Fuzûlî’nin Rind ü Zâhid’i örneğinde tasavvufta vahdet düşüncesi

Yıl 2020, Sayı: 21, 380 - 405, 21.12.2020

Nurgül Karayazı

https://doi.org/10.29000/rumelide.841071

Öz

Tasavvufî geleneğin temel konularına şiirlerinde yer veren ve bu geleneğin tedrisinden geçtiği düşünülen XVI. yüzyılın mihver şâiri Fuzûlî’nin Farsça kaleme aldığı mensur Rind ü Zâhid adlı eserinde Muhyiddin İbnü’l-Arabî’den sonra sistemleşen vahdet-i vücûd düşüncesinin izlerini görmekteyiz. Eserde Rind ile Zâhid’i fikrî çerçevede karşılaştıran şâir, tevhid prensibine göre Hakk’a varılan yolun vahdet düşüncesinden geçtiği, bu yolda ikiliğe yer olmadığı ve bunu ancak muvahhidlerin başarabileceği kanaatindedir. Ayrıca, gönlün aklın ötesinde bir kavrayışa sahip olduğu, sırrın görünenin ötesinde görünmeyende bulunduğu hatta bâtının zâhirin içinde saklı olduğu, Rind ile Zâhid arasında münâzara edilen her meselelerin neticesinde varılan bir hakikat olarak karşımıza çıkarılmaktadır. Kâinatta tecellî eden her güzellik ilâhî güzelliğin bir tezâhürüdür. Temâşâ ettiğimiz her şey, bakış açımıza göre kötü gözükebilse de Hakk’ın sanat eseri olması hasebiyle hakîkatte güzeldir. Çünkü Allah her neyi yaratmışsa güzeldir. Muvahhid, her tecellînin bir nakış olup Nakkaş’a işâret ettiği hakikatini idrâk etmelidir. Çalışmamızda sûretten çok sîrete yönelmenin hakîkat yolundaki sâlik için en önemli hedef olduğunu belirten eser, tasavvufî kavram ve unsurlar göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, rind, zâhid, tasavvuf, vahdet

The wahdat thought in the example of Fuzuli’s Rind u Zahid in sufism

Öz

Rind u Zahid, the prose work written in Persian language by Fuzuli, a leading 16th century poet who writes his poems on the most fundamental topics of the sufi tradition in which he was trained, as well, contains the traces of wahdat al wujud thought which was systemized after Ibn Arabi. Fuzuli compares Rind and Zahid intellectually in his work. He is convinced that according to the Tawheed principle, the only way that leads to the Creator is the path of wahdat in which there is no place for duality and that only muwahhideen can achieve it. In addition, it is revealed that the heart has an understanding beyond the mind, that the secret is in the invisible beyond the visible, even the invisible is hidden in the visible, as a truth that is reached as a result of every issue between Rind and Zâhid. Every beauty manifested in the universe is a manifestation of divine beauty. Although everything we deal with may seem bad from our point of view, it is in fact beautiful as the God is a work of art. Because whatever God has created is beautiful. Muwahhid should realize the truth that every manifestation is an embroidery and points to Nakkash.In this study, the work indicating that facing the sirat (the inner beauty) rather than the sūrat (the facial beauty) is of primary importance for the salik who is on the journey towards the Truth will be examined with the consideration of mystical term and elements.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, rind, zahid, sufism, wahdat (the unity)

