Dil bilimsel açıdan lakaplar: Kilis yöresi örneği

Yıl 2020, Sayı: Ö8, 199 - 223, 21.11.2020

Gülşah Parlak Kalkan

https://doi.org/10.29000/rumelide.824546

Cited By: 2

Öz

Dil incelemelerinin önemli bir alanını oluşturan ad bilim, aynı zamanda dil-kültür ilişkisini de incelemesi bakımından disiplinler arası bir nitelik kazanmış ve antropoloji, sosloyoloji, folklor gibi birçok bilim dalı ile ortak bir çalışma sahası yakalamıştır. Ad bilim adı altında yapılan incelemeler, oldukça geniş bir literatürü kapsadığı için zamanla alt dallara ayrılmış ve kişi adları, hayvan adları, su adları, coğrafya adları gibi daha sayılabilecek pek çok araştırma alanını malzeme sahasına dahil etmiştir. Gerek ülkemizde gerekse diğer dünya ülkelerinde ad bilimin popüler birçok alanında sayısız çalışma yapılmıştır. Hatta Almanya gibi bazı Avrupa ülkelerinde ve Rusya’da özellikle yer adları ile ilgili çok ciddi bir literatür ve çalışma disiplini oluşmuştur. Türkiye’de de ad bilimle ilgili yerel ya da bölgesel düzeyde yapılmış pek çok araştırmanın varlığı söz konusudur. Ad bilimin, en az zikredilen alanları kadar önem gerektiren bir diğer çalışma alanı ise lakaplardır. Kişinin dolayısıyla mensubu olduğu toplumun özellikle sosyal yapısının ve aynı zamanda mizah yönünün anlaşılabilmesi için bu lakapların değişik yaklaşımlarla değerlendirilmesi gerekir. Ülkemizde lakaplarla ilgili bugüne kadar yapılmış kıymetli pek çok çalışma mevcutken bu çalışmaların büyük bir kısmında şeriye sicillerindeki lakaplar araştırılmıştır. Ancak toplumun konuyla ilgili bugünkü durumunu tespit eden çalışmalara da daha fazla eğilmek gerekmektedir. Söz konusu çalışma için nitel araştırma yöntemlerinden örnek durum çalışması tekniği ile Kilis merkeze bağlı ve özellikle yerli halkın yaşadığı mahallelerden lakaplar derlenmiş ve ulaşılan veriler kategorisel içerik analizi ile tasniflenmiştir. Böylece Kilis’teki lakaplar ve lakap verme ölçütleri belirlenerek yörede bu geleneğin genel eğilimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte veriler, dil malzemesi açısından da ayrıca değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ad, ad bilim, lakap, Kilis, kültür

Nicknames in terms of linguistics: the sample of Kilis province

Öz

Onomatology, which constitutes a considerable part of linguistics, has a interdisciplinary characteristic because of its studies on language – culture relation. Thus it has a common field of study with anthropology, sociology and folklore. Because of the fact that onomatology has a large variety of literature, sub-branches have in time been formed such as anthroponomy, animal names, zone names, toponomy etc. Both in Turkiya and in many other countries of the world, many studies in numerous fields of onomatology have been carried out. Another significant field of study of onomatology is nicknames. Those kinds of nicknames are supposed to be well evaluated in order to understand the interested person, social structure and society’s sense of humor. There are many valuable studies about nicknames in our country and in many of them nicknames in Şeriye Records were studied. However, new studies, which determine current situation of society, should be carried out. The study in question has been carried out with the case technique which is one of qualitative research method. Nicknames have been collected from Kilis centre especially from neighborhoods in which native citizens live. Data collected have been classified with categorical content analysis method. In this way, nicknames and criteria of giving nicknames have been determined and tried to determine general trend of this tradition. In addition, collected data have been extra evaluated in terms of language material.

Anahtar Kelimeler

name, onomatology, nickname, Kilis, culture

Kaynakça

• Akçam, Z. (2015). XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şeriye Sicillerinde Lakap ve Unvanlar, Türkbilig, 29, s.191-208.
• Akdağ, Ö. (2014). Çeşmelisebil’de Lakaplar ve 1934 Lakap Kanunu, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası, Sarayönü Sempozyumu, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları s.726-734.
• Aktan, F. (1970). Takma Adlar, Folklor, 2 (13-14-15), s. 62-64.
• Aksu, A. (2001). Asr-ı Saadet ve Emeviler Döneminde Lakap Takma ve Halifelerin Lakapları, Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fak. Der., 5 (2), s.229-248.
• Avşar, Z. ve Emre K. , Ayşe E. (2013). Cumhuriyet Türkiyesi’nin Halkçılık Uygulamaları: Soyadı Kanunu Örneği, Turkish Studies, 8 (5), s. 73-90.
• Aydın, M. (2006). Adbilim Açısından Ordu ve Samsun Ağızlarındaki Bazı Lakaplar, Türk Dilleri Araştırmaları, 16, s.25-47.
• Boyraz, Ş. (1998). Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yare Örneği, Türklük Bilimi Araştırmaları, 7, s. 107-138.
• Coşar, M. (2003). Trabzon’da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme / Değerlendirme, TDAY Belleten, I-II, s.27-40.
• Develioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğaner, Y. (2007). Atatürk Dönemi Türkiyesi’nde Sosyo-Kültürel Değişim, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışma Kongresi ICANAS, 38, s.235-260.
• Kabak, T. (2014). Lakaplar ve Uzunburç Kasabasında Lakap Verme Geleneği, Acta Turcica, 5 (1-1).
• Kardeş, C. (2018). Muş İli Merkezinde Kullanılan Erkek Lakapları, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11 (23), s.207-226.
• Kibar, O. (2017). Ağaköy Lakapları - Köy Lakapları Üzerine Bir Tasnif Denemesi - Biga: Yarım Elma Yayınevi.
• Necipoviç N.E. (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev. Yrd. Doç. Dr. İklil Kurkan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Menekşe, M. (2019). Türk Kültüründe Kişi Adları ve Lakaplar: XIX.Yüzyıl Ortalarında Seyitgazi Kasabasında Kullanılan Kişi Adları ve Lakaplar Üzerine Bir İnceleme, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Der., 65., s. 303-331.
• Mustak, C. (2005). Geçmişten Günümüze Buldan’da Kullanılan Lakaplar, Buldan Sempozyumu, Buldan, s.880-885.
• Oğuz, Ş. ve Oğuz İ. (2008). Lakap Verme Geleneğinde Manisa İli Demirci İlçesi Örneği, 38, ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı.
• Özdemir, S. ve Erdem R. (2016). Akademik Örgütlerde İdari Personel Arasında Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Çalışma, Süleyman Demirel Üniv. Sos. Bil. Enst. Der., 3 (25), s. 247-261.
• Özkan, N. (2016), Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar ve Büyükkışla’daki Örnekleri, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, 3, s.180-189.
• Semih, M. (1993). Türk Edebiyatında Mahlaslar, Takma Adlar, Tapşırmalar ve Lakaplar, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, s.84.
• Sevinç, F. (2019). Tezkirelerde Şair Tanıtımlarında Kullanılan Lakaplara Dair, Iğdır Üni. Sosyal Bil. Der. , 19 s.309-341.
• Şakar, S., Ö. Takma Ad veya Lakap Olarak Kullanılan Bazı Hayvan Adları, Türk Kültürü, XLIV (515-517), s.107-115.
• Şimşek, K. (2018). Osmanlı Devleti’nde Engelliler İçin Kullanılan Tabir, Lakap ve Sıfatlar, Belge, 15 (1), s.728-740.
• Tan, N. (2016). Rodoslu Türklerin Lakapları Bağlamında Ad Biliminde Lakapların Önemi, Türk Dili, CX (777), s.103-112.
• Tekin, Z. ve Ceylan, H. (2017). Safranbolu Şeriye Sicillerinde Geçen Eşya, Lakap ve Yer İsimleri, Journal of History Culture and Art Research, 6 (6), s.377-402.
• Toygar, K. (1979). Türkiye’de Öğrencilerin Öğretmenlerine Taktıkları Adlar, (Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı 1977), Ankara: Mifad Yayınları, s.223-237.
• Üçer, M. (1992). Kimlerdensiniz? (Sivas’ta Adlar, Lakaplar ve Aile Adları Üzerine), Kızılırmak, 1(12), s.411.
• Yıldızkaya, Ö. F. (2014). Emirdağ’da Lakaplar Üzerine Bir Araştırma, Acta Turcica, 6 (1), s. 1-16.
• www.islamansiklopedisi.org.tr, Erişim Tarihi:19..04.2020...................................................
• www.kubbealtılugati.com, Erişim Tarihi:20.04.2020.........................................
• www.etimolojiturkce.com, Erişim Tarihi.10.042020......................................................
• www.nisanyansozluk.com, Erişim Tarihi.21.04.2020...............................................
• www.almanca-turkcesozluk.com, Erişim Tarihi: 27.04.2020......................................
• www.tdk.gov.tr, Erişim Tarihi:27.04.2020.................................................... www.sozluk.gov.tr, Erişim Tarihi: 27.04.2020.............................................
• KK-1: Merhum Hüseyin Yeler, Kilis 1964, Zabıta. (24.07.2020)..............................
• KK-2: Abdurrahim Seyrekbasan, Kilis 1960, İmam. (30.04.2020)............................
• KK-3: Cemalettin Şiltelioğlu, Kilis 1998, Üniversite Öğrencisi. (22.04.2020)........................
• KK-4: Asiye Polat, Kilis 1978, Ev Hanımı. (04.06.2020)................................................................ KK-5: Adil Davutoğlu, Suriye 1954, Emekli Tercüman. (27.04.2020) .............................................