Yüsrî ve Esmâ-yı Libâs kasidesi

Yıl 2020, Sayı: 20, 378 - 401, 21.09.2020

Zehra Öztürk

https://doi.org/10.29000/rumelide.791779

Öz

Yüsrî, XVIII. yüzyılda yaşamış bir şairdir. Yüsrî’nin hayatı hakkında biyografik kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Şairin, Divan’ında bulunan şiirlerinden yola çıkılarak XVIII. yüzyılda yaşadığı anlaşılır. Şiirlerinde, Girit’e bağlı Resmo’dan bahsetmesi sebebiyle şairin orada yaşadığı ya da bir süre orada bulunduğu düşünülebilir. Esmâ-yı Libâs kasidesi Yüsrî’nin Divan’ında bulunan beş kasideden biridir. Divandaki dördüncü kaside olan bu manzume “Esmâ-yı Libâsı Müştemil Kaside” başlığını taşır. Yüsrî, bu şiiri giyim kuşam terimleriyle yazmıştır. Klasik kaside muhtevası dışında yazılmış olan eserde, şairin yaşadığı dönemde kullanılan kıyafet ve kumaş adlarına yer verilir. Yüsrî, eserinde kıyafet ve kumaş adlarını tevriye sanatından faydalanarak çeşitli anlamlara gelecek şekilde kullanır. Şair, Esmâ-yı Libas kasidesinde; dest-mâl, arak-çîn, fes, sûfî, tâc, bend, hilâlî, anterî, kapama, kutnî, sâde, taraklı şal, alaca, kabâ gibi günümüzde anlamları bilinen kıyafetlerin yanında, kaynaklarda hakkında bilgi bulunmayan gül-i âh, köse, cûdî, şeşkezî, mîrzâyi, burûc gibi kıyafet ve kumaş adlarına da yer verir. Yüsrî’nin giyim sahasına ait terimlerle yazdığı bu manzume devrin sosyal hayatına ve geleneklerine de ışık tutar. Esmâ-yı Libâs kasidesi, giyim kuşam literatürüne katkı sağlaması ve XVIII. yüzyılın sosyal hayatına dair bilgiler vermesi bakımından önemlidir. Bu makalede; şairin hayatı, eserleri ve Esmâ-yı Libâs kasidesi ile ilgili bilgiler verilecek ve Esmâ-yı Libâs kasidesinin nüsha karşılaştırmalı metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yüsrî, Esmâ-yı Libâs, giyim, XVIII. yüzyıl

Yusri and his poem “Esma-i Libas kasidesi”

Öz

Yusri is a poet who lived in the 18th century. There is no information in the biographical sources about Yusri's life. Based on the poems in the Divan of the poet, it is understood that he lived in the 18th century. In his poems, it may be thought that the poet lived there or had been there for a while, because he talked about Resmo connected to Crete. Esma-yı Libas is one of the five odes in the Divan of Yusri. This verse, which is the fourth ode in the Divan, bears the title of “Esma-i Libası Mustemil Kaside” The work, which is written outside the content of the classical ode, contains the names of clothes and fabrics used during the poet's lifetime. üsrî uses the names of clothes and fabrics in his work, making use of the art of tevriye, in a way that means various meanings. The poet includes clothes known as the dest-mal, arak-chin, fes, sufi, tac, afitab, bend, hilali, anteri, kapama, kutni, sade, taraklı şal, alaca, kaba in Esma-i Libas, which are known today. In poetry, there are clothing names that do not have information about sources such as gul-i ah, cudi, kose, seshkezi, mirzayi, buruc. This verse written by Yusri in terms of the clothing field sheds light on the social life and traditions of the period. Esma-i Libas poetry is important in terms of contributing to the clothing literature and providing information about the social life of the 18th century. In this article; after giving information about the poet's life, his works, the content of Esma-i Libas, the comparative text of Esma-i Libas will be included.