Kaynakça

• Arınç, Cihat (2006/2). İslam estetiğini yeniden düşünmek: Oliver Leaman’ın Islamic Aesthetics: An Introduction adlı eseri üzerine. Dîvân İlmî Araştırmalar, S. 21, s. 127- 168.
• Aşçı İbrahim Dede (2006). Aşçı Dede’nin Hatıraları Çok Yönlü Bir Sufinin Gözüyle Son Dönem Osmanlı Hayatı -1-. Hzl. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul.
• Ayan, Hüseyin (1990) (Hzl.). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ.
• Aybet, Nahid (1989). Fûzûlî Dîvanı’nda Maddi Kültür, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ayverdi, İlhan (2005). Meyhâne. Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük H-N. (c. 2). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Ayverdi, İlhan (2005). Sâkî. Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük O-Z. (c. 3). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Birgören, Hamdi (2013). Hâfız-Fuzûlî Karşılaştırması. Turkish Studies, Volume 8, Issue 8, s. 299- 323.
• Birgül, M. Fatih (2000) (Trc.). Aşk Risâleleri İbn Sînâ Muhâsibî Câhız Ihvân-ı Safâ Dâvûd el-Kayserî İbn Kayyim Ruzbihân Baklî Serrâc İbn Fârız. İstanbul: Sır.
• Câmî, Nureddin Abdurrahman İbni Ahmed-i (2003). Beşinci Taht: Yûsuf ve Züleyhâ. Türkçeye Çeviren: Ali Nihat Tarlan. Yayınlayanlar: Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin. Tıpkıbasımları ile birlikte yayına hazırlayan: Günay Kut. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Can, Şefik (2005). Hz. Mevlâna’nın Rubâileri -1-. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Can, Şefik (2005). Hz. Mevlâna’nın Rubâileri -2-. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Can, Şefik (2006). Mevlâna Hayatı-Şahsiyeti-Fikirleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Cebecioğlu, Ethem (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka.
• Cem, İbnüttayyar Semahaddin (1960). İnsân-ı Kâmil ve Tasavvuf. Ankara: İslâm Neşriyat Evi.
• Demirci, Mehmet (1997). Hak. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 15, s. 151). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Demirli, Ekrem (2009). İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan İbnü’l-Arabî ve Vahdet-i Vücûd Geleneği. İstanbul: Kabalcı.
• Demirli, Ekrem (2013). İbnü’l-Arabî Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap.
• Dilberîpûr, Asgar-i (2002). Fuzûlî’nin ‘Sâkî-nâme’sinde Hâfız’ın Rolü. Çev. Hasan Almaz. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi-Journal of Oriental Studies, Yıl: 2, S. 6, s. 35-44.
• Düzen, İbrahim (1991). Azîz Nesefî’ye Göre Allah, Kâinât ve İnsan. Ankara: Şanlıurfa İlâhiyat Fakültesini Geliştirme Vakfı.
• Düzgün, Şaban Ali (1998). Nesefî ve İslâm Filozoflarına Göre Allah-Âlem İlişkisi. İstanbul: Akçağ.
• Ebu’l-Hasan Harakanî (2006). Seyr ü Sülûk Risalesi. Hzl. Sadık Yalsızuçanlar. İstanbul: Sufi Kitap.
• el-Kayserî, Dâvûd (2012). Vahdet-i Vücûd Felsefesi (Felsefî ve Tasavvufî Risâleler). Çev. Mehmet Bayrakdar. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı.
• Elkatmış, Veysel (2018). “Etkilenme Endişesi” Çerçevesinde Hâfız-Fuzûlî Karşılaştırması. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, C. 1, S. 2, s. 190-218.
• Eraydın, Selçuk (2005). Fusûsu’l-Hikem’e Yapılan Bâzı Îtirazlar. Ahmed Avni Konuk, Fusûsü’l-Hikem Tercüme ve Şerhi IV. Istanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı, s. 27-62.
• Feridun bin Ahmed (2004). Sipehsâlâr Risalesi Hz. Mevlânâ ve Yakınları. Çev. Ahmed Avni. Sad. Yay. Hzl. Tahir Galip Seratlı. İstanbul: Elest.
• Fuzûlî (1956). Rind ü Zâhid. hzl. Kemâl Edîb Kürkçüoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları Türk Tarih Kurumu.
• Fuzulî (2006). Leylâ ve Mecnun Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. Hzl. Muhammet Nur Doğan. İstanbul: Yapı Kredi.
• Fuzûlî (2017). Rind ile Zâhid Sıhhat ile Maraz. Çev. Hüseyin Ayan. İstanbul: Büyüyenay.
• Gibb, E.J.W. (1965). A History of Ottoman Poetry Volume III. Ed. Edward G. Browne. London: Lowe and Brydone (Printers) Ltd.
• Gürsoy, Gülmisal (2003). Zerredeki Okyanus Ken’an Rifâî ile “kendinden kendine yolculuk”. İstanbul.
• Hulvî, Cemâleddîn Mahmûd (2012). Câm-ı Dil-Nüvâz Gülşen-i Râz Şerhi. Hzl. Sait Okumuş. İstanbul: İnsan.
