Bir yabancılara Türkçe öğretimi kaynağı olarak et-Tuhfetü ’l-Hamîdiyye fî ’l-Luğati ’l-Osmâniyye

Yıl 2020, Sayı: 20, 116 - 144, 21.09.2020

Ensar Alemdar

https://doi.org/10.29000/rumelide.791105

Öz

Yabancılara Türkçe öğretimi alanında, her dönemde farklı saiklerle ve farklı dillere sahip fertlere yönelik olarak çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Bu eserlerden biri de Misbâh bin Selîm el-LEBÂBÎDÎ’nin et-Tuhfetü ’l-Hamîdiyye fî ’l-Luğati ’l-Osmâniyye adlı eseridir. Eser; 12 Rebiülevvel 1312 [=13 Eylül 1894] tarihinde tamamlanmış ve 1314 [1896-1897] senesinde Beyrut’ta Matba‘atü ’l-Edebiyye’de basılmıştır. Müellifi tarafından “mekātib-i ibtidā’iyye şāgirdānına hediyye” olduğu belirtilen bu eser, ana dili Arapça olanlara Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır. Osmanlı Türkçesindeki “harfler ve telaffuzları”, “harekeler”, “mastarlar”, “müfredat” ve “kelimeler ve kısımları” ana başlıklarını ihtiva eden bahse konu eserin sonuna Ta’lîm-i Kırâat adlı eserden iktibas edilmiş “okuma metinleri” de dercedilmiştir. Tuhfetü ’l-Hamîdiyye’nin “mastarlar” bölümünde Osmanlı Türkçesinde kullanılan toplam 781 kelime, Arapça ve Farsça karşılıklarıyla birilikte; 41 temadan müteşekkil olan “müfredat” bölümünde de yine aynı mahiyetteki toplam 1820 kelime; Arapça karşılıklarıyla birlikte listelenmiştir. Eserin “kelimeler ve kısımları” bölümünde ise pek çok gramer yapısı; çeşitli kısımlar hâlinde ve açıklamalar, örnekler ve Arapça karşılıkları ile birlikte ele alınmıştır. Bu çalışmada, adı geçen eser; sahip olduğu hususiyetler bakımından incelenmiş ve yabancılara Türkçe öğretimi alanında günümüzde esas alınan ilkeler açısından değerlendirilmiştir. Ayrıca; çalışmada, eser ile ilgili daha sağlıklı bir fikir elde edilebilmesi için, eserde kullanılan başlıklara ve bu başlıklar alıtında yer alan bazı örneklere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yabancılara Türkçe öğretimi, Osmanlı Türkçesi, Arapça, Misbâh el-LEBÂBÎDÎ, Tuhfetü ’l-Hamîdiyye

et-Tuhfetu ’l-Hamîdiyye fî ’l-Lugati ’l-Osmâniyye as a source for teaching Turkish to foreigners

Öz

In the field of teaching Turkish to foreigners, various works have been written with different motives and for various language speakers in each period. One of these works is et-Tuhfetu ’l-Hamîdiyye fî ’l-Luğati ’l-Osmâniyye which is written by Misbâh bin Selîm el-LEBÂBÎDÎ. The book was completed on 12 Rabi‘u ’l-awwal 1312 [=13 September 1894] and printed at Matba‘atu ’l-Adabiyyat in Beirut in 1314 [1896/1897]. This work which was “dedicated to the students of primary schools” by the author, was written for teaching Turkish to Arabic speakers. It contains “letters and pronunciation”, “wovel points”, “infinitives”, “nouns”, and “vocables and their parts”. Besides, various “reading texts” excerpted from a book called Ta’lîm-i Kırâat [=Reading Exercises] are appended at the end of the book. There are 781 words from Ottoman Turkish in “infinitives” section that are listed with their Arabic ve Persian, 1820 words in 41 themes in “nouns” section that are listed with their Arabic meanings in Tuhfetu ’l-Hamîdiyye. In “vocables and their parts” section, there are many grammatical structures presented with explanations , examples, and Arabic meanings in various units. In this study, above-mentioned book was scrutinized in terms of its characteristics and assesed in relation to present principles of teaching Turkish to foreigners. Additionally, titles included in the book and some of the related examples were presented in the study in order for a healthier assessment of the work.

