XV. yüzyılda bir iskân metodu olarak mezralarda şenlendirme: Şumnu örneği (Mezralar: üzerinde son bulan yaşamın kalan izleri mi yoksa yeni başlayacak hayatın ilk adımları mı?)

Yıl 2020, Sayı: Ö7, 380 - 390, 21.10.2020

Senem Karagöz

https://doi.org/10.29000/rumelide.808732

Öz

Balkanlar’ın fethinden sonra kendilerine yurt arayışı içinde olan Anadolu’dan gelen göçebeler yeni fethedilen sahalara iskân olunmaya başlandı. Devlet eli iskâna açılan özellikle ıssız, kimsenin yaşamadığı mezra olarak adlandırılan sahalar yeni yerleşimcilerin iskân edilmesi ve üretime kazandırılması açısından önem taşıyordu. Hem sipahilere tımar olarak verilen hem de dervişlerin iskân olunduğu küçük, az nüfuslu ya da hiç nüfusu olmayan bu mezralar çalışmanın asıl konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada bahsi geçen mezralar, “üzerinde son bulan yaşamın kalan izleri mi yoksa yeni başlayacak hayatın ilk adımları mı?” sorusuna Balkanlar’da görülen iskân metodu çerçevesinde cevap bulunmaya çalışılarak Anadolu’dan getirilen Yörük nüfusun kurduğu yerleşimler Barkan’ın ifadesi ile “şenlendirme” noktasında mezraların konumu açısından değerlendirilecektir. Mezralar iskân noktasında yukarıdaki sorunun unsurlarını oluşturan iki soruya da “evet” cevabını verebilir ancak XV. yüzyılda Balkanlar’da iskân politikası neticesinde incelenen defterlerde açıkça görülmüştür ki mezralar çoğunlukla üzerlerindeki yaşamın son kalıntıları değil, yeni başlayan hayatın çekirdeği konumundadır. Kimi zaman tabi olduğu köyün yanında çok az nüfusu kimi zaman hiç olmayan nüfusu ile yerleşime ve tarıma açılmıştır. Dolayısıyla tarımsal ve ekonomik faaliyetlerin başladığı yerler olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Balkanlar, Şumnu, iskân, mezra, şenlendirme

In the xv. century as a settelement method is the flourishing in the hamlets: Exemplification of Shumen (The hamlets: Are the remaining traces of life ending or the first steps of life to begin?)

Öz

After the qonquest of the Balkans, nomads from Anatolia, who were in search of a homeland started to be settled in the newly conquered areas. Especially the areas called desolate hamlets where no one lives were opened by the state, were important in terms of settling new settlers and bringing them into production. These hamlets, which were both given to sipahis as fiefs and where dervishes were settled, are the main subject of the study. The hamlets mentioned in the study are “the remaining traces of the life ending on them or the first steps of the new life?” in the words Barkan, the settlements by the nomadic population brought from Anatolia by trying to find an answer within the framework of the settlement method seen in the Balkans will be evaulated in terms of the location of the mahmets at the point of “flourishing”. Hamlets can answer “yes” to both questions that constitute the elements of the above question, but in the XV. century that adresses as a result of settlement policy in the Balkans that the hamlets are mostly not the last remnannts of the life on them, but the core of the new life. Sometimes it has been opened to settlement and agriculture with a population of very little and sometimes no population next to village to which it subject. Therefore, there have been places where agricultural and economic activities started.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Balkans, Shumen, settlement, hamlet, flourishing