• Irakî, Fahrüddin-i (1963). Parıltılar (Leme’ât). Çev. Saffet Yetkin. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Izutsu, Toshihiko (2002). Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz Adlı Eserinde Nur-Zulmet Paradoksu. Yaratma ve Şeylerin Zamansız Nizâmı: İslâm Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler. Çev. Ramazan Ertürk. İstanbul: Anka, s. 53-80.
• İbn Arabî (2005). İlâhî Aşk. İstanbul: İnsan...................................................
• İbn Arabî (2009). Mârifet Kitabı Kitâbu’l-Ma’rife. Trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş. Hzl.
• Ercan Alkan, Osman Sacid Arı. İstanbul: İz..........................
• İbn Arabî (2015). Fütûhât-ı Mekkiyye Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera.
• İbn Arabî, Muhyiddin (2007). Fütûhât-ı Mekkiyye 1. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera.
• İbn Arabî, Muhyiddin (2010). Fütûhât-ı Mekkiyye 13. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera.
• İbn Arabî, Muhyiddin (2012). Fütûhât-ı Mekkiyye 17. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera.
• İbn Atâullah el-İskenderî (2009). Tasavvufî Hikmetler Hikem’ül-Atâiyye El-Muhkem Fî Şerhi’l-Hikem. Şerh: Kastamonulu Ballıklızâde Ahmet Mâhir. Hzl. Selahattin Hacıoğlu. İstanbul: Kurtuba Kitap.
• İbn el-Arabi, Muhyiddin (1995). Nakş el-Füsus Şerhi, Şrh. İsmail Ankaravî. Hzl. İlhan Kutluer. İstanbul.
• İbnü’l-Arabî (2016). Fusûsu’l-Hikem. Çeviri ve Şerh: Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin (2017). Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi 1. Cilt. Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Yay. Hzl. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, M. Nedim Tan, Ercan Alkan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• İçli, Ahmet (2012). Fuzûlî’nin Rind ü Zahid Eserinde Mekân: Meyhane ve Mescit. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume7/1, s. 1305-1317.
• İçli, Ahmet (2013). Fuzûlî’nin Rind ü Zâhid Eserinde Rind ve Zâhid Değerlendirmeleri Üzerine Bir İnceleme. Muzaffer Akkuş Armağanı. Konya: Kömen, s. 21-32
• İmam-ı Gazalî (1969). Kimyâ-yı Saâdet. Cild: II. Tercüme eden: A. Fârûk Meyân. İstanbul: Bedir.
• İpekten, Halûk (1991). Fuzûlî Hayatı Sanatı Eserleri / Hayatı, Edebî Kişiliği ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ.
• İzmirli İsmâîl Hakkı (1338). Mülahhas İlm-i Tevhîd. İstanbul: Kanâat Matbaası.
• Kara, Mustafa (1996). Fuzûlî’nin Rind ü Zahid ve Türkçe Divan’ında Züht ve Zahit Tipi. Fuzûlî Kitabı 500. Yılında Fuzûlî Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, s. 183-189.
• Karahan, Abdülkadir (1996). Fuzûlî. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 13, s. 240- 246). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Karaismailoğlu, Adnan (2001). Aruzu Kullanma Yönünden Hâfız-Fuzûlî Karşılaştırılması. Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri. Ankara: Akçağ, s. 126-138.
• Karayazı, Nurgül (2007). Fuzûlî’nin ‘Leylâ ve Mecnûn’unda Tasavvufî Kavram ve Unsurlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlâhiyat Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, İstanbul.
• Keklik, Nihat (1967). Sadreddîn Konevî’nin Felsefesinde Allah-Kâinât ve İnsan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Kelâbâzî (1992). Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. hzl. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah.
• Kılıç, Mahmud Erol (2009). Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Kitap.
• Kılıç, Mahmud Erol (2014). Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan.
• Kurnaz, Cemâl (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kurt, Hüseyin (2003). Mehmet Elif Efendi (ö.1345/1927)’nin “el-Kelimâtü’l-mücmele fi serhi’t-tuhfeti’l-mürsele” Adlı Eserine Göre Vahdet-i Vücud Anlayışı. Tasavvuf, Temmuz-Aralık, S. 11, s. 323-350.
• Mazıoğlu, Hasibe (1956). Fuzûlî-Hâfız İki Şair Arasında Bir Karşılaştırma. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mazıoğlu, Hasibe (1997). Fuzûlî Üzerine Makaleler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mevlânâ (2007). Rubailer. Farsça Aslından Çeviren: Hasan Âli Yücel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür [Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi LIV].
