Türkiye Türkçesinde mana birleşmesi problemi: “Gaye”, “Hedef”, “Maksat”, “Amaç” örneği

Yıl 2020, Sayı: 20, 145 - 156, 21.09.2020

Yasin Yayla

https://doi.org/10.29000/rumelide.791112

Cited By: 1

Öz

Anlamdaşlığın var olup olamayacağı ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğu, meselenin teorik kısmıyla ilgilidir. Konu hakkındaki çalışmaların ekseriyeti bir dilde tamamen aynı anlama gelen kelimelerin olamayacağı tezini savunmaktadır. Bu çalışmada da “anlamdaşlık”ın var olamayacağı ancak yakın anlamlılığın var olabileceği kabul edilmiş ve çalışma bu kabul üzerine inşa edilmiştir. Osmanlı Türkçesinden Türkiye Türkçesine geçiş ile birlikte Türkiye Türkçesinde “yeni Türkçe kelimeler” olarak da isimlendirilen birçok yeni kelime ortaya çıkmıştır. Bu kelimelerin dile dahliyle birlikte, yakın anlamlı olan ve mana farkları bilinerek yerli yerinde kullanılan birçok kelimenin farklı manaları tek kelimeye yüklenip birçok mana tek kelime ile karşılanmağa çalışılmaktadır. Bu problemin gerek sözlü olarak konuşma Türkçesinde gerekse yazılı olarak sözlüklerde yansımaları mevcuttur. Bu çalışmada, mezkûr mana birleşmesi problemi Türkiye Türkçesi genelinde ve TDK Türkçe Sözlük özelinde “gaye”, “hedef” ve “maksat” kelimelerinin “amaç” kelimesinde birleşmesi örneği ile izah edilmiştir. Çalışmada önce üç kelimenin kendisinde birleştiği “amaç” kelimesi üzerinde durulduktan sonra sırasıyla “gaye”, “hedef” ve “maksat” kelimelerinin etimolojileri, Osmanlı Türkçesindeki manaları, Türkçe Sözlük’teki manaları ve hem Osmanlı Türkçesinde hem de Türkiye Türkçesindeki kullanılış örnekleri verilerek kelimelerin mana farkları izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anlamdaşlık, yakın anlamlılık, mana birleşmesi, mana farkı, Türkiye Türkçesi

Semantic merging problem in Turkish: The example of “Gaye”, “Hedef”, “Maksat”, “Amaç”

Öz

There have been many studies as to whether or not synonymy can exist. Most of these studies are concerned with the theoretical part of the issue. The bulk of these studies on the subject advocate the thesis that words cannot have the same meaning in a language. In this study, it was acknowledged that not true synonymy but rather near-synonymy does exist. With the transition from Ottoman Turkish to modern Turkish many new words have emerged in Turkish, also known as “new Turkish words”. With the adoption of these words into the language, the meaning differences of many near-synonymy words have disappeared. Many different meanings are merged into one word. This is the case both in speech and in the writing language. In this study, the problem of meaning unification is illustrated by using the word “amaç” instead of “gaye”, “hedef” and “maksat”. In this study, firstly, the word “amaç” in which the latter words have been combined is emphasized. Then the etymology of the words “gaye”, “hedef” and “maksat”, meaning in Ottoman Turkish and TDK Turkish Dictionary are examined. After that, example sentences are given from Ottoman Turkish and modern Turkish to better illustrate the case.

Anahtar Kelimeler

Synonymy, near-synonym, semantic merging, meaning difference, Turkish

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1956). Türkçede Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akçaşat A. ve Arı, E. (2018). Anlambilimin Eş Anlamlılık Sorunu. Avrasya Dil Eğitim ve Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 60-84.
• Aksan, D. (2004). Eşanlamlılık sorunu ve Türk yazı dilinin eskiliğinin saptanmasında eşanlamlılardan yararlanma. Dil Bilim ve Türkçe Yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Atay, H., Atay, İ. ve Atay M. (1965). Telaffuzlu Yeni Arapça-Türkçe Sözlük. Ankara.
• Ayverdi, İ. ve Topaloğlu A. (2008). Asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Bayar, N. (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Bayar. N. (2016). 1935 Cep Kılavuzlarında Yerlileştime Örnekleri, Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 35-50.
• Beyatlı, Y. K. (1997). Edebiyata Dair. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Deniz, F., Nunez-Elizade, A. O, Huth, A. G ve Gallant, J. L. (2019). The representatiton of semantic information across human cerebral cortex during listening versus reading is invariant to stimulus modality. The Journal of Neuroscience, 39, 7722-7736.
• Duman, M. A. (2015). Dilde Belirsizlik ve Eş Anlamlılık. İstanbul: Litera.
• Fîrûzâbâdî, M. (1268-1272). el-Ukyânûsu ’l-basît fî tercemeti ’l-kâmûsi ’l-muhît. Ahmed Âsım (Trc.). İstanbul: Matba‘a-yı Bahriyye.
• Hinz, W. (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri. A. Sevim (Çev.). İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• İbrahim Cûdî Efendi (2005). Lügat-i Cûdî. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaçalin, M. S. (2003-2017). Yayımlanmamış Ders Notları. İstanbul.
• Kaçalin, M. S. (2006). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kitabevi.
• Karay, R. H. (1957). Bu Bizim Hayatımız. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kısakürek, N. F. (1984). İlim Beldesinin Kapısı Hazret-i Ali. İstanbul: Büyük Doğu.
• Kocabaş, Ş. (2015). İslam’da Bilginin Temelleri (Emr Kitabı). İstanbul: Küre.
• Kürkçüoğlu, K. E. (ts.). Konuşmalar 2. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi K. E. Kürkçüoğlu Bölümü, 100, T811.92.
• Kürkçüoğlu, K. E. (ts.). Müteferrik Mektublarım. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi K. E. Kürkçüoğlu Bölümü, 114, T816.
• Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî. Ahmet Kartal (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Nişanyan, S. (2018). Nişanyan Sözlük. İstanbul: Litera.
• Özön, M. N. (1965). Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Pilten, Ş. (2013). Türk Dilinde Izdırap Söz Bilgisi Bir Eş Anlamlılık İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Redhouse, J. W. (1890). Turkish and English Lexicon. Constantinople.
• Redhouse, J. W. (2009). Müntahabât-ı Lügat-i Osmâniyye. Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz, Yaşar Yılmaz (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Safa, P. (2000). Matmazel Noraliya’nın Koltuğu. İstanbul: Ötüken.
• Steingass (1884). The Student’s Arabic-English Dictionary. London.
• Steingass (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
• Sulak, S. (2016). Anlamdaş Kelimelerde Anlam ve Kullanış Farkları. Ankara: Gece.
• Şu‘ûrî, H. (2019). Lisânu ’l-Acem Ferheng-i Şu‘ûrî. Ozan Yılmaz (Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Şükûn, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftâr Ferhengi Ziya. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük: Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tebrîzî, M. H. (1251). Tibyân-i Nâfi‘ der Terceme-yi Burhân-ı Kâtı. Ahmed Âsım (Trc.). İstanbul: Matba‘a-yı Âmire.
• Tekin, T. (1997). Eş anlamlılık ve kullanış. Türkoloji Eleştirileri. İstanbul: Simurg.
• Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Cilt 1 A-E. İstanbul: Simurg.
• Tietze, A. (2009). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati İkinci Cilt F-J. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Tietze, A. (2018). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Beşinci Cilt M-N. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Toven, M. B. (2015). Yeni Türkçe Lügat. Abdülkadir Hayber (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ünaydın, R. E. (1985). Diyorlar ki. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.