Kaynakça

• Bulgaristan Narodna Biblioteka Arşivi, NBKM 12/9................................................
• Bulgaristan Narodna Biblioteka Arşivi, NBKM 45/29..........................
• Bulgaristan Narodna Biblioteka Arşivi, D649............................
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TT.d. 416.....................................
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TT.d. 467................................
• Aşıkpaşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, Nşr.: Fr. Giese, Leipzig, 1929. ....................................
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı Tarihinde Rumeli’nin İskanı İçin Yapılan Sürgünler Meselesi”, CHP Konferanslar Serisi Kitapları, Ankara, 1940, s. 55-72.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İskân ve Sürgünler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 13, Sayı: 1-4, İstanbul 1951, s. 209-237.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, C. 9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.133- 153.
• Barkan, Ömer Lütfi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları (Kânunlar), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1943.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı 370 No’lu Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-İli Defteri (937/1530). Cilt 2. Ankara 2002.
• Emecen, Feridun M, (2013). XVI. Asırda Manisa Kazası, AKDTYK Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2013.
• Erdoğan, Emine, Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterlerinin Analizi (TÜSOKTAR Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2004.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul 2008.
• Güneş, Ahmet, Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyıl Başlarından XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1994.
• İnalcık, Halil, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, Çev. Hamdi Can Tuncer, Cogito, Sayı 19, İstanbul 1999.
• Karagöz, Senem, XV-XVI. Yüzyıllarda Deliorman-Tozluk Hattında Osmanlı Yerleşmesi (Fetih, İskân ve Nüfus), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2019.
• Kayapınar, Ayşe, “Bulgaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması: Dönemlendirme Sorunu ve İskân”, Türk Tarihinde Balkanlar, Cilt: 1, Ed.: Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, Serkan Yazıcı, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları No: 2, Sakarya 2013, s.313-333.
• Kayapınar, Ayşe, “Dobruca Yöresinde XVI. Yüzyılda Gayr-i Müslim Sünnî İslam’ın İzleri”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, Köln 2010, s. 85-102.
• Kayapınar, Ayşe, “XV.-XVI. Yüzyılda Kuzeybatı Bulgaristan Coğrafyasında [Vidin-Niğbolu Sancakları] Nüfus Hareketliliği: Sebepler ve Sonuçlar”, Uluslararası Börklüce Mustafa Sempozyumu, [2-5 Haziran 2016], İzmir 2016, s. 383-394. Kiel, Machiel, “Şumnu”, DİA, C. XXXIX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, Ankara 2010, s. 227.
• Kovachev, Rumen, Опис на Никополоския Санджак от 80те години на ХV Век, Sofia 1997.
• Köksal, Osman, XIX. Yüzyılda Bir Osmanlı Ordugâh Kasabası: Şumnu, Araştırma Yayınları, Ankara 2006.
• Mehmet Neşri, Kitāb-ı Cihān-nümā, Ed. F. R. Unat- M.A. Köymen, C. I, Ankara 1987...............
• Ocaklı, Nuray, Demographic Structure and Settlement Patterns of North-Eastern Bulgaria: A Case Study on Niğbolu Sandjak (1479-1483), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Öz, Mehmet, “Tahrir”, DİA, C. XXXIX, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2010, s. 425-429.
• Özünlü, Emine Erdoğan, “Osmanlı İskân Tarihine Dair Önemli Bir Kaynak: Timar Ruznamçe Defterleri”, EFD/JFL, Cilt/Volume: 33, Sayı/Number: 1 (Haziran/June 2016), s. 141- 155.
• Özünlü, Emine Erdoğan, “Timar Tevcihatı ile İlgili Kaynaklarda Yer Alan Kayıtların Karşılaştırılmasına Dair Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 21, Ankara 2007, s.81-93.
• Sezer, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilâtı”, Prof. Dr. Cengiz Orhonlu, Eren Yayınevi, İstanbul 1990”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, 2016, s. 243-254.
• Şahin, İlhan, “Nahiye”, DİA, C. XXXII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2006, s. 306-308.......................
• Tunçbilek, Necdet, “Türkiye İskân Coğrafyası-Kır İskânı (Köy-Altı İskân Şekilleri)”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1328, Coğrafya Enstitüsü Yay. 49, İstanbul 1967.
• Unat, Faik Reşit, Köymen, Mehmet Altay, (Yay.) Mehmed Neşrî, Kitab-ı Cihannüma, I-II, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1987.
• Karagel, Üçecam Döndü, Kır Yerleşmeleri Ders Notları, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Hatay 2017.
• Yücel, Talip, “Türkiye’nin Kır Yerleşmeleri ve Tipleri Üzerine Yeni Görüşler”, Türk Kültürü Araştırmaları, (Prof. Dr. Oktay Aslanapa’ya Armağan), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı: XXXI/ 1-2, Ankara 1995, s. 447-469.