• Mustafa Fevzi (2003). Vahdet-i Vücûd Meselesi. Çeviriyazı ve Türkçesi: Mahmut Kanık, Fatma Z. Kavukçu. Ankara: Hece.
• Nesefî, Aziz (1976). İnsanın Aslı ve Ruhların Yıldızlarla İlişkisi (Maksad-ı Aksâ ve Vahdet-i Vücud). Hzl. Mahmut Sadettin Bilginer. İstanbul: Otağ Matbaası.
• Okudan, Rifat (2006). Gelenbevî ve Vahdet-i Vücûd. Isparta: Fakülte.
• Okumuş, Ömer (1993). Câmî, Abdurrahman. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C.7, s. 94-99). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Onan, Necmettin Halil (1989). İzahlı Dîvân Şiiri Antolojisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Ögke, Ahmet (2005). Vâhib-i Ümmî’den Niyâzî-i Mısrî’ye Türk Tasavvuf Düşüncesinde Metaforik Anlatım. Van: Ahenk.
• Pala, İskender (2005). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
• Pir Muhammed Nur Arabi Hazretleri (1974). Mısrî Niyazî Dîvânı ve Şerhi. Ankara: Cihan Matbaası.
• Pürcevâdî, Nasrullah (1998). Can Esintisi İslam’da Şiir Metafiziği. Çev. Hicabi Kırlangıç. İstanbul: İnsan.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin (2005). Mesnevî-i Şerîf Şerhi -2-.Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Hzl. Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı. İstanbul.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn (2008a). Mesnevî-i Şerîf Şerhi -11-. Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Hzl. Dilâver Gürer, Mustafa Tahralı. İstanbul.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn (2008b). Mesnevî-i Şerîf Şerhi -12-. Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Hzl. Dilâver Gürer, Mustafa Tahralı. İstanbul.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn (2009). Mesnevî-i Şerîf Şerhi -İndeksler ve Lügatçe ilâvesiyle- -13-. Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk. Hzl. Dilâver Gürer, Mustafa Tahralı. İstanbul.
• Safer Baba (1998). Istılâhât-ı Sofiyye fî Vatan-ı Asliyye Tasavvuf Terimleri. İstanbul: Keten.
• Schimmel, Annemarie (1982). Tasavvufun Boyutları. Çev. Ender Gürol. İstanbul: Adam.
• Seccâdî, Seyyid Cafer (2007). Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü. Çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Serrâc Tûsî, Ebû Nasr (1996). el- Lüma’ İslâm Tasavvufu Tasavvufla İlgili Sorular–Cevaplar. Çev. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk.
• Sevük, İsmail Habib. Divan Şiirinde Rindlik. Cumhuriyet, 12 Haziran 1947 Perşembe, s. 2.
• Seyyid Muhammed Nûr (1976). Edebî ve Tasavvufî Mısrî Niyâzî Dîvânı Şerhi Tam Dîvân ile birlikte. Hzl. Mahmut Sadettin Bilginer. İstanbul: Baha Matbaası.
• Seyyid Seyfullah Efendi (1316). Risâle-i Miftâh-ı Vahdet-i Vücûd. İBB Atatürk Kitaplığı. Demirbaş Nu.: O. E. Yz 1415. Hattat: Hâfız Muhammed Nureddin.
• Sucu , Nurgül (2004). Sâlim, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve ‘Rind ü Zâhid’ Tercümesi (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Konya.
• Sucu, Nurgül (2006). Sâlim’in Rind ü Zâhid Tercümesinin Fuzûlî’nin Rind ü Zâhid’i İle Mukayesesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, s. 149-166.
• Şebusterî, Mahmûd-ı (2006). Şerh-i Gülşen-i Râz. Şârih: Hüseyin Bey. Müstensih: Ahmed Ziyâ . Yay. Hzl. Cengiz Gündoğdu. İstanbul: Ataç.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (1996). Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında. İstanbul: Enderun.
• Tahralı, Mustafa (1996). Leylâ vü Mecnun Üzerine. Fuzûlî Kitabı 500. Yılında Fuzûlî Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, s. 213-222.
• Tarlan, Ali Nihad (1936). Divan Edebiyatında Tevhidler Fasikül: IV Tasavvufî Tevhidler: Umumî Tasavvuf Esasları, İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• [Tarlan], Ali Nihat (1934). Şeyhî Dîvânını Tetkik. İstanbul: Sühulet.
• Uludağ, Süleyman (1994). Dünya. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c.10, s. 22-25). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Uludağ, Süleyman (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.