Çeviride zaman kavramı bağlamında tarihselleştirme ve modernleştirme yöntemleri üzerine bir değerlendirme: Balzac’ın Çalışanın Fizyolojisi’nin Türkçeye Çevirisi Örneği

Yıl 2021, Sayı: 23, 1174 - 1188, 21.06.2021

Onur Özcan

https://doi.org/10.29000/rumelide.954262

Öz

Çeviri eylemi kendi içerisinde birçok değişkene sahip olsa da, “zaman” kavramı bu değişkenler arasında kaynak metnin ve hedef metnin kaleme alındığı dönemlerin temsil dili bakımından ön plana çıkmaktadır. Bu yüzden kaynak metnin tarihin hangi döneminde yazıldığı kadar, çeviri metin olan hedef metnin ne zaman basıldığı da önemlidir. Özellikle zaman dilimi olarak arasında büyük farklar bulunan metinlerde, çevirmen çeviri sürecinin gerektirdiği tarihsel ve güncel özellikleri hedef metne yansıtabilmek için geçmiş (eserin yazıldığı dönem) ve şimdi (eserin çevrildiği dönem) olmak üzere tarihin iki noktasında adeta mekik dokumaktadır. Çevirmen bunu yaparken kaynak metnin yazıldığı döneme yönelirse tarihselleştirme ve kaynak metnin çevrildiği modern zamana yönelirse modernleştirme şeklinde iki yönteme başvurmaktadır. Dolayısıyla bu çalışma Popoviç, Holmes ve Nida’nın doğrudan ya da dolaylı olarak önerdiği bu iki yöntemin uygulamalı olarak daha iyi anlaşılmasını ve özellikle kaynak ve hedef metninin arasında zamansal olarak büyük fark olan bir eser çerçevesinde bu iki yöntemin incelenmesini amaçlamaktadır. Bu bağlamda Balzac’ın 19. yüzyılın ilk yarısındaki Fransız devlet yönetimini ve bürokrasisini ele aldığı bir deneme eser olan ve ilk olarak 1841’de yayımlanan Physiologie de l’Émployé’nin yaklaşık 180 yıl sonra Çalışanın Fizyolojisi olarak Türkçeye çevirisi bu çalışmanın örneklemi olarak seçilmiştir. Çeviride zamandan kaynaklı farklılıkları gidermek için çevirmene çeviri sürecinde yardımcı olan bu iki yöntemin böylesine bir zaman farkına sahip iki metin çerçevesinde incelemenin çeviri pratiği anlamında hem çevirmenlere hem de çevirmen adaylarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviride zaman, tarihselleştirme, modernleştirme, Balzac, Çalışanın Fizyolojisi

An evaluation on historization and modernization methods within the context of the concept of time in translation: The case of the translation into Turkish of Balzac’s The Physiology of The Employee

Öz

Although the act of translation has many variables in itself, the concept of "time" stands out among these variables in terms of the representation language of the periods that the source text and the target text were written. Therefore, the period that the target text (the translated text) was printed is important as well as the period in which the source text was written. Especially in texts with great differences in terms of time, the translator literally shifts at two points in history as the past (the period that the work was written) and the present (the period that the work was translated) in order to reflect the historical and current features required by the translation process to the target text. By doing this, he uses two methods: the historicization if the translator turns to the period in which the source text was written and the modernization if he turns to the modern time in which the source text was translated. Therefore, this study aims to better understand these two methods directly or indirectly proposed by Popoviç, Holmes and Nida, and to examine these two methods, especially within the framework of a work that has a great temporal difference between the source and target text. In this context, the translation of Physiologie de l'Émployé into Turkish as Çalışanın Fizyolojisi, which was an essay in which Balzac dealt with the French state administration and bureaucracy in the first half of the 19th century and which was first published in 1841, was chosen as the sample of this study. It is thought that these two methods, which help the translator in the translation process in order to eliminate time-based differences in translation, will contribute to both translators and translator candidates in terms of translation practice within the framework of two texts with such a time difference.

Anahtar Kelimeler

The time in translation process, historization, modernization, Balzac, The Physiology of The Employee

Kaynakça

• Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. Ankara: İmge.
• Balzac, H. (1841). Physiologie de l’employé. Paris: Aubert&Lavigne.
• Balzac, H. (2014). The Phsiology of the employee (A. Naffis-Sahely, çev.). Cambridge-Massachusetts: Wakefield Press.
• Balzac, H. (2018). Çalışanın fizyolojisi (M. Sair, çev.). İstanbul: VakıfBank Kültür.
• Bassnet, S. (1997). Gözle görülür çevirmen (Y. Salman, çev.). Kuram, 15, 79-82.
• Berman, A. (2012). Çeviri ve çeviri üstüne söylemler (M. Rifat, Çev.). M. Rifat (Ed.), içinde Çeviri seçkisi II-çeviribilim nedir? (s.13-23). İstanbul: Sel.
• Burke, P. (2012). Erken modern Avrupa’da çeviri kültürleri (F. B. Aydar, çev.). P. Burke-R. P. Hsia (Ed.), içinde Erken modern Avrupa’da kültürel çeviri (s.3-39). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Dimitriu, R. (2009). Translators’ prefaces as documentory sources for translation studies. Perpectives: Studies in Translatology, 17:3, 193-206.
• Dobossy, L. (2012). Sanat yapıtı ve estetik araştırmalar konusu olarak çeviri (S.Rifat-M. Rifat, Çev.). M. Rifat (Ed.), içinde Çeviri seçkisi II-çeviribilim nedir? (s.83-86). İstanbul: Sel.
• Ece, A. (2010). Edebiyat çevirisinin ve çevirmeninin izinde. İstanbul: Sel.
• Eruz, S. (2010). Çokkültürlülük ve çeviri: Osmanlı Devleti’nde çeviri etkinliği ve çevirmenler. İstanbul: Multilingual.
• Flotow, L. (1991). Feminist translation: Contexts, practices and theories. TTR: traduction, terminologie et redaction, 42, 69-84.
• Holmes, J. (1972). The cross-temporal factor in verse translation. Meta, 17, 102-110.
• Nida, E. A. (1964). Toward a science of translating. Leiden: E. J. Brill.
• Popoviç, A. (1987). Yazın çevirisi terimleri sözlüğü (S. Karatay-Y. Salman, çev.). İstanbul: Metis.
• Popoviç, A. (2012). Çeviri çözümlemesinde “deyiş kaydırma” kavramı (Y. Salman, Çev.). M. Rifat (Ed.), içinde Çeviri seçkisi II-çeviribilim nedir? (s.87-92). İstanbul: Sel.
• Pym, A. (1993). Negotiation theory as an approach to translation history: an inductive lesson from fifteenth-century Castile. Translation and Knowledge, 27-39.
• Saint-Simon, C. H. (1965). La physiologie sociale. Paris: Presses universitaires de France.
• Saraç, T. (2003). Fransızca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Adam.
• TDK, (2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/ (ET: 20.04.2021).
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam-Philadephia: John Benjamins Publishing Company.
• Venuti, L. (1986). The translator’s invisibility. Criticism, 28/2, 179-212.
• Zweig, S. (2018). Üç Usta: Balzac, Dickens, Dostoyevski. İstanbul: Can Sanat.