlikler oluşur. Aynı şekilde bağlayıcı ve ayırıcı unsurların yanlış kullanılmasıyla söz ve ibareler ve cümleler arasında uyumsuz ve uygunsuz yapılar, anlamı tamamlanmamış veya yanlış tanımlanmış cümleler ve cümleden büyük dil birlikleri ortaya çıkar.

Anahtar Kelimeler

Belagat, cümle, bağlama, ayırma, birleştirme

Sentence connecting, separation and merging” in Turkish Eloquence semantics

Öz

The basis of expressing emotions and thoughts in plain language with a clear meaning is the basis of eloquence, and the condition of eloquence is the arrangement and preparation of sentences by “connecting”, “separation”, and “merging”. This issue, which is related with “Good and Correct Writing Methods”, is performed by considering the agreement of sentences with each other as the subject revealing and determining the beauty of words and style in the narration in eloquence semantics-, and applying the rules of Vasıl (connecting sentences with “and” conjunction), Fasıl (not connecting sentences with “and” conjunction), and both applying the Vasıl and Fasıl rules together (connecting, separating and merging sentences with “and” conjunction) by considering the agreement of sentences with each other. This realization occurs and intensifies in the form of consecutive sentences that are in accordance with the requirement of the context and that provide transfer between the elements with independent and separate, but integrated and relevant sentences, by using independent, separate and interrelated (sequential) sentences. In Turkish sentences, the conjunction-preposition “and”, and the conjunction signs “,” and “;”, which conjugate and are equal to conjunction “and”, the gerund suffix (y)Xp and the separation sign period “.” are all used as figurative “operators”, which perform this Connecting, Separation and Merging process. By using the conjunctions and separating elements together in an accurate and timely manner, meaningful cohesion occurs between words, phrases and sentences together with consistent and harmonious sequences that give sentences strength and eternity. Similarly, with the misuse of the conjunctions and separating elements, incompatible and inappropriate structures appear between words, phrases and sentences together with incomplete or misidentified structures and supra-sentential language units (syntactic components).

Anahtar Kelimeler

Eloquence, sentence, connection, separation, combining

Kaynakça

• Akçataş, A. (2007). Türkiye Türkçesinde Yapı, İşlev Ve Anlam İlişkileri Açısından Cümle Grupları Ve Cümle Türleri Üzerine Bir Deneme. Belleten 2007/I, s.7-19.
• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dil bilim1). İstanbul: Levent Ofset Mat. ve Yayıncılık.
• Araz, M. F. (2016). Yorum Farklılığına Etkisi Bakımından Kur’an'daki Zamirlerin Mercii (Bakara Suresi Örneklemesi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Bilgegil, K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. baskı.
• Dağ, P & Gümüş, İ. (2018). Delalet ve Gösterge Kavramlarının Belagat-Göstergebilim İlişkisi Bağlamında Değerlendirilmesi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 4, 649-659.
• Daşdemir, M. ( 2014). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık.
• Daşkıran, Y. (2018). Arap Dilinde Bağdaşıklık. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Cilt 18, Sayı 2, 2018 S-399-419.
• Demirci, F. (2017). Arap Belagatinde Fasıl Vasıl Meselesi Ve Kur’an Nazmı Üzerindeki Yansımaları (Ali İmran Suresi Örnekliğinde). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Durmuş, İ. (2000). İnşâ Maddesi. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 20, s. 334-337.
• Durmuş, İ. (2012). Fasıl Maddesi. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 12, s. 206.
• Durmuş, İ. (2012-2). Vasıl Maddesi. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 42, s. 537-539.
• Ertuğrul, O. (2015). Belagatta Meani ilmi. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Nisan-April 2015, S.5, s.155-180.
• Filizok, R. & Akdeniz, S. (2019). Belagat Bilimimizin İçerdiği Teoriler: Güzel Söz Teorisi, http://www.ege-edebiyat.org/docs/512.pdf (erişim tarihi. 11.11.2019).
• Gökçe, H. (2006). Miyaru‘l Kelam-Selim Sabit (Metin-İnceleme-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Güneş, S. (1999). Anlatım Bilgisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Basımevi, 2. Baskı.
• Hacibekiroğlu, A. (2015). Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabey, T. & Atalay, M. (2000). Belagat-ı Osmâniye- Ahmet Cevdet Paşa. Erzurum
• Karataş, A. (2016). Raşid’in Külliyat-ı Kavaidi Lisani Osmani Adlı Eserinin Metin Çevirisi Ve İncelemesi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Kerimoğlu, C. (2017). Kuram ve Uygulamalarla Dil bilim Göstergebilim ve Türkoloji- Genel Dil bilime Giriş. Ankara: Pegem.
• Kıran, Z. (1999). Sözceleme ve Göstergebilim. Dil bilim Araştırmaları, s. 93-99.
• Kızılkaya, Y. (2019). Belagatin Fasıl ve Vasıl Konusuna Türkçe Kavramsal Çerçeveden Bir Bakış: Sıralı Bağlı Cümleler. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi , c. 5, s. 2: 1367-1392.
• Nazima, A. (1329). Lisân-ı Osmânî İkinci Senesi Sarf ve Nahiv Kısmı. İstanbul: Tefeyyüz Kütüphanesi.
• Özdoğan, M. A. (2012). Arap Belağatinde Fasl ve Vasl Olgusu. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 19, s 41-74.
• Palmer, F. R. (2001). Semantik-Yeni Bir Anlambilim Projesi. Ankara: Kitabiyat.
• Sami, Ş. ( 1887). Usûli Tenkit ve Tertip. İstanbul: Mihran.
• Sevinç, R. (2017). Belâğatta Fasıl-Vaslın Genel Kuralları Ve “Vâv”In Kullanımı. Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 21 Sayı: 69, S. 53-88.
• Stebleva, İ. V. (1965). Poeziya Tyurkov. Moskova: YI-YIII Vekov.
• Şimşek, Ş. (2018). Arap Gramerinde Terim Sorunu: Cümle-Kelam Örneği. BÜİFD, Sayı: 12 | Yıl: 2018/2, s. 273-300.
• Toklu, O. (2007). Dil bilime Giriş. Ankara: Akçağ.
• Ülgen, E. (2015). Arap Belağatının Özgünlüğü İle İlgili İddialar Ve Bunların Değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.41, s. 1386-1393
• Üstünova, K. (1998). Dede Korkut Destanları Ve Cümleden Büyük Birlikler. İstanbul: Alfa.
• Üstünova, K. (2001). Cümleden Büyük Birlikler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. S.600, s.786-797, Ankara: TDK Yayınları
• Vardar, B. (2002). Dil bilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yetiş, K.. (1992), Belagat. Diyanet İslam Ansiklopedisi C.5, s.384-387.
• Yetiş, K. (1996). Talîmi Edebiyât’ın Retorik Ve Edebiyat Nazariyâtı Sahasına Getirdiği Yenilikler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Xxv+685.
• Yıldız, M. (2012). Modern Dil bilim Ekseninde Klasik Arap Filolojisinde Dilin İşleyişi Sorunu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 32, s. 111‐128.
• Yılmaz Orak, K. (2013). Belagat Geleneğimiz ve Belagat-i Lisân-ı Osmanî. İstanbul: Kitabevi.