Anahtar Kelimeler

Teaching Turkish to foreigners, Ottoman Turkish, Arabic, Misbâh el-LEBÂBÎDÎ

Kaynakça

• Atay, H., Atay, İ. ve Atay, M. (1964, 1968, 1981). Arapça-Türkçe Büyük Lûgat. Ankara.
• Barın, E. (2004). Yabancılara Türkçe Öğretiminde İlkeler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (1), 19-30.
• Bianchi, T. X. ve Kieffer, J. D. (1835-1837). Elsine-yi Türkiyye ve Franseviyye’niŋ Luġatı / Dictionnaire Turc-Français. Paris: A L'imprimerie Royale.
• Bilgin, A. A. (2005). Muhâkemetü ’l-Lugateyn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30, 397a-398a.
• Bilgin, A. A. ve Hacıeminoğlu, N. (2002). Kıpçaklar - Kıpçak Türkçesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25, 421c-424a.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi - Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının İlk Örneği. A. U. Elöve (Çev.). A. Benzer (Uyar.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Develi, H. (2002). Kitâbü’l-İdrâk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26, 108a-c.
• Ergin, M. (2019). (Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• al-Fīrūzābādī, M. (1268, 1269, 1272). al-uḳyānūsu ’l-basīṭ fī tarcamati ’l-ḳāmūsi ’l-muḥīṭ. Aḥmed ‘Āṣım (Trc.). İstanbul. Maṭba‘a-yı Baḥriyye.
• Hevâî-yi Üsküfî, M. (2018). Maḳbūl-i ‘Ārif - Boşnakça-Türkçe Manzum Sözlük. A. Kasumović, S. Mønnesland, Y. Yayla (Ed.). İstanbul.
• Kaçalin, M. S. (1994). Dîvânü Lugâti ’t-Türk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9, 446c-449c.
• Kitābcı Arakel. (1301). Ta‘līm-i Ḳırā’at - Birinci Ḳısm. Mu‘allim Nācī (Muṣ.) İstanbul: Maṭba‘a-yı Ebü ’ż-Żiyā.
• Kitābcı Arakel (1304). Arakel Kütüb-ḫānesi Esāmī-yi Kütübi. İstanbul: Cemāl Efendi Maṭba‘ası.
• al-Labābīdī, M. (1314). at-tuḫfatu ’l-ḥamīdiyyati fī ’l-luġati ’l-‘usmāniyyati. Bayrūt: maṭba‘atu ’l-adabiyya.
• Li, Y. S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg.
• Redhouse, J. W. (1890). A Turkish and English Lexicon / Kitāb-ı Ma‘ānī-yi Lehce. Constantinople.
• Roper, G. (2013). The History of the Book in the Middle East. Farnham: Ashgate Publishing.
• Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
• Ş[emse ’d-dīn] Sāmī. (1317, 1318). Ḳāmūs-i Türkī. Der-i Sa‘ādet: İḳdām Maṭba‘ası.
• et-Tebrḗzī, M. Ḥ. (1214). Kitāb-ı Tibyān-ı Nāfi‘ der Terceme-yi Burhān-ı Ḳāṭi‘. Aḥmed ‘Āṣım (Trc.). Beldetü ’ṭ-Ṭayyibeti ’l-Ḳosṭanṭiniyye: Dārü ’ṭ-Ṭıbā‘ati ’s-Sulṭāniyye.
• Topaloğlu, A. ve Kaçalin M. S. (2009). Sözlük - Türkçe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37, 402c-414a.
• Türk Dil Kurumu. (1963). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Uçman, A. (2005). Muallim Nâci. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30, 315a-317c.