An unknown humorous dictionary / anti-dictionary: Abdi Kevenoğlu’s dictionary named The Mirror of Words (1990)

Yıl 2021, Sayı: 25, 297 - 307, 21.12.2021

Ahmet Isparta

https://doi.org/10.29000/rumelide.1014635

Öz

Dictionaries that select certain words from a language and redefine them in a critical, humorous and ironic way within the framework of personal thoughts are called a “humorous dictionary” or an “anti-dictionary”. The first known examples of this genre, written in Turkish, are as follows: Lugat-i Mîzâh (presumably late 1700s or early 1800s), whose author is unknown, Kâmûs-ı Muhtasar (1877), which was published by Teodor Kasap as a serial in the Hayal newspaper (1835-1897), Lehçetü’l-Hakâyık, written by Mehmed Âlî Bey -also known as Director- (1846-1899) is the best-known example of this genre (1884 as a serial in the newspaper Tarîk, first edition 1897 as a book, 3rd edition 1910), and Lugat-i Cedîde (1910), which was probably written as a serial by Ebüssüreyya Sami Bey (1868-?) in the Hayâl-i Cedîd newspaper. Almost all of these examples, which are important for our language and literature history, contain a limited number of words. In this article, a humorous dictionary / anti-dictionary, called The Mirror of Words will be introduced. It was published by Abdi Kevenoğlu in 1990 with his own means and it was not known until today. With about 3000 words, it contains many more words than previous examples. This dictionary ,written by Abdi Kevenoğlu, who worked as a translator at the Bonn Consulate of Germany for twenty years between 1960 and 1980, should be evaluated together with the stories he wrote based on his memoirs (Alamanya Alamanya, İzmir 1990), therefore, it will be understood that he is a writer who carefully observes the language, people and society and writes meticulously. In the article, the definitions in The Mirror of Words dictionary will be examined separately in terms of language and content. At this point, firstly, the rhetoric and humor in the descriptions will be discussed, such as metaphors, hyperbolism etc. Secondly, the author's observations on people and society will be examined in accordance with the content and discourse.

Anahtar Kelimeler

dictionary, humorous dictionary, anti-dictionary, Abdi Kevenoğlu, The Mirror of Words

Bilinmeyen bir mizahî/aykırı sözlük: Abdi Kevenoğlu’nun Sözcüklerin Aynası (1990) adlı sözlüğü

Öz

Bir dilin içinden belirli kelimelerin seçilip şahsî düşünceler çerçevesinde eleştirel, mizâhî ve ironik bir dille yeniden tarif edildiği sözlüklere “mizahî sözlük” veya “aykırı sözlük” denmektedir. Bu türün Türkçe ile yazılmış, bugün için bilinen ilk örnekleri şunlardır: Yazarı meçhul olan Lugat-i Mîzâh (tahminen 1700’lerin sonu veya 1800’lerin başı), Teodor Kasap (1835-1897)’ın çıkardığı Hayal gazetesinde tefrika olarak yayımlanan Kâmûs-ı Muhtasar (1877), Direktör Mehmed Âlî Bey (1846-1899)’in kaleme aldığı ve türün en bilinen örneği olan Lehçetü ’l-Hakâyık (Tarîk gazetesinde tefrika olarak 1884, kitap olarak ilk baskı 1897, 3. baskı 1910) ve Hayâl-i Cedîd gazetesinde tahminen Ebüssüreyya Sami Bey (1868-?)’in kaleme aldığı yine tefrika hâlinde basılan Lugat-i Cedîde (1910). Dil ve edebiyat tarihimiz için önemli olan bu örneklerin hemen hepsi sınırlı sayıda kelimeyi içermektedir. Bu makalede Abdi Kevenoğlu’nun 1990 yılında kendi imkânları ile yayımladığı Sözcüklerin Aynası adlı daha önce bilinmeyen ve yaklaşık 3000 kelime ile önceki örneklerden çok daha fazla kelime içeren mizahî/aykırı sözlüğü tanıtılacaktır. Almanya’nın Bonn Konsolosluğunda 1960-1980 yılları arasında yirmi yıl kadar mütercim olarak görev yapan Abdi Kevenoğlu’nun, Sözcüklerin Aynası adlı sözlükte kullandığı dil ile, anılarından hareketle yazdığı Alamanya Alamanya (İzmir 1990) adlı eserindeki hikâyelerin dili birlikte değerlendirildiğinde, insanları ve toplumu dikkatle gözleyen ve bu gözlemlerini incelikle kaleme alan bir yazar olduğu görülecektir. Elinizdeki bu makalede Sözcüklerin Aynası sözlüğünde yer alan tarifler dil ve içerik bakımlarından ayrı ayrı incelenmiştir. İlk olarak tariflerdeki söz sanatları ve mizahı oluşturan dil oyunları ele alınmış, ikinci olarak yazarın insan ve topluma ilişkin gözlemleri içerik ve söylem düzeyinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

sözlük, aykırı sözlük, mizahî sözlük, Abdi Kevenoğlu, Sözcüklerin Aynası

Kaynakça

• Âli Bey (1962). Lehçetü’l-hakaayık – Seyyâreler (Külliyat II). (Haz. N. Hacıeminoğlu). Ankara: Dün-Bugün.
• Âli Bey (1974). Lehçetü’l-hakâyık “Hakikatlerin Dili” (Haz. Ş. Kutlu). İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Çelebioğlu, A., Y. Z. Öksüz (1979). Türk Bilmeceler Hazinesi. İstanbul: Ülker.
• Fuzûlî (1958). Fuzûlî Türkçe Divan. (Haz.: K. Akyüz, S. Beken, S. Yüksel, M. Cumbur). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Kevenoğlu, A. (1990a). Sözcüklerin Aynası. İzmir.
• Kevenoğlu, A. (1990b). Alamanya Alamanya. İzmir.
• Kut, G. (2005). Yazmalar Arasında I: Mizahî Bir Lügat. Yazmalar Arasında: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları I. İstanbul: Simurg Yayınları, s. 249-252.
• Kutlar, F. S. (2009). Lugat-i Mizah. International Journal of Central Asian Studies. Seoul: sy. 13, s. 401-439.
• Tuncer, H. (2021). Gözden Kaçmış Tefrika Bir Mizah Sözlüğü Hakkında: Lugat-ı Cedîde. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. sy. 69, s. 286-299.
• Yıldırım, T. (2006). Lehçetü’l-Hakayık’ta Mizah Söylemi. Ankara: Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.