Anahtar Kelimeler

Yusri, Esma-yı Libas, clothing, 18th century

Kaynakça

• Acar, A. (2001). Yüsrî (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ağbal, D. (2012). “Kur’an’da Burçlar Mahiyeti ve İnsana Etkisi Bağlamında”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 241-276.
• Argıt, B. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam. (Ed. A. Bilgin), Antik Çağ’darı 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Toplum (c. 4 s. 230-247). İstanbul: İbb Kültür A.Ş.
• Atak, M. (2016). Yüsrî Ahmed Nazif Dede ve Dîvânı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Bahadır, S. C. (2015). Osmanlı Sosyal Hayatının Divan Şiirine Yansımaları. (Ed. Ö. Şenödeyici), Osmanlı Edebi Metinlerini Anlama Kılavuzu (s. 557-608). İstanbul: Kesit.
• Bilgen, S. (1999). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Giyimi 16. yy-19. yy, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bozkurt, N. (2009). “Sarık”, İslam Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, s. 152-154.
• Çetin, H. (1995). Kıyafetli Albüm ve Kitaplardaki Osmanlı Kıyafetlerinden Bazı Örnekler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dağlı, B. (2007). Kelime Kazanımı Üzerinde Bir Araştırma (Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. (Haz. A. S. Güneyçal). Ankara: Aydın
• Doğan, M. N. (2011). Eski Şiirin Bahçesinde. İstanbul: Yelkenli. .....
• Erden, A. (1998). Anadolu Giysi Kültürü/Anatolian Garment Culture. Ankara: Dumat.
• Ermert, E. (2019). Ansiklopedik Giyim-Kuşam ve Moda Sözlüğü. İstanbul: Hayalperest.
• Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatı’nda İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı.
• Goodwin, G. (1997). Osmanlı Kadınının Özel Dünyası. (Çev. S. Gül) İstanbul: Sabah.
• Görünür L. ve Ögel S. (2006). “Osmanlı Kaftanları ile Entarilerinin Farkları ve Kullanılışları”, İtü Dergisi Sosyal Bilimler 3 (1), 59-68.
• Himam, D. (2013). “16. Yüzyıl Giysi Tarihi Yazımı Üzerine: Giysilerde Doğu-Batı Etkileşimi, Egzotizm ve Güç”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 29, 91-116.
• İpekten, H., İsen, M., Toparlı, R., Okçu, N. ve Karabey T. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Levend, A. S. (2015). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh.
• Kayaokay, İ. (2018). Divan Şiirinde Elbise Terimleriyle Yazılmış Manzumeler. Ü. Aslan, H. Taş, Ö. Zülfe (ed.), Bir Devr-i Kadim Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan (s. 509-539), Ankara: Yayınevi.
• Koçu, R. E. (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür.
• Mecmû’a-i Eş‘âr, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz FB 533/1.........
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (Haz. C. Kurnaz). Ankara: Berikan.
• Özen, M. E. (1981). “Türkçe’de Kumaş Adları”, Tarih Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 33, 291-340.
• Özkan, Ö. (2005). Divan Şiirinde Sosyal Hayat (14 ve 15. Yüzyıl). (Yayımlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Öztekin, Ö. (2004). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Öztoprak, N. (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4, 103-154.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, II, III. İstanbul: Milli Eğitim
• Pala, İ. (2009). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı
• Redhouse, S. J. W. (2006). A Turkish and English Lexicon 3. Edition. İstanbul: Çağrı.
• Safâyî, M. (2005). Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevâidi’l-Eş’âr). (Haz. P. Çapan). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Sâlim Efendi. (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. (Haz. A. İnce). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Sipahi, B. ve Çetin, A. (2010). “1697-1910 Yılları Arasında Osmanlı Kültüründe Muhasebecilerin Mezar Taşlarının Karakteristik Özellikleri”, Muhasebe ve Finansman Dergisi 48, 232-241.
• Sucu, N. (2007). “Zâhid Sûfî Tipinin Kimliği, Divan Edebiyatındaki Yeri ve Sosyal Hayattaki Örnekleri”, İstem 10, 227-253.
• Şen, F. M., (2007). “Eski Türk Edebiyatında Sosyal Hayat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (9), 467-506.
• Şeyhi, M. (1989). Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri IV. (Haz. A. Özcan). İstanbul: Çağrı.
• Tahir, M. (2016). Osmanlı Müellifleri II. (Haz. M. A. Y. Saraç). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tarama Sözlüğü I, II, III, IV, V, VI (1972). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tezcan, H. (2012). “Modanın Tarihi Dokümanları”, Akdeniz Sanat Hakemli Dergi, 4-7.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri II. (Haz. C. Kurnaz, M. Tatçı). Ankara: Bizim Büro.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler VIII. (1998) İstanbul: Dergâh.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I, II, III, IV, V, VI (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu............
• Yıldırım, H. (2012). “Divan Şairlerine Göre Burçlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8 (41), 340-353.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T. 2912
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T. 2841.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Efendi Manzum Eserler No. 515.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Milli Kütüphane, 06 Yz A 5357.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Topkapı Sarayı Müzesi, Türkçe Yazmaları No. H. 963.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Topkapı Sarayı Müzesi, Türkçe Yazmaları No. H. 966.
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları No. 688/1
• Yüsrî Ahmed Nazîf Dede Dîvânı, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları No. 1016.
• Aksoyak, İ. (2014). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü içinde. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusri-ahmed-yusri-efendi
• Kubbealtı Lügati (26.06.2020). Erişim Adresi: http://lugatim.com/
• Kubbealtı Lügati (26.06.2020). “Çeşmibülbül”. Erişim Adresi: http://lugatim.com/s/%C3%87E%C5%9EM%C4%B0B%C3%9CLB%C3%9CL
• Kubbealtı Lügati (26.06.2020). “Ferecî”. Erişim Adresi:http://lugatim.com/s/fereci.
• http://www.yazmalar.gov.tr/..............................................