Hamza-nāme’nin 72. cildi’nde kullanılan ikilemeler

Yıl 2020, Sayı: Ö7, 357 - 366, 21.10.2020

Osman Türk

https://doi.org/10.29000/rumelide.808722

Öz

Hamza-nāme’nin 72. cildi, Türk dilinin yaklaşık altı yüz yıllık (1400-1900) tarihî gelişim seyrine tanıklık etmektedir. Eser, İslam uygarlığının ve Türk kültürünün tüm imkânlarından yararlanılarak kaleme alınmıştır. Eser, birçok disipline kaynak olabilecek farklı ve zengin bir terkibe haizdir. Türk dilinin zengin bir söz varlığı, kullanım sistemi ve işlevsel bir mantık barındırdığı öteden beri dil bilim tarafından kabul edilen bir gerçekliktir. Hamzavi; İslam ve Türk kültürünün, edebiyatının, tarihinin, folklorunun ve Anadolu’nun birikiminden yararlanarak eseri kaleme almıştır. Eserde, Arapça ve Farsça söz varlıkları bulunmakla beraber Türk dili söz varlığının önemli bir bölümü olan ikilemelere yer verilmiştir. Eser olaya dayalı kahramanlık hikâyelerinden oluştuğu için olayları abartmak, canlı, heyecanlı ve akıcı kılmak için çok yoğun olarak kullanılan Türkçe ikilemelerin yanında Arapça ve Farsça ikilemelere de yer verilmiştir. Yazar, (aktarıcı) zaman zaman Türkçe, Arapça ve Farsça ikilemeleri ayrı ayrı kullanmış, kimi zaman da iki veya üç dilli ikileme kurmayı tercih etmiştir. Bu kullanım biçimleri Türk dili sentaksına uygun olmamakla birlikte oldukça yoğun bir biçimde yer almıştır. Bu çalışmada, Hamzavi’nin “Hamza-nāme’nin 72. Cildi” adlı eserde kullandığı ikilemeler/yinelemeler değerlendirilerek bunlar üzerinde çalışıldı. Eserde tespit edilen ikilemeler cümleler içindeki kullanımlarıyla birlikte ele alınıp anlam, tür ve biçim bakımından değerlendirilmiştir. Türk dilinin temel söz varlığında öne çıkan ikilemelerin Hamza-nāme’de ne kadar yoğun, farklı ve işlevsel konumlandırıldıkları gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hamza-nāme’nin 72. cildi, ikilemeler, Türk dili tarihi, Türk dili

Reduplications in the 72nd volume of Hamzaname

Öz

72. Volume of Hamza Name testifies about 600 years of Turkish Language's historical development. This work was written by benefiting all opportunities from Islamic civilization and Turkish culture. The work has a different and rich compound for being resource to many diciplines. It is reality that Turkish Language has rich vocabulary, usage system, functional logic according to linguistic. Hamzavi wrote the work with benefiting from Islam and Turkish culture, literature, history, folk and riches of Anatolia. With Arabic and Persian vocabulary, there are a lot of reduplications which are important vocabularies of Turkish Language in the work. Because of the fact that the work consists of heroic stories, exagerating, action, excitiment, and fluent with Turkish reduplications there are Arabic and Persian reduplications, too. Sometimes the author uses Turkish, Arabic, Paersian reduplications separetely;sometimes prefers two or three languages' reduplications together. These usage forms aren't suitable in Turkish syntax, but are used so much. In this work reduplications which has been used by Hamzavi in Hamza Name's 72. Volume evaluated and worked on them. Reduplications which fastened down, has been evaluated according to genre, shape in the sentences .The reduplications ,are used in the work and the sentences were determined and evaluated according to meaning, type and form. It was observed how the reduplications, basic vocabulary of Turkish language are located in Hamza-name intensively, differently and functionally.

Anahtar Kelimeler

Hamza-name, reduplications, Turkish language, Turkish language historic

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2017) Ağrıdağı Efsanesi’nde Kullanılan İkilemeler. II. Uluslararası Iğdır Sempozyumu 09-11 Ekim 2017, Iğdır
• Ağakay, M. A. ( (1954). Türkçede Kelime Koşmaları. TDAY- Belleten, ss. 97- 104.
• Alkaya, E. (2008) Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler üzerine bir Değerlendirme. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/3 Spring 2008
• Bilgegil, M. K. (1982). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh. .......................
• Dilçin, c. (1995). Fuzûlî'nin Şiirlerinde İkilemelerin Oluşturduğu Ses Söz ve Anlam Düzeni. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları) Abdülbaki Gölpınarlı Armağanı, Vol. 19.
• Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine. Bilig, S. 33, s. 189-225.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak....................
• Hatipoğlu, V. (1971). Türk Dilinde İkileme. Ankara: TDK.........................
• Hengirmen, M. (1995). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Ergun.......................
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ......................
• Karahan, L. (2012). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ.....................
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK...................
• Özkan, B. (2011) Türkiye Türkçesinde İkili Tekrarlar Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 6/1 Winter 2011, p. 1625-1648, TURKEY
• Sev, G. (2004). Divanü Lûgat’it Türk’te İkilemeler. TD, S. 634, s. 497-510. ..............
• Topaloğlu, A. (1989). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken .................
• Tuna, O. N. (1949). Türkçede Tekrarlar I. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C: 3, S: 3-4, ss. 429- 447.
• Türk, O. (2015). Kitap Tanıtım ve Değerlendirme: Türk Edebiyatında Hamza-nâme adlı eserin 72. Cildinin incelenmesi. Turkish Studies Dergisi (10) 16,1103-1112.
• Türk, O. (2017). Türk Edebiyatında Hamza-Nâme Adlı Eserin 72. Cildinin Nesir Üslûbunun İncelenmesi (İJLET) 5/2 June 2017, s. 357-370.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: TDK..........................
• Vardar, B. (1988). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC.