Yüzyıla ait Bulgar Katolik metnindeki (Pavlikan) Türkçe unsurlar hakkında bir değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 21, 137 - 150, 21.12.2020

Abidin Karasu

https://doi.org/10.29000/rumelide.835523

Öz

Bulgaristan Milli Kütüphanesi “Sv. Kiril ve Metodiy” de bulunan ve Petar Kovachev Tsarski (Petar Fabri Imperiali) tarafından 1773 tarihinde yazılan eser, Bulgar Katolik Edebiyatının (Pavlikan) en eski el yazması metnidir. Yazar, eseri İtalyancadan Bulgarcaya çevirmiş ve Latin harflerini kullanmıştır. İki ana bölümden oluşan eserin birinci bölüm Katolik öğretileri ve dualarından oluşmakta olup ikinci bölümünde İncil hakkında yorumlara yer verilmiştir. Eserin en dikkat çeken yönü, Türkçe unsurların yoğun şekilde kullanılmasıdır. Yalın bir dil kullanan yazar, Bulgar Katolik cemaatine daha yakın hitap etmek için Türkçe sözcüklerden istifade etmiştir. Bu durum, XVIII. Yüzyılda Türkçenin Bulgaristan topraklarındaki varlığını ve işlevselliğini ortaya koymada önemli ipuçları vermektedir. Özellikle el yazmasının ikinci bölümünde Hz. İsa’nın hayatını anlatan yazar bu konunun daha iyi anlaşılması için Türkçe sözcüklere ağırlık vermiştir. Asırlarca Bulgar halk dilinde yer edinmiş binlerce Türkçe sözcüğün varlığını ve gücünü bilen Tsarski, daha geniş kitlelere ulaşabilmek ve anlaşılır olabilmek için Türkçe sözcükleri bilinçli tercih etmiştir. Ayrıca Bulgarca sözcükleri açıklarken Türkçe sözcüklerden istifade etmiştir. Eserde yaklaşık 700 Türkçe sözcük tespit edilmiştir. Türkçe sözcüklerin yanında farklı Türkçe gramatikal yapılar da görülmektedir. Bunların içinde Türkçe fiillerin kullanılması dikkat çekicidir. El yazmasında Latin harflerin kullanılması ve Türkçenin temel ünlülerinden “ö” ve “ü” seslerinin gösterilmiş olması 18. Yüzyıl Türkçe ses bilgisi açısından son derece önemlidir. Çalışmada Bulgar Katolik (Pavlikan) dinî metinlerinde geçen Türkçe unsurlar hakkında bilgi verilecek olup Türkçenin dönem itibarıyla önemine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bulgar Katolikler, Pavlikanlar, Türkçenin etkisi, Bulgarca, Bulgaristan

A review of the Turkish elements in a Bulgarian catolic (Paulician) text from the XVIII Century

Öz

The text written by Petar Kovachev Tsarski (Peter Fabri Imperialli) in 1773 and present in the Bulgarian national library “St. Cyril and Methodius”, is the oldest written manuscript of the Bulgarian Catholic (Paulician) literature. The writer has translated the work from the Italian to the Bulgarian language and used Latin letters. The first part of the work, comprised from two main parts, is formed from Catholic teachıngs and prayers and the second part consists of comments regarding the Gospels. The most prominent characteristic of the work is the intensive use of the Turkish elements in it. The writer, who used a plain language, has used Turkish words in order to appeal to the Bulgarian Catholic society. This state of the affairs gives us important hints about the presence and the functioning of the Turkish language on the Bulgarian ground in the XVIII century. Especially in the second part of the manuscript, the writer, who explains the life of Jesus, has given weight to the Turkish words in order this topic to be understood in better way. Tsarski, who knew the presence and the strength of the thousands of Turkish words accepted in the Bulgarian folk language, in order to reach the wider public and be understood, deliberately used Turkish words. Except that, when he explained Bulgarian words, he used Turkish words. Approximately 700 Turkish words have been determined in the work. Besides the Turkish words, different Turkish gramatical forms can also be seen. Among them, what especially draws the attention is the use of the Turkish verbs. The use of the Latin letters and the indication of the Turkish cardinal vowels “ö” and “ü” is extremely important from the aspect of the Turkish phonetics of the 18. Century. İn the text, the author will give information about the Turkish elements present in the Bulgarian Catholic (Paulitian) texts and the importance of the Turkish language from the aspect of its period of use.

Anahtar Kelimeler

Bulgarian Catholics, Paulicians, Turkish İnfluence, Bulgarian,, Bulgaria.

Kaynakça

• Abadzhieva, M. (2013). Ezikıt na pavlikyanskata knizhnina ot XVII vek. – Bılgarski ezik, Prilozhenie, s. 262 – 273. ISSN 0005-4283.
• Abadzhieva, M. (2014a). Pavlikyanskata knizhnina ot XVIII v. – primer za knizhoven ezik na narodna osnova. – V: Pismenoto nasledstvo i informatsionnite tekhnologii. S., s. 235 – 238. ISBN 978-954-978-725-2.
• Abadzhieva, M. (2014b). Knizhoven ezik na narodna osnova li e pavlikyanskata knizhnina ot vtorata polovina na XVIII v. – Palaeobulgarica, 4, s. 68 – 79. ISSN 0204-4021.
• Abadzhieva, M. (2014c). Hristiyanskata leksika v rıkopis № 778 na katolicheskiya knizhovnik Petır Kovachev Tsarski. – V: Ime i svyatost, godishnik na asotsiatsiya „Ongıl“, t. 13, god. IX, ISSN 1311-493KH.
• Abadzhieva, M. (2014d). Pavlikyanskata knizhnina i kharakterniyat za pavlikyanskiya govor fonemen prekhod è> ù. – Littera et Lingua, elektronno spisanie, t. 11, kn. 1/2, ISSN 1312-6172.
• Abadzhieva, M. (2017). Predpostavki za vŭznikvaneto na literaturata na bŭlgarite katolitsi na novobŭlgarski ezik prez XVIII v. Katolicheskata propaganda sred pavlikyanite. – V: Vyara i kult, godishnik na asotsiatsiya „Ongŭl“, t. 15, god. XI, s. 221 – 231. ISSN 1311-43X
• Abadzhieva-İordanova, M. S. (2017). Pavlıkyanskata Knızhnına Ot XVIII Vek v Istorıyata Na Bŭlgarskıya Ezık. Institut za bŭlgarski ezik „Prof. Lyubomir Andreĭchin” – BAN, Doktora Tezi.
• Georgiev, E. (1971). Barok v Bılgarskata Literatura, Literaturna Misıl, s.46-62...........................
• Georgiev, E. (1973). Bılgarskoto Obshtoistorichesko i Literaturno Razvitie i Barokıt. – V: Sb. Bılgarskata Literatura v Obshtoslavyanskoto Literaturno Razvitie, s. 179-203.
• Giev, Georgi (1937). Kratki Biografii na Sveshtenitsite – Bılgari, Rodeni v Plovdivskata Eparkhiya, ot Pokrıstvaneto na Pavlikyanite do Dnes. – V: Kalendar Sv. Kiril i Metodiĭ za s. 107.
• Graham, Frorence (2015). Turkish Loanwords in Seventeenth- and Eighteenth-Century Bosnian and Bulgarian Franciscan Texts. University of Oxford.
• Ilieva, İ. (2011). Bılgarskiyat ezik v predistoriyata na komparativnata lingvistika i v ezikoviya svyat na ranniya evropeĭski modernizım, Blagoevgrad.
• Istoriya (1962): Istoriya na Bılgarskata Literatura. T. 1. Starobılgarska Literatura, S.
• Ivanova, N. (1984). Iliriĭskiyat Ezik Na Yuzhnite Slavyani v Bılgarskoto Knizhovnoezikovo Razvitie Prez XVII vek. – V: Godishnik Na SU. FSF, t. 78/1, kn. I. Ezikoznanie, Sofiya, 34-93 (Chast I).
• Ivanova, N. (1985). Iliriĭskiyat Ezik na Yuzhnite Slavyani v Bılgarskoto Knizhovnoezikovo Razvitie Prez XVII vek. – V: Godishnik na SU. FSF, t. 79/2, kn. II. Ezikoznanie, Sofiya, 3-48 (Chast II). Ivanova, N. (1989). Rolyata na Yuzhnoslavyanskiya „İliriĭski” Ezik v Bılgaro-Khırvatskite Knizhovnoezikovi Kontakti Prez XVII. – V: Vtori Mezhdunaroden Kongres Po Bılgaristika. Dokladi Sravnitelno i Sıpostavitelno Ezikoznanie, Sofiya, 305-313.
• Ivanova, N. (1997a). Smesenite Knizhovnoezikovi Tipove i Barokıt. Bılgarskata Raznovidnost Na Yuzhnoslavyanskiya "İliriĭski" Ezik Prez XVII - XVIII v. (I). - V: Sıpostavitelno Ezikoznanie. - XXII, 3 , s. 100-129.
• Ivanova, N. (1997b). Smesenite Knizhovnoezikovi Tipove i Barokıt. Bılgarskata Raznovidnost Na Yuzhnoslavyanskiya "İliriĭski" Ezik Prez XVII-XVIII v. (II). - V: Sıpostavitelno Ezikoznanie. - XXII, 4 , s. 53-84.
• Ivanova, N. (1998). Kontaktni Sinonimi v Sıchineniyata na Petır Bogdan Bakshich, Filip Stanislavov i Krıst’o Peĭkich. - V: Starobılgaristika. - XXII, 4, s. 101-110.. A 16760 162.
• Ivanova, N. (1999b). Abagar (1651) na Filip Stanislavov v yuzhnoslavyanski kontekst. - V: Starobılgarska literatura. - 31 , s. 120-126.
• Ivanova, N. (1999а). Sırbi İ Bılgari Mezhdu Srednovekovieto İ Novoto Vreme - Ezikovi İzmereniya Na İstoricheskoto Sıznanie. - V: Sıpostavitelno Ezikoznanie. - XXIV, 2-3, s. 72-80.
• İstoriya(1962).Istoriya na bılgarskata literatura. T. 1. Starobılgarska literatura, S., 402-409
• Jerkov, J. (1979). , Parčevič et Stanislavov: Formes et caractères d’une literature militante. – In: Ricerche Slavistiche, vol. XXIV-XXVI, 157-178.
• Jerkov, J. (1985). Sulla sorte dei manoscritti dei Pauliciani bulgari. — “Europa Orientalis” 4 : 29-37.
• Leontik, M. (2016). Poteklo, Adaptacija i Semantika na Turskiot sufiks-di/-ti/-DI/(-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu, tü) vo Makedonskiot jazik. Godišen zbornik 2016-Filološki fakultet, UGD-Štip, 8, 27-36.
• Stanchev, K. (1975). Poeziyata na bılgarskite pavlikyani. – V: Literaturna misıl, 1, s. 63-71.
• Stanchev, K. (1981). Literaturata na bılgarite katolitsi prez XVII i XVIII vek i prekhodıt ot Srednovekovie kım Vızrazhdane. – V: Literaturna misıl, kn. 3, Sofiya, 3-11.
• Stanchev, K. (1988). Poeziyata na bılgarite katolitsi prez XVIII-XIX vek i vıprosıt za neĭnite obraztsi. – V: Bılgariya, Italiya i balkanite. Obshtestveno-istoricheski i kulturno-esteticheski vzaimootnosheniya XV-XX v., S. s. 155-159.
• Stanchev, K. (1995). Otets Eduardo ot Torino i bılgarskata pavlikyanska knizhnina. – V: Dokladi ot Petiya Bılgaro-italianski simpozium, Piza, 24-28, 169-181.
• Stanchev, K. (1998). Nyakoi utochneniya otnosno istoriogeografskite sıchineniya na Petır Bogdan Bakshich – Paleobulgarica, 22, № 2, 128-132.
• Starobılgarska Literatura (2003). Starobılgarska Literatura. Entsiklopedichen Rechnik, Veliko Tırnovo.
• Tsibranska-Kostova, Abadjieva 2017;.............................................................................................
• Tsibranska-Kostova, M., M. Abadzhieva (2016) . Za leksikata s chuzhd proizkhod v katolicheskata knizhnina ot XVII–XVIII vek /po material na Abagara na Filip Stanislavov i sbornik № 778 NBKM na Petŭr Kovachev Tsarski/. – Izvestiya na Instituta za bŭlgarski ezik „Prof. Lyubomir Andreĭchin“, kn. XXIX, s. 7 – 47. ISSN 0323-9934.
• Tsibranska-Kostova, M., M. Abadzhieva (2016) . Za leksikata s chuzhd proizkhod v katolicheskata knizhnina ot XVII–XVIII vek /po material na Abagara na Filip Stanislavov i sbornik № 778 NBKM na Petŭr Kovachev Tsarski/. – Izvestiya na Instituta za bŭlgarski ezik „Prof. Lyubomir Andreĭchin“, kn. XXIX, s. 7 – 47. ISSN 0323-9934.
• Tsonev, B. (1923). Opis na slavyanskite rıkopisi v Sofiĭskata narodna biblioteka, tom II, S.
• Tsonev, B. (1923). Opis na Slavyanskite Rıkopisi v Sofiyskata Narodna Biblioteka, Tom II, S.
• Walczak-Mikołajczakowa, M. ( 2004). Piśmiennictwo katolickie w Bułgarii, Poznan.
• Yenisoy, Hayriye (2007). Balkanlar El Kitabı. Dil ve Edebiyat, Cilt III, Karam & Vadi, 171-190.